Willa przy ulicy Gumniskiej 30 w Tarnowie
 nr rej. A-48/M z 22.03.2006
| |
 Siedziba Tarnowskiego Centrum Dialogu, widok od ulicy Gumniskiej | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Miejscowość | |
| Adres |
ul. Gumniska 30 |
| Typ budynku | |
| Styl architektoniczny | |
| Architekt |
Karol Polityński lub naśladowca Franciszka Marii Lanciego |
| Rozpoczęcie budowy |
lata 60. XIX w. |
| Pierwszy właściciel |
rodzina Nalepów |
| Kolejni właściciele |
Stanisław Żelechowski, |
| Obecny właściciel |
Urząd Miasta Tarnowa |
Położenie na mapie Tarnowa  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa małopolskiego  | |
 50°00′30,5″N 21°00′05,0″E/50,008472 21,001389
| |
Willa przy ulicy Gumniskiej 30 w Tarnowie (zwana także willą Nalepówką, willą Goldmanówką oraz Pałacem Ślubów) – neogotycka willa, znajdująca się w tarnowskiej dzielnicy Gumniska. Siedziba Tarnowskiego Centrum Dialogu[1].
Lokalizacja[edytuj | edytuj kod]
Willa położona jest w Gumniskach, w południowo-wschodniej części Tarnowa. Znajduje się przy ulicy Gumniskiej[2] (dawniej Sanguszków[3]) – powstałej na przełomie wieków XVIII i XIX drogi, łączącej podmiejską wieś Gumniska z miastem[4]. Na wschód od willi leży wybudowany w 1852 wiadukt kolejowy linii nr 91[5][6]. W latach 40. XX wieku budynek znajdował się tuż przy południowo-wschodniej granicy miasta[7]. W bezpośrednim sąsiedztwie, od zachodu wybudowano w 1972 halę widowiskowo-sportową[3][8]. Po przeciwnej stronie ulicy Sanguszków znajdowały się budynki nadleśnictwa księcia Sanguszki, od lat dziewięćdziesiątych XX w. jest tam Społeczna Szkoła Podstawowa nr 1[8]. W pobliżu, w parkowym otoczeniu, znajduje się pałac Sanguszków w Gumniskach[9].
Architektura[edytuj | edytuj kod]
Budynek jest murowany, parterowy, podpiwniczony, z poddaszem użytkowym, otynkowany, zbudowany na planie prostokąta, z ośmioboczną wieżą od wschodu i dwoma bocznymi ryzalitami od obecnego frontu[2][10]. Charakterystycznymi cechami neogotyku angielskiego, w duchu którego został zbudowany, są okna i otwory wejściowe zwieńczone ostrymi łukami oraz wieńczące ściany krenelaże, arkadowe fryzy i schodkowe szczyciki[2].
Historia[edytuj | edytuj kod]
Willa Nalepówka[edytuj | edytuj kod]
Posesja przed zabudowaniem była w rękach Franciszka i Tymoteusza Skrzyńskich[11]. Willa została zbudowana prawdopodobnie w latach 60. XIX wieku dla właścicieli pobliskiej cegielni[2][12], braci Franciszka i Tomasza Nalepów[13]. Powstała w stylu neogotyckim, zaprojektowana prawdopodobnie przez przedsiębiorcę budowlanego, architekta Karola Polityńskiego (1841−1887)[14] lub jakiegoś naśladowcę Franciszka Marii Lanciego[2].
Budynek pierwotnie miał jedno wejście od północy, a od wschodu umieszczono wieżę[15]. Obiekt był otoczony parkiem. Jego zaplecze o powierzchni około 20 ha, na którym znajdowały się fabryki i zabudowa gospodarska, sięgało do Wątoku, przepływającego na północ od willi[11][9]. Kiedy zbankrutowała fabryka cegieł pierwszego właściciela z rodziny Nalepów, ten popełnił samobójstwo, a dom został wystawiony na sprzedaż.
