Zaręby Kościelne
52°45′26″N 22°07′26″E/52,757222 22,123889| wieś | |
 Kościół pw. św. Apostoła Szymona i Judy Tadeusza w Zarębach Kościelnych | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Powiat | |
| Gmina | |
| Liczba ludności (2011) | |
| Strefa numeracyjna |
86 |
| Kod pocztowy |
07-323[4] |
| Tablice rejestracyjne |
WOR |
| SIMC |
0411855[5] |
Położenie na mapie gminy Zaręby Kościelne  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa mazowieckiego  | |
Położenie na mapie powiatu ostrowskiego  | |
| 52°45′26″N 22°07′26″E/52,757222 22,123889[1]
| |
| Strona internetowa | |
Zaręby Kościelne – wieś w Polsce położona w województwie mazowieckim, w powiecie ostrowskim, w gminie Zaręby Kościelne[5][6].
Miejscowość, leżąca nad rzeką Brok (dopływ Bugu), jest siedzibą gminy Zaręby Kościelne.
Wieść jest siedzibą parafii św. Stanisława Biskupa i Męczennika. W strukturze kościoła rzymskokatolickiego parafia należy do metropolii białostockiej, diecezji łomżyńskiej, dekanatu Ostrów Mazowiecka – Wniebowzięcia NMP.
Zaręby Kościelne leżą w dawnej ziemi nurskiej na historycznym Mazowszu[7].
Historia[edytuj | edytuj kod]
Początki wsi sięgają roku 1410, kiedy to rycerz Świętosław z Zarembina, otrzymał od księcia Janusza I 20 włók ziemi nad rzeką Brok – powstała wtedy wsie Borkowo i Zarębino, przy czym Borkowo dało początek dzisiejszym Zarębom Kościelnym. W 1430 powstał tu pierwszy kościół, w 1449 powstała parafia Zareby Kościelne. Pierwszy kościół, który spłonął w 1462, został odbudowany w 1512[8].
W 1680 r. w Zarębach istniała szkoła żydowska, wyznaczono też miejsce na kirkut. Na początku XVIII wieku miejscowość otoczona była przez liczne zaścianki szlacheckie i nabrała charakteru miasteczka z uwagi na oddalenie od większych skupisk miejskich[9]. Dzięki staraniom Szymona Zaremby, sędziego ziemskiego sieradzkiego, w 1761 sprowadzili się tu Franciszkanie reformaci, którzy w latach 1765–1774 wznieśli tutaj kościół i klasztor. Kościół konsekrowano w 1792 r. Po III rozbiorze Polski w 1795 miejscowość znalazła się w zaborze pruskim, a w latach 1807–1815 w granicach Księstwa Warszawskiego, a później w Królestwie Kongresowym[8].
W 1862 r. o 3 km od miejscowości poprowadzono linię kolejową warszawsko-petersburską, co wpłynęło na ożywienie gospodarcze regionu. Rozwinął się tu głównie przemysł drzewny. Wskutek represji władz zaborczych po powstaniu styczniowym nastąpiła w 1866 likwidacja zakonu. Zakonnicy zostali wywiezieni do Pińczowa, kościół klasztorny zamieniony na parafialny, a zbiory biblioteczne przejęło Seminarium Duchowne w Płocku. W 1881 spłonął stary kościół, odbudowany w latach 1882–1900. Na początku XX wieku powstały tu budynki poczty, szkoły, młyn parowy i biblioteka publiczna[8]. W końcu XIX wieku istniały tu szkoła początkowa, sąd gminny, 2 kościoły, synagoga, 7 wiatraków, a miasteczko liczyło 968 mieszkańców[9].
Rozwój miejscowości przerwała I wojna światowa: w sierpniu nastąpiła 1915 ewakuacja części mieszkańców w głąb Imperium Rosyjskiego i spłonęła zabudowa rynku. Do II wojny światowej koegzystowały tutaj dwie społeczności obywateli II Rzeczypospolitej: Polacy i Żydzi. Istniała tu szkoła żydowska z teatrem amatorskim. W 1929 do miejscowości przybyły siostry Westiarki zaproszone przez proboszcza do opieki nad kościołem. W latach 1929–1930 siłami mieszkańców wzniesiono przystanek kolejowy Zaręby Kościelne oraz drogę prowadzącą do niego[8].
14 września 1939 miejscowość zajęli Niemcy, a 24 września Sowieci na mocy ustaleń niemiecko-radzieckich. W pobliżu przebiegała granica niemiecko-radziecka, czego świadectwem są zachowane do dziś schrony. Do 22 czerwca 1941 miejscowość znajdowała się w granicach ZSRR, w tym czasie na rynku powstał pomnik Lenina. W 1940 dokonano reformy edukacji – szkoła żydowska stała się szkołą rosyjską. 22 czerwca 1941 roku radzieckie umocnienia zaatakowali Niemcy i w wyniku ostrzału zniszczeniu uległo 70% miejscowości. Niemal cała społeczność żydowska Zarąb została wymordowana przez Niemców w 28 września 1941 w lasach koło wsi Mianówek. 14 sierpnia 1944 roku do miejscowości wkroczyli czerwonoarmiści z 1 Frontu Białoruskiego[8].
W latach 1975–1998 miejscowość położona była w województwie łomżyńskim.
Zabytki[edytuj | edytuj kod]
Zaręby posiadają długą tradycję szkolnictwa i walk niepodległościowych. Interesujące obiekty: dwa kościoły – wspomniany wyżej zespół klasztorny wraz z Kościołem św. Apostoła Szymona i Judy Tadeusza oraz pochodzący z początku XX wieku, neogotycki kościół parafialny pw. św. Stanisława z obrazem Wniebowzięcia NMP.
Zobacz też[edytuj | edytuj kod]
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 158992
- ↑ Wieś Zaręby Kościelne w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2017-11-28], liczba ludności w oparciu o dane GUS.
- ↑ GUS: Ludność - struktura według ekonomicznych grup wieku. Stan w dniu 31.03.2011 r.. [dostęp 2019-10-27].
- ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 1587 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22].
- ↑ a b GUS. Wyszukiwarka TERYT
- ↑ Rozporządzenie w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200)
- ↑ „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej”, tom 42. Instytut Archeologii i Etnologii PAN, Warszawa 1994, s. 258.
- ↑ a b c d e Historia Gminy/Parafii Zaręby Kościelne. Urząd Gminy Zaręby Kościelne. [dostęp 2015-08-12].
- ↑ a b Zaręby Kościelne, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XIV: Worowo – Żyżyn, Warszawa 1895, s. 420.
Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]
- Zaręby (7) ''Z. Kościelne'', [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XIV: Worowo – Żyżyn, Warszawa 1895, s. 420.
- Parafia pw. św. Stanisława BM w Zarębach Kościelnych. kuria.lomza.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-09-25)].
- Strona Publicznego Gimnazjum w Zarębach Kościelnych
- Siedziba gminy: Zaręby Kościelne
