Celurozaury: Różnice pomiędzy wersjami
[wersja przejrzana] | [wersja nieprzejrzana] |
m →Występowanie: DODANIE ZRODŁA |
|||
Linia 69: | Linia 69: | ||
== Występowanie == |
== Występowanie == |
||
Wiadomo, że celurozaury istniały już w późnej jurze (np. [[ornitolest]])<ref>{{Cytuj |autor = Phil Senter |tytuł = FORELIMB FUNCTION IN ORNITHOLESTES HERMANNI OSBORN (DINOSAURIA, THEROPODA): FORELIMB FUNCTION IN A CRETACEOUS THEROPOD |czasopismo = Palaeontology |data = 2006-09 |data dostępu = 2023-12-31 |wolumin = 49 |numer = 5 |s = 1029–1034 |doi = 10.1111/j.1475-4983.2006.00585.x |url = https://onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1111/j.1475-4983.2006.00585.x |język = en}}</ref> i żyją do dzisiaj ([[ptaki]]). Jednak kwestią sporną jest kiedy po raz pierwszy się pojawiły. [[Archaeopteryx|Archeopteryks]] występował 150 mln lat temu<ref>{{Cytuj |autor = Kevin Padian, Luis M. Chiappe |tytuł = The origin and early evolution of birds |data = 1998 |data dostępu = 2023-12-30 |url = https://doc.rero.ch/record/16121/files/PAL_E3214.pdf |język = en}}</ref>, ''[[celur|Coelurus]] fragilis'' późnej jurze temu<ref>{{Cytuj |autor = Peter J. Makovicky |tytuł = A New Small Theropod from the Morrison Formation of Como Bluff, Wyoming |czasopismo = Journal of Vertebrate Paleontology |data = 1997 |issn = 0272-4634 |wolumin = 17 |numer = 4 |s = 755–757 |jstor = 4523864}}</ref>, [[pedopenna]] 168–152 mln lat temu<ref>{{Cytuj |autor = John Pickrell |tytuł = Flying Dinosaurs: How Fearsome Reptiles Became Birds |data = 2014-09-16 |data dostępu = 2023-12-30 |isbn = 978-0-231-53878-7 |wydawca = Columbia University Press |s = 184 |url = https://books.google.pl/books?id=lNc3BAAAQBAJ&pg=PA184&lpg=PA184&dq=Pedopenna+million+years+ago&source=bl&ots=9xhP3QAxBi&sig=ACfU3U0i_ZYEWV37_Jty-xMHDSK2A62SnQ&hl=pl&sa=X&ved=2ahUKEwjGgeqLy7eDAxV-R_EDHZjgDKo4WhDoAXoECAIQAw#v=onepage&q=Pedopenna%20million%20years%20ago&f=false |język = en}}</ref>, ''[[Iliozuch|Iliosuchus]]'' 168–166 mln lat temu<ref>{{Cytuj |autor = Thomas R. Holtz |tytuł = ''The Complete T. Rex: How Stunning New Discoveries are Changing Our Understanding of the World’s Most Famous Dinosaur.''John R. Horner, Don Lessem |czasopismo = The Quarterly Review of Biology |data = 1995-03 |data dostępu = 2024-01-01 |issn = 0033-5770 |wolumin = 70 |numer = 1 |s = 65–66 |url = https://www.geol.umd.edu/~tholtz/dinoappendix/DinoappendixSummer2008.pdf |doi = 10.1086/418875 |język = en}}</ref> (choć przez niektórych jest uważany za [[Karnozaury|karnozaura]]). We wczesną jurę na terytorium chińskim występował Eszanozaur<ref>{{Cytuj |autor = Paul M. Barrett |tytuł = THE AFFINITIES OF THE ENIGMATIC DINOSAUR ESHANOSAURUS DEGUCHIIANUS FROM THE EARLY JURASSIC OF YUNNAN PROVINCE, PEOPLE’S REPUBLIC OF CHINA |czasopismo = Palaeontology |data = 2009-07 |data dostępu = 