Willa Goldmanówka[edytuj | edytuj kod]
W 1873 roku willę kupił Stanisław Żelechowski, 12 maja 1899 roku odsprzedał nieruchomość Goldmanom[11]. Źródła dochodów właścicieli, produkcja ceramiki w przylegającej fabryce, działały nadal. Cegielnia wyposażona była w maszynę parową o mocy 35 KM i zatrudniała 30 robotników. Wymagała jednak modernizacji[16]. W wytwórni pieców kaflowych „Flora” w 1910 Goldman zatrudniał 10 pracowników[17]. Fabrykę świec prowadzili wspólnie Goldman i Grau[18]. Podczas I wojny światowej Izaak Goldman i rodzina wyjechali do Austrii. Willę zdewastowali żołnierze rosyjscy, którzy użytkowali ją jako stajnie dla koni. Cegielnię zbombardowano, przetrwała fabryka świec[11]. Po wojnie, z powodu kłopotów finansowych, część pomieszczeń budynku wynajmowano na mieszkania[2][19]. Po 1918 budynek przeszedł remont, a ponieważ popyt na świece spadł, właściciele przystąpili do firmy Kadłubowski i S-ka rozwijając kaflarnię[11]. Śladem historycznym działalności takiego ceramicznego przedsiębiorstwa jest pobliska ulica Kaflarska[9]. Surowiec do produkcji pozyskiwano lokalnie[8].
Pod koniec lat dwudziestych XX wieku Goldmanowie wynajęli mieszkanie w willi rodzinie Huberta Poetschkego, fachowca młynarstwa zatrudnionego w młynie Szancera[20]. W 1939 roku rodziny Goldmanów i Poetschków zostały zmuszone przez niemieckie władze okupacyjne do opuszczenia willi, po czym zakwaterowano w niej rodzinę Ślązaków z Wadowic. Goldmanowie zginęli w 1942 roku w czasie masowych egzekucji ludności żydowskiej; senior rodu Izaak Goldman zmarł wcześniej w getcie tarnowskim[11]. Wojnę przeżyła tylko Blanka Goldman, wnuczka Izaaka. Schronienia zbiegłej z getta dziewczynie zapewniła rodzina Huberta Poetschkego; jego syn Jerzy Poetschke został za to uhonorowany medalem Sprawiedliwy Wśród Narodów Świata[21].
Po wyzwoleniu Blanka z rodziną Poetschków zamieszkali ponownie w willi. Blanka Goldman dwa lata później wyjechała za granicę[20]. Władze miejskie dokwaterowały do budynku lokatorów. W latach 70. XX wieku, po śmierci właścicielki, dom został przejęty przez władze[11] i upaństwowiony w 1985 roku, na podstawie dekretu o majątkach opuszczonych i poniemieckich[22].
Od nazwisk kolejnych właścicieli pałac zwany był przez mieszkańców Zabłocia – Nalepówką lub Goldmanówką[2][12][11].
Pałac Ślubów[edytuj | edytuj kod]
W latach 1980–2019 w budynku mieścił się Urząd Stanu Cywilnego. Wcześniej przez trzy lata go remontowano zmieniając nieco wygląd[13]. Na parterze znajdowała się sala ślubów, a na poddaszu umieszczono pomieszczenia biurowe. Od pełnionej funkcji wzięła się kolejna nazwa budynku – Pałac Ślubów[12][23]. W 2006 roku obiekt wpisano do rejestru zabytków[24]. W latach 2010–2016 toczył się spór prawny ze spadkobierczynią rodziny Goldmanów, ostatecznie pełnoprawnym właścicielem obiektu jest miasto Tarnów[22]. Urząd przeniesiono ze względu na zły stan techniczny konstrukcji budynku[25].
Teraźniejszość[edytuj | edytuj kod]
Od 2019 roku zabytkowa willa nie jest użytkowana i popada w ruinę[26]. W 2022[27] roku miasto otrzymało z Funduszy Norweskich pieniądze na remont obiektu, w którym mieścić się ma Centrum Dialogu Społecznego[28]. Wykonano projekt modernizacji i dokonano uzgodnień z konserwatorem zabytków. Na renowację obiektu przeznaczono ponad 2,5 mln zł. W marcu 2022 roku ogłoszono przetarg na remont, ale 20 kwietnia 2022 roku został on unieważniony (najniższa oferta opiewała na 3,7 mln zł)[26].
