Antoni Tabaka

Dodaj linki
Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Antoni Tabaka
Data i miejsce urodzenia

1881
Kaczanowo

Data i miejsce śmierci

1945
KL Mauthausen

Zawód, zajęcie

przedsiębiorca, fabrykant mebli

Multimedia w Wikimedia Commons
Dawna willa Antoniego Tabaki przy ul. Wrzesińskiej 22 (dawniej nr 7) w Swarzędzu

Antoni Tabaka (ur. 1881 w Kaczanowie, zm. 1945 w KL Mauthausen[1]) – polski przedsiębiorca, fabrykant mebli, stolarz.

Życiorys[edytuj | edytuj kod]

Urodził się w Kaczanowie koło Wrześni, ale rodzina przeprowadziła się do Swarzędza, gdzie terminował w zakładzie stolarskim Henryka Knade, bogatego rzemieślnika. W 1905 ożenił się z córką szefa, Marią Olgą i założył własny warsztat stolarski. Jego działalność została przerwana przez powołanie do armii pruskiej. Chcąc uniknąć walk na froncie zachodnim I wojny światowej postrzelił się w nogę, co umożliwiło mu powrót do Swarzędza i dalszy rozwój przedsiębiorstwa (odtąd nosił protezę i kulał[2]). W 1921 zatrudniał 30 osób. Celem zwiększenia efektywności biznesowej ograniczył asortyment wytwarzanych mebli do stołów i krzeseł, które zaczął produkować na skalę przemysłową, a jego zakład (Specjalna Fabryka Krzeseł i Stołów przy ul. Wrzesińskiej 7, obecnie 22) stał się pierwszą w pełni zmechanizowaną polską fabryką mebli. Towar wysyłano na eksport do Niemiec, Holandii i Turcji. Ściśle współpracował z tartakiem swojego zięcia, Franciszka Zawidzkiego, który działał przy ul. Poznańskiej 25. Przed 1939 zatrudniał 270 osób[3], stolarzy różnych specjalności. Od 1939 roku Zakład posiadał własną siłownię parową przenoszącą napęd do obrabiarek za pośrednictwem wałów i pasów transmisyjnych.

Antoni Tabaka, mimo ogromnego zaangażowania w stworzenie własnej fabryki, zasłużył się również dla wzmocnienia pozycji rzemiosła swarzędzkiego. Z zaprzyjaźnionym z ich domem ks. proboszczem Tadeuszem Mroczkowskim[4][5] organizował w latach dwudziestych ubiegłego wieku spółki rzemieślników, cech stolarzy, a także w roku 1934 aktywnie działał przy budowie hali targowej (swarzędzki pawilon meblowy), służącej do dziś miejscowym rzemieślnikom. Jako osoba wielce zasłużona dla miasta, pełnił również społeczne funkcje w Bractwie Kurkowym, organizacji skupiającej ówczesne elity. Zdobywał też zaszczytny tytuł Króla Kurkowego[2][6].

Rycina Specjalnej Fabryki Krzeseł i Stołów Antoniego Tabaki, Swarzędz
Tablica pamiątkowa dawnej willi Tabaki w Swarzędzu

Po napaści Niemiec na Polskę w 1939 jego fabryka została zrabowana przez Niemców (oddano ją Georgowi Gründlowi, mieszkańcowi Swarzędza[7]), którzy urządzili tu produkcję na potrzeby przemysłu lotniczego. Rodzina została wysiedlona do Warszawy. Podczas powstania warszawskiego[2] został aresztowany i osadzony w niemieckim obozie koncentracyjnym w Mauthausen, gdzie zmarł tuż po wyzwoleniu obozu[3].

Fabryka Antoniego Tabaki została znacjonalizowana po II wojnie światowej, na podstawie ustawy z 3 stycznia 1946. Weszła w skład późniejszych Swarzędzkich Fabryk Mebli, które funkcjonowały do 2009. Zabudowania dawnej fabryki już nie istnieją[7]. Do dnia dzisiejszego pozostała jedynie dawna willa właściciela, na której w 2010 (w 65. rocznicę śmierci) odsłonięto tablicę pamiątkową ku jego czci[8]. Od 2016 jego imię nosi również jedna z ulic w Swarzędzu[1].