2023-12-31 |issn = 0031-0239 |wolumin = 52 |numer = 4 |s = 681–688 |doi = 10.1111/j.1475-4983.2009.00887.x |url = https://onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1111/j.1475-4983.2009.00887.x |język = en}}</ref>. Biorąc pod uwagę te znaleziska oraz inne za najprawdopodobniejszy wiek pojawienia się celurozaurów uznaje się wczesną jurę. Istnieją tropy celurozaurów z późnego triasu<ref>{{Cytuj |autor = David D. Gillette |tytuł = Vertebrate Paleontology in Utah |data = 1999 |data dostępu = 2023-12-30 |isbn = 978-1-55791-634-1 |wydawca = Utah Geological Survey |s = 54 |url = https://books.google.pl/books?hl=pl&lr=&id=qeRM16ndBx4C&oi=fnd&pg=PA51&dq='coelurosaur'+tracks,+Triassic&ots=W7Ci-3xbWy&sig=OqstcTWm0hNTy5Ury2HyR6Mmk2w&redir_esc=y#v=onepage&q='coelurosaur'%20tracks,%20Triassic&f=false |język = en}}</ref> |
Wiadomo, że celurozaury istniały już w późnej jurze (np. [[ornitolest]])<ref>{{Cytuj |autor = Phil Senter |tytuł = FORELIMB FUNCTION IN ORNITHOLESTES HERMANNI OSBORN (DINOSAURIA, THEROPODA): FORELIMB FUNCTION IN A CRETACEOUS THEROPOD |czasopismo = Palaeontology |data = 2006-09 |data dostępu = 2023-12-31 |wolumin = 49 |numer = 5 |s = 1029–1034 |doi = 10.1111/j.1475-4983.2006.00585.x |url = https://onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1111/j.1475-4983.2006.00585.x |język = en}}</ref> i żyją do dzisiaj ([[ptaki]]). Jednak kwestią sporną jest kiedy po raz pierwszy się pojawiły. [[Archaeopteryx|Archeopteryks]] występował 150 mln lat temu<ref>{{Cytuj |autor = Kevin Padian, Luis M. Chiappe |tytuł = The origin and early evolution of birds |data = 1998 |data dostępu = 2023-12-30 |url = https://doc.rero.ch/record/16121/files/PAL_E3214.pdf |język = en}}</ref>, ''[[celur|Coelurus]] fragilis'' późnej jurze temu<ref>{{Cytuj |autor = Peter J. Makovicky |tytuł = A New Small Theropod from the Morrison Formation of Como Bluff, Wyoming |czasopismo = Journal of Vertebrate Paleontology |data = 1997 |issn = 0272-4634 |wolumin = 17 |numer = 4 |s = 755–757 |jstor = 4523864}}</ref>, [[pedopenna]] 168–152 mln lat temu<ref>{{Cytuj |autor = John Pickrell |tytuł = Flying Dinosaurs: How Fearsome Reptiles Became Birds |data = 2014-09-16 |data dostępu = 2023-12-30 |isbn = 978-0-231-53878-7 |wydawca = Columbia University Press |s = 184 |url = https://books.google.pl/books?id=lNc3BAAAQBAJ&pg=PA184&lpg=PA184&dq=Pedopenna+million+years+ago&source=bl&ots=9xhP3QAxBi&sig=ACfU3U0i_ZYEWV37_Jty-xMHDSK2A62SnQ&hl=pl&sa=X&ved=2ahUKEwjGgeqLy7eDAxV-R_EDHZjgDKo4WhDoAXoECAIQAw#v=onepage&q=Pedopenna%20million%20years%20ago&f=false |język = en}}</ref>, ''[[Iliozuch|Iliosuchus]]'' 168–166 mln lat temu<ref>{{Cytuj |autor = Thomas R. Holtz |tytuł = ''The Complete T. Rex: How Stunning New Discoveries are Changing Our Understanding of the World’s Most Famous Dinosaur.''John R. Horner, Don Lessem |czasopismo = The Quarterly Review of Biology |data = 1995-03 |data dostępu = 2024-01-01 |issn = 0033-5770 |wolumin = 70 |numer = 1 |s = 65–66 |url = https://www.geol.umd.edu/~tholtz/dinoappendix/DinoappendixSummer2008.pdf |doi = 10.1086/418875 |język = en}}</ref> (choć przez niektórych jest uważany za [[Karnozaury|karnozaura]]). We wczesną jurę na terytorium chińskim występował Eszanozaur<ref>{{Cytuj |autor = Paul M. Barrett |tytuł = THE AFFINITIES OF THE ENIGMATIC DINOSAUR ESHANOSAURUS DEGUCHIIANUS FROM THE EARLY JURASSIC OF YUNNAN PROVINCE, PEOPLE’S REPUBLIC OF CHINA |czasopismo = Palaeontology |data = 2009-07 |data dostępu = 2023-12-31 |issn = 0031-0239 |wolumin = 52 |numer = 4 |s = 681–688 |doi = 10.1111/j.1475-4983.2009.00887.x |url = https://onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1111/j.1475-4983.2009.00887.x |język = en}}</ref>. Biorąc pod uwagę te znaleziska oraz inne za najprawdopodobniejszy wiek pojawienia się celurozaurów uznaje się wczesną jurę. Istnieją tropy celurozaurów z późnego triasu<ref>{{Cytuj |autor = David D. Gillette |tytuł = Vertebrate Paleontology in Utah |data = 1999 |data dostępu = 2023-12-30 |isbn = 978-1-55791-634-1 |wydawca = Utah Geological Survey |s = 54 |url = https://books.google.pl/books?hl=pl&lr=&id=qeRM16ndBx4C&oi=fnd&pg=PA51&dq='coelurosaur'+tracks,+Triassic&ots=W7Ci-3xbWy&sig=OqstcTWm0hNTy5Ury2HyR6Mmk2w&redir_esc=y#v=onepage&q='coelurosaur'%20tracks,%20Triassic&f=false |język = en}}</ref> wcześniej i środkowej jury<ref>{{Cytuj |autor = Glen J. Kuban |tytuł = An Overview of Dinosaur Tracking |data = 1994 |data dostępu = 1 stycznia 2024 |url = https://core.ac.uk/download/pdf/84925362.pdf#page=207 |język = en}}</ref><ref>{{Cytuj |autor = Alexander Mudroch, Ute Richter, Ulrich Joger, Ralf Kosma, Oumarou Idé, Abdoulaye Maga |tytuł = Didactyl Tracks of Paravian Theropods (Maniraptora) from the ?Middle Jurassic of Africa |czasopismo = PLoS ONE |data = 2011-02-14 |data dostępu = 2024-01-06 |issn = 1932-6203 |wolumin = 6 |numer = 2 |s = e14642 |doi = 10.1371/journal.pone.0014642 |pmid = 21339816 |pmc = 3038851 |url = https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3038851/}}</ref>. |
||
== Coelurosaurus == |
== Coelurosaurus == |
Wersja z 17:46, 6 sty 2024
Coelurosauria | |
von Huene, 1914 | |
kompsognat | |
Systematyka | |
Domena | |
---|---|
Królestwo | |
Typ | |
Podtyp | |
Gromada | |
Podgromada | |
Infragromada | |
(bez rangi) | archozaury |
(bez rangi) | Ornithodira |
Nadrząd | |
Rząd | |
Podrząd | |
Infrarząd | |
(bez rangi) | celurozaury |
Celurozaury (Coelurosauria) – grupa teropodów definiowana filogenetycznie jako wszystkie te gatunki, które są bliższe ptakom niż karnozaurom. Należą do niej między innymi tyranozauroidy, dromeozaury, ornitomimozaury i ptaki. Dzisiaj występuje tylko jedna grupa celurozaurów – ptaki[1].