Galeria[edytuj | edytuj kod]
-
Fasada -
Zwieńczenie nad głównym wejściem -
Południowo-wschodni narożnik -
Detal elewacji -
Neogotyckie okna w ryzalicie
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Sebastian Czapliński, Tarnów: Nowa siedziba Centrum Dialogu [online], 23 marca 2024 [dostęp 2024-03-23] (pol.).
- ↑ a b c d e f g Lilianna Błaszkiewicz, Pałac Ślubów w: Andrzej Niedojadło (red. nacz.), Encyklopedia Tarnowa, Tarnowskie Towarzystwo Kulturalne, Tarnów 2010, ISBN 978-83-87366-96-4, s. 297.
- ↑ a b Lilianna Błaszkiewicz, Gumniska ulica w: Andrzej Niedojadło (red. nacz.), Encyklopedia Tarnowa, Tarnowskie Towarzystwo Kulturalne, Tarnów 2010, ISBN 978-83-87366-96-4, s. 146.
- ↑ Marek K. Trusz, Andrzej Niedojado, Janusz Kozioł, Gumniska w: Andrzej Niedojadło (red. nacz.), Encyklopedia Tarnowa, Tarnowskie Towarzystwo Kulturalne, Tarnów 2010, ISBN 978-83-87366-96-4, s. 145–146.
- ↑ Marcin Pałach, Paweł Rybak, REGION TARNOWSKI: mobilny przewodnik po Szlaku Architektury Drewnianej, Tarnowska Organizacja Turystyczna, 2014, ISBN 978-83-7605-477-3.
- ↑ Zdzisław Simche, Tarnów i jego okolica, Tarnów: Muzeum Okręgowe, 1993, s. 96, ISBN 83-85988-10-6, OCLC 749420643 [dostęp 2022-05-14].
- ↑ Pałac Ślubów, [w:] Marek Tomaszewski, Tarnów miasto niezwykłe: Tarnów – an amazing city, Tarnów: S-CAN Wydawnictwo s.c. Katarzyna i Dariusz Kobylańscy, 2016, ISBN 978-83-87785-94-9.
- ↑ a b c Józefa Rojek z domu Kapłońska, Ulica Gumniska – moja ulica w: Stanisław Potępa (red.), Tarnów: wielki przewodnik tom 18 Zabłocie, Tarnowskie Towarzystwo Kulturalne, Muzeum Okręgowe w Tarnowie, Tarnów 2008, ISBN 978-83-87366-93-3, s. 93–114.
- ↑ a b c Praca zbiorowa, Plan Tarnowa, Warszawa: Państwowe Przedsiębiorstwo Wydawnictw Kartograficznych, 1976 [dostęp 2022-05-08].
- ↑ Pałac Ślubów [online], Tarnowskie Centrum Informacji [dostęp 2022-05-06] (pol.).
- ↑ a b c d e f g h Wiesław Marszalik, Pałacyk, ul. Gumniska 30 w: Stanisław Potępa (red.), Tarnów: wielki przewodnik tom 18 Zabłocie, Tarnowskie Towarzystwo Kulturalne, Muzeum Okręgowe w Tarnowie, Tarnów 2008, ISBN 978-83-87366-93-3, s. 21–23.
- ↑ a b c Pałac Ślubów – Enovelo [online] [dostęp 2022-05-06] (pol.).
- ↑ a b Pałace Tarnowa [online], Tarnów [dostęp 2022-05-10] (pol.).
- ↑ Krzysztof Moskal, Karol Polityński w: Andrzej Niedojadło (red. nacz.), Encyklopedia Tarnowa, Tarnowskie Towarzystwo Kulturalne, Tarnów 2010, ISBN 978-83-87366-96-4, s. 321–322.
- ↑ Stanisław Potępa, W uliczkach Zamieścia i Zabłocia w: Stanisław Potępa (red.), Tarnów: wielki przewodnik tom 18 Zabłocie, Tarnowskie Towarzystwo Kulturalne, Muzeum Okręgowe w Tarnowie, Tarnów 2008, ISBN 978-83-87366-93-3, s. 167.