Rodzina[edytuj | edytuj kod]

Z Marią z domu Knade miał trzech synów, których stracił w okresie międzywojennym: dwaj utonęli pod lodem w Jeziorze Swarzędzkim, a trzeci zginął pod pociągiem w drodze do gimnazjum w Poznaniu. Miał też dwie córki, z których starsza, Helena zawarła związek małżeński z Franciszkiem Zawidzkim, swarzędzkim przedsiębiorcą tartacznym[7]. Żona umarła na tyfus w niemieckim obozie koncentracyjnym w Ravensbrück[2].

Grób symboliczny w Swarzędzu

Wnukami Tabaków, dziećmi ich córki Heleny Zawidzkiej była prezenterka telewizyjna Urszula Zawidzka (ur. 30 lip. 1929, zm. 19 grud. 1981)[9] i Zbigniew Antoni Zawidzki (ur. 15 stycznia 1932, zm. 21 stycznia 2023), który interesował się miastem. Był z nim związany emocjonalnie, z sentymentem wspominając lata dzieciństwa spędzone w Swarzędzu. Był wieloletnim czytelnikiem "Tygodnika Swarzędzkiego", lubił czytać przesyłane mu egzemplarze gazety, szczególnie informacje dotyczące historii miasta i działalności regionalistów, skupionych w Towarzystwie Miłośników Ziemi Swarzędzkiej. Synem drugiej córki Tabaków, Ewy Ireny (1910-1987) i Jana Małeckiego[10] (ur. 1902, zm. 1982) - lekarz laryngolog, profesor medycyny, członek założyciel Bydgoskiego Towarzystwa Naukowego - był Jerzy Małecki (ur. 1933, zm. 2018) - profesor Instytutu Fizyki Molekularnej Polskiej Akademii Nauk[11].

Braćmi Marii Olgi z d. Knade byli Paweł Knade i Jan August Kande. Paweł Knade (ur. 1880, zm. 1960) prowadził jedną z najstarszych firm w Swarzędzu (od 1905 roku). Był założycielem i jedynym właścicielem, znanym na całą okolicę jako jeden z najlepszych mistrzów stolarskich. Firma mieściła się na ul. Piaski 4.

Jan August Kande, stolarz (ur. 1889, zm. 1929) ożenił się z Antoniną Karpiewską (ur. 1886, zm. 1929). Mieli dzieci: Kazimierza (ur. 14 paź 1920, zm. 20 lis 2005), Józef (ur. 1919, zm. 2001), Zofia (ur. 1917, z. 1987) i Romana (?-1950). Po przedwczesnej śmierci Jana i Antoniny, ich dziećmi zajmowali się Tabakowie i jej siostra - Pelagia Karpiewska (ur. 1901, zm. 1969). Również do końca życia byli związani ze Swarzędzem. Kazimierz pracował jako kierownik działu elementów w Swarzędzkiej Fabryce Mebli. Jego żoną była Janina z d. Kołodziejczak (ur. 19 gru 1932, zm. 19 kwi 1998) - córka Franciszka Kołodziejczaka (ur. 2 gru 1902 w Nowym Mieście, zm. 10 sie 1976), bohatera Powstania Wielkopolskiego - walczył w Bitwie nad Bzurą (polska armia – „Poznań” pod dowództwem gen. Tadeusz Kutrzeba), i Marianny Sroki (ur. 14 sty 1903, zm. 13 kwi 1962), a siostra płk. dyplomaty Bogusława Kołodziejczaka (ur. 13 kwi 1962, zm. 11 lis 2021) i Mariana (ur. 1947, zm. 1989)[12].

Najstarszą córką Kazimierza i Janiny była Maria Antonina (ur. 20 lip 1954, zm. 8 kwi 1995 w Swarzędzu), ukończyła Miejską Szkołę Handlową (obecnie: Zespół Szkół Handlowych im. Bohaterów Poznańskiego Czerwca '56) – kompleks edukacyjny zlokalizowany w Poznaniu przy ul. Śniadeckich 54/58 na Grunwaldzie (Osiedle Św. Łazarz). Jej córką jest Kapsyda Kobro-Okołowicz, działaczka społeczna, ekonomistka, witkacolog, badaczka monografii artystycznych w Polsce i Europie, autorka m.in. książki pt. "Mao Star. Instynktowne zanikanie w przestrzeni..." (poświęconej Małgorzata Starowieyska)[13], fundatorka i członek zarządu Instytutu Witkacego, członkini Kapituły Nagrody "Okulary Ks. Kaczkowskiego – Nie widzę przeszkód"[14][15]. Ukończyła Liceum Ekonomiczne w Swarzędzu (liceum już nie istnieje, wchodziło w skład Zespołu Szkół Nr 1 im. Powstańców Wielkopolskich). W dzieciństwie mieszkała przez kilka lat w domu Antoniego Tabaki na ul. Wrzesińskiej.