Cechy charakterystyczne
Celurozaury są jedną z najbardziej zróżnicowanych grup dinozaurów. Obejmuje one zarówno olbrzymich mięsożerców jak tyranozaur, jak i najmniejsze z dinozaurów – np. rodzaj Epidendrosaurus[2] i kolibry. Mimo wszystko wszystkie one mają kilka cech wspólnych:
- kość krzyżowa dłuższa niż u innych dinozaurów
- sztywny ogon
- pochylona kość łokciowa
- kość piszczelowa krótsza od kości udowej
Pióra
Większość dinozaurów u których stwierdzono obecność piór to celurozaury[3][4][5]. Były to pióra różnego rodzaju: od pojedynczych nierozgałęzionych włókien aż po niemal w pełni wykształcone lotki i sterówki. Mimo wszystko odkryto też nieupierzone celurozaury takie jak jurawenator (jednak jest to osobnik młody i nagie łuski widać tylko w okolicy ogona). Większość palentologów uważa ptaki za celurozaury[1].
Klasyfikacja
- dinozaury (Dinosauria)
- gadziomiedniczne (Saurischia)
- teropody (Theropoda)
- tetanury (Tetanurae)
- takson celurozaury (Coelurosauria)
- rodzina celury (Coeluridae)
- rodzina kompsognaty (Compsognathidae)
- nadrodzina tyranozauroidy
- rodzina tyranozaury (Tyrannosauridae)
- takson maniraptorokształtne (Maniraptoriformes)
- nadrodzina ornitomimozaury
- rodzina garudymimy (Garudimimidae)
- rodzina harpymimidy (Harpymimidae)
- rodzina deinocheiry (Deinocheiridae)
- rodzina ornitomimy (Ornithomimidae)
- takson maniraptory (Maniraptora)
- nadrodzina terizinozauroidy
- rodzina terizinozaury (Therizinosauridae)
- takson Pennaraptora
- takson owiraptorozaury
- rodzina awimimy (Avimimidae)
- rodzina kaudipteryksy (Caudipteridae)
- rodzina cenagnaty (Caenagnathidae)
- rodzina owiraptory (Oviraptoridae)
- takson Paraves
- rodzina dromeozaury (Dromaeosauridae)
- rodzina troodony (Troodontidae)
- rodzina Scansoriopterygidae
- GROMADA ptaki (Aves)
- takson archeopteryksokształtne
- rodzina archeopteryksy (Archaeopterygidae)
- takson archeopteryksokształtne
- takson owiraptorozaury
- nadrodzina terizinozauroidy
- nadrodzina ornitomimozaury
- takson celurozaury (Coelurosauria)
- tetanury (Tetanurae)
- teropody (Theropoda)
- gadziomiedniczne (Saurischia)
Występowanie
Wiadomo, że celurozaury istniały już w późnej jurze (np. ornitolest)[6] i żyją do dzisiaj (ptaki). Jednak kwestią sporną jest kiedy po raz pierwszy się pojawiły. Archeopteryks występował 150 mln lat temu[7], Coelurus fragilis późnej jurze temu[8], pedopenna 168–152 mln lat temu[9], Iliosuchus 168–166 mln lat temu[10] (choć przez niektórych jest uważany za karnozaura). We wczesną jurę na terytorium chińskim występował Eszanozaur[11]. Biorąc pod uwagę te znaleziska oraz inne za najprawdopodobniejszy wiek pojawienia się celurozaurów uznaje się wczesną jurę. Istnieją tropy celurozaurów z późnego triasu[12] wcześniej i środkowej jury[13][14].
Coelurosaurus
Coelurosaurus to nieopisany rodzaj dinozaura (nomen nudum), nazwany tak przez Fridericha von Hue w 1929. Z powodu braku formalnego opisu dinozaur ten nie jest brany pod uwagę w pracach naukowych, choć pojawia się na niektórych listach dinozaurów.
Filogeneza
Kladogram celurozaurów za Weishampel, Dodson & Osmólska, 2004[15]
Coelurosauria |
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Przypisy
- ↑ a b Oliver W.M. Rauhut , Christian Foth , The Origin of Birds: Current Consensus, Controversy, and the Occurrence of Feathers, Christian Foth, Oliver W.M. Rauhut (red.), Fascinating Life Sciences, Cham: Springer International Publishing, 2020, s. 27–45, DOI: 10.1007/978-3-030-27223-4_3, ISBN 978-3-030-27223-4 (ang.).
