Datheosaurus
| Datheosaurus | |||
| Schroeder, 1905 | |||
| Okres istnienia: 304–299 mln lat temu | |||
 Rekonstrukcja Datheosaurus. | |||
| Systematyka | |||
| Domena | |||
|---|---|---|---|
| Królestwo | |||
| Typ | |||
| Podtyp | |||
| Gromada | |||
| Rząd | |||
| (bez rangi) | Caseasauria | ||
| Rodzina | |||
| Rodzaj |
Datheosaurus | ||
| Gatunki | |||
| |||
Datheosaurus – rodzaj wymarłego synapsyda z rodziny Caseidae, żyjącego w późnym karbonie na obszarze obecnej Europy. Jedyny znany okaz odkryto w Polsce, w pobliżu Nowej Rudy[1].
Materiał kopalny[edytuj | edytuj kod]
Holotyp – MB.R. 1015.1–2 – to słabo zachowany, ale prawie kompletny i połączony stawowo szkielet, zachowany na 2 płytach skalnych. Nie później niż w 1900 r. okaz trafił do Berlina, gdzie zaginął podczas II wojny światowej[1]. Od tamtej pory znany był jedynie odlew, który znajdował się w ratuszu w Nowej Rudzie[2]. Dopiero w 2008 r. w Muzeum Historii Naturalnej w Berlinie odnaleziono oryginalny okaz[1].
Holotyp odkryto w kamieniołomie położonym w pobliżu Nowej Rudy. Schroeder (1905) uznał, że tamtejsze skały należą do czerwonego spągowca. Huene (1956) wydatował je jako pochodzące z wczesnego permu. Obecnie uważa się, że okaz pochodzi z późnokarbońskich (gżel) skał należących do formacji Ludwikowice[1].
Budowa[edytuj | edytuj kod]
Dzięki kompletności szkieletu, Datheosaurus pozwolił na lepsze poznanie ogólnych proporcji ciała bazalnych Caseasauria. Niestety kości są słabo zachowane, co utrudnia poznanie dokładnej anatomii tego synapsyda[1].
Datheosaurus był stosunkowo niewielkim przedstawicielem Caseasauria – od czubka pyska do ostatniego zachowanego u holotypu kręgu mierzył ok. 90 cm[1][3]. Wiek holotypu jest trudny do oszacowania. Romer i Price (1940) bazując na słabym skostnieniu nasad kości długich, obecności oddzielonej przedniej kości kruczej oraz przypuszczalnym braku skostnienia tylnej kości kruczej, uznali go za niewyrośniętego osobnika. Według Spindlera i in. (2016) był on jednak znacznie starszy, najpewniej prawie dorosły[1].
Kość szczękowa wystaje poza przednią krawędź żuchwy, skutkując wydatnym nagryzem pionowym. Kość szczękowa Datheosaurus była wyższa niż u Eothyris i Oedaleops, ale niższa i bardziej zaokrąglona niż u większości przedstawicieli Caseidae. Obecność dużego zagłębienia między grzbietowym, a przednim wyrostkiem kości szczękowej wskazuje na obecność dużych i zaokrąglonych nozdrzy. Oczodoły były skierowane grzbietowo-bocznie i znajdowały się połowie długości czaszki. Ich brzuszną krawędź wyznaczała w dużej mierze kość szczękowa, czym bardziej przypominał Eothyris, niż Oedaleops i Caseidae. Kości ciemieniowe były szerokie. Między nimi, w połowie ich długości, znajdowało się duże okno ciemieniowe. Staw szczękowy wydaje się być ustawiony daleko za (o ok. 20% całkowitej długości czaszki) tylną krawędzią sklepienia czaszki. Przy przednim końcu pyska znajduje się pojedynczy element o gładkiej powierzchni, mogący być jedynym zachowanym zębem w holotypie Datheosaurus. Element ten jest smukły, w kształcie pręta[1].
Ogon był długi i składał się przynajmniej z 75 kręgów. Przypominał pod tym względem przedstawiciela Varanopsidae – Aerosaurus. Możliwe, że jest to cecha plezjomorficzna wczesnych synapsydów. Żebra przedkrzyżowe mają stałą grubości i są stosunkowo szerokie (w tym tylne, czym Datheosaurus i zaawansowane Caseidae różnią się od Eocasea oraz Sphenacodontidae). Obręcz barkowa miała anatomię typową dla pelikozaurów i była masywnie zbudowana. Dłoń była masywnie zbudowana. Nie zachowały się w niej wszystkie paliczki, lecz Spindler i in. (2016) wywnioskowali, że najpewniej obecna była niezredukowana liczba paliczków (formuła 2-3-4-5-3). Większość paliczków była umiarkowanie rozszerzona[1].