- ↑ Jerzy Zdrada, Ziemia tarnowska w okresie autonomii galicyjskiej 1849-1918, [w:] Feliks Kiryk, Zygmunt Ruta (red.), Tarnów: Dzieje miasta i regionu, t. II, Rzeszów: RSW „Prasa–Książka–Ruch” Krajowa Agencja Wydawnicza, 1983, s. 101, ISBN 83-03-00050-0.
- ↑ Jerzy Zdrada, Ziemia tarnowska w okresie autonomii galicyjskiej 1849-1918, [w:] Feliks Kiryk, Zygmunt Ruta (red.), Tarnów: Dzieje miasta i regionu, t. II, Rzeszów: RSW „Prasa–Książka–Ruch” Krajowa Agencja Wydawnicza, 1983, s. 102, ISBN 83-03-00050-0.
- ↑ Jerzy Zdrada, Ziemia tarnowska w okresie autonomii galicyjskiej 1849-1918, [w:] Feliks Kiryk, Zygmunt Ruta (red.), Tarnów: Dzieje miasta i regionu, t. II, Rzeszów: RSW „Prasa–Książka–Ruch” Krajowa Agencja Wydawnicza, 1983, s. 100, ISBN 83-03-00050-0.
- ↑ Pałac Ślubów [online], Moje Miasto Tarnów [dostęp 2022-05-06] (pol.).
- ↑ a b pegazem_545 [online], archiwum2008-2014.tarnowskikurierkulturalny.pl [dostęp 2022-05-10].
- ↑ Goldmanówka odzyskana (?) [online], REUNION 69, 22 sierpnia 2019 [dostęp 2022-05-10] (pol.).
- ↑ a b Paweł Chwał, Tarnów. Urząd Stanu Cywilnego opuszcza Pałac Ślubów. Miasto rozważa sprzedaż zabytku [online], Tarnów Nasze Miasto, 4 grudnia 2019 [dostęp 2022-05-15] (pol.).
- ↑ Andrzej Cedro, Tarnów: Miasto dla oczu i serca: Przewodnik turystyczny, Przewodnik wydany z inicjatywy Prezydenta Miasta Tarnowa i przy współpracy Urzędu Miasta., Tarnów: CAN, maj 1994, s. 21.
- ↑ Wykaz zabytków nieruchomych wpisanych do rejestru zabytków (księga A) – stan na 31 marca 2022 roku [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa [dostęp 2022-05-07] (pol.).
- ↑ Paweł Chwał, Tarnów. Urząd Stanu Cywilnego opuszcza Pałac Ślubów. Miasto rozważa sprzedaż zabytku [online], Gazeta Krakowska, 4 grudnia 2019 [dostęp 2022-05-07] (pol.).
- ↑ a b Robert Gąsiorek, Miasto unieważniło przetarg na przebudowę Pałacu Ślubów w Tarnowie. W budynku ma powstać Tarnowskie Centrum Dialogu [online], Tarnów Nasze Miasto, 22 kwietnia 2022 [dostęp 2022-05-12] (pol.).
- ↑ Tarnów ma pieniądze na rozwój – Ministerstwo Funduszy i Polityki Regionalnej – Portal Gov.pl [online], Ministerstwo Funduszy i Polityki Regionalnej [dostęp 2022-05-12] (pol.).
- ↑ Paulina Marcinek-Kozioł, Tarnów. Pałacyk przy Gumniskiej jednak nie na sprzedaż! Miasto za pieniądze z Funduszy Norweskich urządzi Centrum Dialogu w „Goldmanówce” [online], Tarnów Nasze Miasto, 9 lutego 2022 [dostęp 2022-05-07] (pol.).
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Wiesław Marszalik, Pałacyk, ul. Gumniska 30 w: Stanisław Potępa (red.) Tarnów: wielki przewodnik tom 18, Zabłocie, Tarnowskie Towarzystwo Kulturalne, Muzeum Okręgowe w Tarnowie, Tarnów 2008 ISBN 978-83-87366-93-3, s. 21–23.