- ↑ Fucheng Zhang i inni, A juvenile coelurosaurian theropod from China indicates arboreal habits, „Naturwissenschaften”, 89 (9), 2002, s. 394–398, DOI: 10.1007/s00114-002-0353-8, ISSN 1432-1904 (ang.).
- ↑ Ulysse Lefèvre i inni, Feather Evolution in Pennaraptora, Christian Foth, Oliver W.M. Rauhut (red.), Fascinating Life Sciences, Cham: Springer International Publishing, 2020, s. 103–118, DOI: 10.1007/978-3-030-27223-4_7, ISBN 978-3-030-27223-4 (ang.).
- ↑ Daniel T. Ksepka , Feathered dinosaurs, „Current Biology”, 30 (22), 2020, R1347–R1353, DOI: 10.1016/j.cub.2020.10.007, ISSN 0960-9822 [dostęp 2024-01-01] .
- ↑ Wiktoria Gornig , CZY TYRANOZAUR MIAŁ SKRZYDŁA? PIÓRA U NIEPTASICH DINOZAURÓW, „Kosmos”, 68 (4), 2019, s. 543–551, DOI: 10.36921/kos.2019_2561, ISSN 2658-1132 [dostęp 2024-01-01] (pol.).
- ↑ Phil Senter , FORELIMB FUNCTION IN ORNITHOLESTES HERMANNI OSBORN (DINOSAURIA, THEROPODA): FORELIMB FUNCTION IN A CRETACEOUS THEROPOD, „Palaeontology”, 49 (5), 2006, s. 1029–1034, DOI: 10.1111/j.1475-4983.2006.00585.x [dostęp 2023-12-31] (ang.).
- ↑ Kevin Padian , Luis M. Chiappe , The origin and early evolution of birds [online], 1998 [dostęp 2023-12-30] (ang.).
- ↑ Peter J. Makovicky , A New Small Theropod from the Morrison Formation of Como Bluff, Wyoming, „Journal of Vertebrate Paleontology”, 17 (4), 1997, s. 755–757, ISSN 0272-4634, JSTOR: 4523864 .
- ↑ John Pickrell , Flying Dinosaurs: How Fearsome Reptiles Became Birds, Columbia University Press, 16 września 2014, s. 184, ISBN 978-0-231-53878-7 [dostęp 2023-12-30] (ang.).
- ↑ Thomas R. Holtz , ''The Complete T. Rex: How Stunning New Discoveries are Changing Our Understanding of the World’s Most Famous Dinosaur.''John R. Horner, Don Lessem, „The Quarterly Review of Biology”, 70 (1), 1995, s. 65–66, DOI: 10.1086/418875, ISSN 0033-5770 [dostęp 2024-01-01] (ang.).
- ↑ Paul M. Barrett , THE AFFINITIES OF THE ENIGMATIC DINOSAUR ESHANOSAURUS DEGUCHIIANUS FROM THE EARLY JURASSIC OF YUNNAN PROVINCE, PEOPLE’S REPUBLIC OF CHINA, „Palaeontology”, 52 (4), 2009, s. 681–688, DOI: 10.1111/j.1475-4983.2009.00887.x, ISSN 0031-0239 [dostęp 2023-12-31] (ang.).
- ↑ David D. Gillette , Vertebrate Paleontology in Utah, Utah Geological Survey, 1999, s. 54, ISBN 978-1-55791-634-1 [dostęp 2023-12-30] (ang.).
- ↑ Glen J. Kuban , An Overview of Dinosaur Tracking [online], 1994 [dostęp 2024-01-01] (ang.).
- ↑ Alexander Mudroch i inni, Didactyl Tracks of Paravian Theropods (Maniraptora) from the ?Middle Jurassic of Africa, „PLoS ONE”, 6 (2), 2011, e14642, DOI: 10.1371/journal.pone.0014642, ISSN 1932-6203, PMID: 21339816, PMCID: PMC3038851 [dostęp 2024-01-06] .
- ↑ David B. Weishampel, Peter Dodson, Halszka Osmólska (red.): The Dinosauria. Wyd. drugie. Berkeley: University of California Press, 2004, s. 861. ISBN 0-520-24209-2.