Twórczość Antoniego Tabaki i swarzędzkich stolarzy można zobaczyć w Swarzędzkim Centrum Historii i Sztuki[16] - powstało w dawnym budynku remizy strażackiej, przystosowanym do celów muzealnych w ramach projektu Budżetu Obywatelskiego Swarzędza na 2017 rok. Inwestycja – w dużej mierze sfinansowana z pozyskanych przez Gminę Swarzędz środków z Unii Europejskiej jest odpowiedzią na potrzebę stworzenia w gminie miejsca prezentującego historię i różnorodność kulturalną Swarzędza. Misją Centrum jest gromadzenie, ochrona oraz promowanie duchowego i materialnego dziedzictwa kulturowego regionu. Do podstawowych zadań należy także upowszechnianie wiedzy o tradycjach i zabytkach gminy, bogatej historii rzemiosła stolarskiego, a ponadto przybliżanie mieszkańcom twórczości lokalnych artystów. Wizyta w SCHiS zachęca do dialogu z kulturą, jest przyczynkiem do dalszego jej poznawania.

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ a b Uchwała nr XIX/203/2016 Rady Miejskiej w Swarzędzu w sprawie nadania nazwy ulicy na terenie miasta Swarzędz – Antoniego Tabaki
  2. ↑ a b c d Mój Swarzędz, Historia swarzędzkiego fabrykanta
  3. ↑ a b Piotr Basiński, Swarzędzki Szlak Meblowy, folder informacyjny, UMiG Swarzędz, Cech Stolarzy Swarzędzkich, Swarzędzkie Centrum Historii i Sztuki, PLOT, Poznań-Swarzędz, 2019
  4. ↑ Tadeusz Mroczkowski - Wielkopolscy Księża od XVIII do XX wieku [online], www.wtg-gniazdo.org [dostęp 2024-04-01].
  5. ↑ Michał Pawełczyk, Mroczkowski Tadeusz | Powstańcy Wielkopolscy powiatu wrzesińskiego [online], 10 listopada 2021 [dostęp 2024-04-01] (pol.).
  6. ↑ Antoni Tabaka [online], CSW2020 [dostęp 2024-03-22] (pol.).
  7. ↑ a b c Wirtualne Muzeum Mebli, Historia zakładów Antoniego Tabaki
  8. ↑ napis na tablicy pamiątkowej na domu Antoniego tabaki przy ul. Wrzesińskiej 22 w Swarzędzu
  9. ↑ CYRYL - Cyfrowe Repozytorium Lokalne [online], cyryl.poznan.pl [dostęp 2024-03-22].
  10. ↑ Jan Małecki (lekarz)
  11. ↑ Dawid Konieczny, Zmarł prof. dr hab. Jerzy Małecki - Instytut Fizyki Molekularnej Polskiej Akademii Nauk [online], www.ifmpan.poznan.pl [dostęp 2024-03-22] (pol.).
  12. ↑ Omamy [online] [dostęp 2024-03-26] (pol.).
  13. ↑ „Mao Star. Instynktowne zanikanie w przestrzeni”. Listy i materiały do biografii Małgorzaty Starowieyskiej (1953-2006) [online], słowo/obraz terytoria [dostęp 2024-03-31] (pol.).
  14. ↑ l, Czekam na was, ale się nie śpieszcie. Ks. Kaczkowski we wspomnieniach rodziny i przyjaciół - Iza Bartosz, Kapsyda Kobro Okołowicz - epub, mobi [online], ibuk.pl [dostęp 2024-03-30] (pol.).
  15. ↑ Nagroda Okulary ks.Jana Kaczkowskiego - NIE WIDZĘ PRZESZKÓD [online], Fundacja im. Księdza Jana Kaczkowskiego [dostęp 2024-03-30] (pol.).
  16. ↑ SWARZĘDZKIE CENTRUM HISTORII I SZTUKI – Ośrodek Kultury w Swarzędzu [online], ok-swarzedz.pl [dostęp 2024-03-22].
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Antoni_Tabaka&oldid=73384448”