Klasyfikacja[edytuj | edytuj kod]
Fraas na bazie zdjęć uznał Datheosaurus za możliwego przedstawiciela Palaeohatteriae. Schroeder (1905) uznał, że zły stan zachowania czaszki utrudnia dokładne ustalenie pokrewieństwa. Stwierdził jednak, że bardziej przypominał Mesosaurus, Kadaliosaurus i Protorosaurus, niż Palaeohatteria[3]. Według Willistona (1912) był to bliski krewny Kadaliosaurus, Araeoscelis i Paleohatteria[4]. Huene zaliczył go do pelikozaurów[5]. Romer i Price (1940) uznali holotyp Datheosaurus za przedstawiciela Sphenacodontia. Jednocześnie włączyli D. macrourus do rodzaju Haptodus, tworząc nową kombinację - Haptodus macrourus. Kolejni badacze często uznawali D. macrourus za młodszy synonim Haptodus baylei[1].
Dopiero badanie Spindlera i in. (2016) wykazało, że Datheosaurus to ważny rodzaj, w dodatku nienależący do Sphenacodontia, a do Caseasauria. Taka pozycja filogenetyczna była wspierana przez kształt kości szczękowej, rozmiar i położenie okna ciemieniowego oraz obecność szerokich tylnych żeber. Spindler i in. (2016) nie zdecydowali się jednak na przeprowadzenie analizy filogenetycznej[1].
Według analiz filogenetycznych Brocklehursta i in. (2016) Datheosaurus był przedstawicielem Caseidae bardziej zaawansowanym od Eocasea i Callibrachion, lub bardziej zaawansowanym od Eocasea, ale siostrzanym do Callibrachion[6].
Skamieniałości śladowe[edytuj | edytuj kod]
Schroeder (1905) uznał strukturę w tylnej części ogona holotypu za ślad po ruchu ogona. Spindler i in. (2016) nie zgodzili się z tym, ponieważ zaobserwowali rzeczywiste kręgi w tym miejscu. Zwrócili jednak uwagę, że tekstura skały w pobliżu ogona jest inna, niż w pozostałych miejscach. Zasugerowali, że być może jest to ślad wykonany przez zwierzę niedługo przed śmiercią[1].
We wczesnopermskich skałach Dolnego Śląska zostały odkryte tropy kręgowców lądowych. Tropy Gampsodactylum albendorfense z Wambierzyc oraz Dimetropus leisnerianus z Tłumaczowa zostały przypisane pelikozaurom[7]. Datheosaurus jest jedynym rodzajem wczesnego synapsyda znanym w tym rejonie, dlatego to on bywa uznawany za potencjalnego twórcę tych tropów[7][8].
Jeden z okazów z Tłumaczowa - MWG 009709 – przedstawia nie tylko ślady stóp, ale także odcisk fragmentu tułowia i ogona[8]. Na odcisku widoczne są struktury uznawane przez Niedźwiedzkiego i Bojanowskiego (2012) za ślady łusek, z czym jednak nie zgadza się Spindler i in. (2016)[8][1]. Ślad stopy ma cechy charakterystyczne dla ichnogatunku D. leisnerianus[8].
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ a b c d e f g h i j k l m Frederik Spindler, Jocelyn Falconnet, Jörg Fröbisch, Callibrachion and Datheosaurus, two historical and previously mistaken basal caseasaurian synapsids from Europe, „Acta Palaeontologica Polonica”, 61, 2016, DOI: 10.4202/app.00221.2015, ISSN 0567-7920 [dostęp 2023-05-22].
- ↑ Jerzy Dzik, Dzieje życia na Ziemi. Wprowadzenie do paleobiologii, wyd. 1, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1992, s. 324, ISBN 83-01-10475-9 (pol.).
- ↑ a b Henry Schroeder, Datheosaurus macrourus nov. gen. nov. sp. aus dem Rotliegenden von Neurode, „ahrbuch der königlich preußischen geologischen Landesanstalt und Bergakademie”, 25, 1905, s. 282–294 (niem.).
- ↑ S.W. Williston, Primitive reptiles. A review, „Journal of Morphology”, 23 (4), 1912, s. 637–666, DOI: 10.1002/jmor.1050230404, ISSN 0362-2525 [dostęp 2023-05-22] (ang.).
- ↑ Teresa Czyżewska, ropy gadów permskich z Wambierzyc (Dolny Śląsk), „Acta Geologica Polonica”, 5(2), 1955 [dostęp 2023-05-19] (pol.).
- ↑ Neil Brocklehurst i inni, A Re-Description of ‘Mycterosaurus’ smithae, an Early Permian Eothyridid, and Its Impact on the Phylogeny of Pelycosaurian-Grade Synapsids, „PLOS One”, 11 (6), 2016, e0156810, DOI: 10.1371/journal.pone.0156810, ISSN 1932-6203 [dostęp 2023-05-22].
- ↑ a b Sebastian Voigt i inni, Early Permian tetrapod ichnofauna from the Intra-Sudetic Basin, SW Poland, „Palaeogeography, Palaeoclimatology, Palaeoecology”, 313-314, 2012, s. 173–180, DOI: 10.1016/j.palaeo.2011.10.018, ISSN 0031-0182 [dostęp 2023-05-22].
- ↑ a b c d Grzegorz Niedźwiedzki, Maciej Bojanowski, A Supposed Eupelycosaur Body Impression from the Early Permian of the Intra-Sudetic Basin, Poland, „Ichnos”, 19 (3), 2012, s. 150–155, DOI: 10.1080/10420940.2012.702549, ISSN 1042-0940 [dostęp 2023-05-22].