Aphananthe
 Aphananthe aspera | |||
| Systematyka[1][2] | |||
| Domena | |||
|---|---|---|---|
| Królestwo | |||
| Podkrólestwo | |||
| Nadgromada | |||
| Gromada | |||
| Podgromada | |||
| Nadklasa | |||
| Klasa | |||
| Nadrząd | |||
| Rząd | |||
| Rodzina | |||
| Rodzaj |
Aphananthe | ||
| Nazwa systematyczna | |||
| Aphananthe J. E. Planchon Ann. Sci. Nat. Bot. ser. 3. 10: 265, 337. Nov 1848[3] | |||
| Typ nomenklatoryczny | |||
|
A. philippinensis J. E. Planchon[3] | |||
| Synonimy | |||
| |||
Aphananthe – rodzaj roślin z rodziny konopiowatych (Cannabaceae). Obejmuje 5 gatunków[4]. Trzy z nich występują w Azji południowej i wschodniej, przy czym jeden sięga wschodniej Australii, jeden gatunek rośnie w Ameryce Centralnej (od Meksyku po Nikaraguę[5]) i jeden na Madagaskarze[4][6]. W eocenie i oligocenie rośliny z tego rodzaju występowały w Europie, Azji i Ameryce Północnej[6].
Są to szybko rosnące drzewa rosnące w lasach i na terenach skalistych, często też na przydrożach, zwykle na terenach nizinnych. Ich kwiaty są wiatropylne[7]. Charakterystyczną ich cechą są bardzo szorstkie liście, które bywają używane jako papier ścierny[8]. A. aspera zwana jest sandpaper tree („drzewo papier ścierny”). Gatunek ten jest też uprawiany jako szybko rosnące drzewo plantacyjne dla produkcji drewna[7].
Morfologia[edytuj | edytuj kod]
- Pokrój
- Krzewy i drzewa[9], niektóre niewielkie[10], inne osiągają do 30 m[7].
- Liście
- Skrętoległe[7], ułożone dwurzędowo lub w kilku rzędach, opadające zimą (w porze suchej) lub częściowo zimozielone, cienkie do skórzastych[9]. Wsparte są drobnymi i szybko odpadającymi przylistkami, zostawiającymi krótkie blizny po bokach nasady ogonka liściowego[10][9]. Blaszka u nasady bywa nieco asymetryczna[10], skośna[7], całobrzega do piłkowanej[9], czasem z kolcami na końcach ząbków[10]. Blaszka zawsze bardzo szorstka[7][9]. Największe liście (do 15 cm długości) ma A. cuspidata, najmniejsze (do 6 cm) ma A. philippinensis[6].
- Kwiaty
- Pojawiają się razem z liśćmi i są jednopłciowe, przy czym poszczególne rośliny bywają jednopienne i dwupienne[9]. Kwiaty męskie skupione są w wierzchotkowate kwiatostany[9] rozwijające się u nasady pędów, podczas gdy kwiaty żeńskie wyrastają pojedynczo w kątach liści w szczytowych częściach pędów[7] (tylko u A. sakalava skupione są po 2–3[6]). Okwiat w kwiatach męskich i żeńskich składa się z 4 lub 5 działek kielicha, płatków korony brak. Pręcików w kwiatach męskich jest tyle co listków okwiatu. Zalążnia w kwiatach męskich jest szczątkowa, czasem włosowata, w kwiatach żeńskich rozwija się z jednego owocolistka, zwieńczona jest dwiema szyjkami[9][7].
- Owoce
- Jajowate do kulistych pestkowce, czarne, często owłosione, zwieńczone trwałymi szyjkami słupka, soczyste, zawierają jedno nasiono (zamknięte w twardej pestce)[9][7].
Systematyka i pochodzenie[edytuj | edytuj kod]
Rodzaj Aphananthe oddzielił się od innych rodzajów z rodziny już w kredzie późnej ok. 71,5 miliona lat temu, ale współcześnie występujące gatunki ostatniego wspólnego przodka miały we wczesnym miocenie (ok. 19,1 mln lat temu). Rodzaj wskazywany jest jako bazalny w obrębie konopiowatych lub siostrzany dla rodzaju Lozanella. Rodzaj Aphananthe wyewoluował najprawdopodobniej w Europie. Najstarsze skamieniałości opisane jako Aphananthe cretacea znalezione zostały w skałach z mastrychtu (sprzed 66–72,1 mln lat) w Niemczech. Gatunek Aphananthe maii ze środkowego eocenu (sprzed 48,6–37,2 mln lat) znaleziony został w Oregonie, a Aphananthe tenuicostata z oligocenu (sprzed 23–28,4 mln) na Syberii. Młodsze skamieniałości znajdowane były w Japonii i Australii. Współczesne gatunki pochodzą od wspólnego przodka występującego w Azji. Pozycję bazalną w obrębie rodzaju zajmuje wschodnioazjatycki A. aspera. Kolejną linię tworzy współcześnie A. monoica, który migrował do Ameryki Północnej prawdopodobnie przez Beringię ok. 18,1 miliona lat temu. Kolejne linie różnicowały się w Azji południowo-wschodniej, przy czym najmłodszym gatunkiem, który ewoluował ok. 10,8 miliona lat temu jest madagaskarski A. sakalava[6].
- Wykaz gatunków[4]
- Aphananthe aspera (Thunb.) Planch.
- Aphananthe cuspidata (Blume) Planch.
- Aphananthe monoica (Hemsl.) J.-F.Leroy
- Aphananthe philippinensis Planch.
- Aphananthe sakalava J.-F.Leroy
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2021-07-27] (ang.).
- ↑ Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2021-07-27] (ang.).
- ↑ a b Aphananthe. [w:] Index Nominum Genericorum (ING) [on-line]. Smithsonian Institution. [dostęp 2021-07-27].
- ↑ a b c d Aphananthe Planch.. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2021-07-27].
- ↑ M.M. Grandtner: Elsevier's Dictionary of Trees: Volume 1: North America. Elsevier, 2005, s. 70. ISBN 978-0-08-046018-5.
- ↑ a b c d e Yang M-Q, Li D-Z, Wen J, Yi T-S. Phylogeny and biogeography of the amphi-Pacific genus Aphananthe. „PLoSONE 12(2):e0171405”, 2017. DOI: 10.1371/journal.pone.0171405.
- ↑ a b c d e f g h i Roger Philips, Martyn Rix: The Botanical Garden. Vol. 1. Trees and shrubs. London: Macmillan, 2002, s. 162. ISBN 0-333-73003-8.
- ↑ David J. Mabberley, Mabberley’s Plant-Book, Cambridge: Cambridge University Press, 2017, s. 59, DOI: 10.1017/9781316335581, ISBN 978-1-107-11502-6, OCLC 982092200.
- ↑ a b c d e f g h i Aphananthe Planchon. [w:] Flora of China [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2021-07-27].
- ↑ a b c d George E. Schatz, Generic tree flora of Madagascar, Richmond: Royal Botanic Gardens, Kew, 2001, ISBN 978-1-84246-566-0, OCLC 742445124.