Dziwonia szkarłatna
| Haematospiza sipahi[1] | |||
| (Hodgson, 1836) | |||
 Samiec | |||
_-_Fringillidae_-_bird_skin_specimen.jpeg) Okaz muzealny – samica | |||
| Systematyka | |||
| Domena | |||
|---|---|---|---|
| Królestwo | |||
| Typ | |||
| Podtyp | |||
| Gromada | |||
| Podgromada | |||
| Infragromada | |||
| Rząd | |||
| Rodzina | |||
| Podrodzina | |||
| Plemię | |||
| Rodzaj |
Haematospiza | ||
| Gatunek |
dziwonia szkarłatna | ||
| Synonimy | |||
| |||
| Kategoria zagrożenia (CKGZ)[2] | |||
 | |||
Dziwonia szkarłatna[3] (Haematospiza sipahi) – gatunek małego ptaka z rodziny łuszczakowatych (Fringillidae). Występuje w kontynentalnej części południowo-wschodniej i południowej Azji. Nie jest zagrożony wyginięciem.
Taksonomia[edytuj | edytuj kod]
Po raz pierwszy gatunek opisał Brian Houghton Hodgson. Opis ukazał się w 1836 na łamach Asiatic Researches. Holotyp pochodził z Nepalu; autor nadał mu nazwę Corythus sipahi[4]. 9 lat później Edward Blyth wydzielił nowy rodzaj Haematospiza (opis ukazał się w The journal of the Asiatic Society of Bengal)[5]. Obecnie (2021) gatunek bywa zarówno wydzielany do osobnego rodzaju, jak i umieszczany w Carpodacus[6][7][8]. Dziwonia szkarłatna jest gatunkiem monotypowym[6].
Nazwa rodzajowa Haematospiza wywodzi się od greckich słów: αἱμα haima, αἱματος haimatos – krew – oraz σπιζα spiza – łuszczak. Epitet gatunkowy sipahi pochodzi od indoeuropejskiego słowa sipāhi – żołnierz[7].
Morfologia[edytuj | edytuj kod]
Długość ciała wynosi 18–19 cm; masa ciała 38–42,5 g[7]. Wymiary szczegółowe (nie podano liczby osobników): długość skrzydła 98–108 mm u samca, 95–103 mm u samicy; długość ogona u samca 59–70 mm, 55–66 mm u samicy; długość skoku 19–22 mm, długość dzioba od nasady w czaszce: 16–20 mm. Występuje dymorfizm płciowy w upierzeniu. U samca cała głowa, wierzch i spód ciała, po pokrywy ogonowe, porastają pióra szkarłatne. Niższa część ciała, a często i kantarek, ciemnoszara lub matowobrązowa. Ogon krótki, prostokątny w kształcie; sterówki są czarne z krawędziami koloru matowej krwistej czerwieni. Podobnie i lotki, pokrywy pierwszorzędowe i skrzydełko czarne lub czarnobrązowe, obrzeżone czerwono; najszersze są te barwne krawędzie na lotkach II i III rzędu. Pokrywy podogonowe cechują czarne nasady. Dziób mocny, szczęka i żuchwa są zagięte ku środkowi. Górna szczęka ma kolor różowobrązowy ze szkarłatnym odcieniem, zaś żuchwa żółtawa lub w kolorze jasnego, płowego rogu[8].
Samicę od czoła przez wierzch głowy do karku porastają pióra oliwkowozielone, tak jak na kantarku i policzkach. Pokrywy uszne ciemniejsze lub brązowawe z żółtooliwkowym nalotem. Grzbiet i barkówki ciemnooliwkowe, w świeżym upierzeniu z zielonkawym lub oliwkowożółtym nalotem. Kuper jaskrawożółty, pokrywy nadogonowe oliwkowe z matowożółtymi krawędziami przy końcach. Sterówki ciemne lub szarobrązowe, na końcach matowe, oliwkowe. Pokrywy skrzydłowe średnie i duże ciemne lub szarobrązowe, obrzeżone oliwkowobrązowo. Skrzydełko, lotki I rzędu i ich pokrywy ciemne lub szarobrązowe z oliwkowobrązowymi krawędziami. Broda i gardło szare z oliwkowożółtym nalotem, miejscami z ciemniejszymi środkami piór. Pozostała część spodu ciała szara, miejscami z bielą lub ciemniejszym szarym u nasady piór. Nogawice brązowe, pokrywy podogonowe białe lub białawe. Dziób i nogi jak u samca[8]. Tęczówka brązowa[9].
Zasięg występowania[edytuj | edytuj kod]
Dziwonia szkarłatna występuje od Uttarakhandu i centralnego Nepalu na wschód po Bhutan i północno-wschodnie Indie (wschodni Arunachal Pradesh i Asam na południe po stan Meghalaya i pasmo Lushai Hills, dalej występuje w południowych i południowo-wschodnich Chinach (południowo-wschodni Tybet, zachodnia i południowa prowincja Junnan), po zachodnią i południowo-wschodnią Mjanmę. W zimie występuje także w północno-zachodniej Tajlandii, północnym Laosie i północno-zachodnim Wietnamie (zachodni Tonkin)[7].
Ekologia i zachowanie[edytuj | edytuj kod]
Środowiskiem życia dziwonii szkarłatnych są głównie otwarte lasy; ptaki te odnotowywane były na wysokości do 3355 m n.p.m.[8] W Nepalu, według danych z lat 80. XX wieku, odnotowywano je na wysokości 2135–3100 m n.p.m. w maju i od 1220 do 2560 m n.p.m. podczas zimowania[10]. Zwykle pojawia się samotnie lub w luźnych grupach do 30 osobników; zimą często w stadach jednopłciowych. Żerują zarówno nisko w krzewach, na ziemi jak i w koronach drzew[8]; dziwonie szkarłatne jedzą różnorodne nasiona, pączki kwiatowe, jagody i, okazjonalnie, drobne bezkręgowce[7].
Lęgi[edytuj | edytuj kod]
Biologia rozrodu jest słabo poznana[8]. Okres lęgowy trwa od maja do lipca. Gniazdo ma formę kubka z gałęzi, włókien roślinnych, korzeni i traw, zawieszone na wysokości 7–12 m nad ziemią[7]. W gnieździe może znaleźć się również sierść zwierzęca. Skorupki jaj mają barwę niebieską, pokrywają je brązowe lub fioletowawe wzory; miejsce występowania wzorów zależne jest od jaja. Wymiary dla 4 jaj: 22,1–25,4 na 17–18 mm[11].
Status[edytuj | edytuj kod]
IUCN uznaje dziwonię szkarłatną za gatunek najmniejszej troski (LC, Least Concern) nieprzerwanie od 1988. Liczebność populacji nie została oszacowana, ale ptak ten opisywany jest jako rzadki[2]. BirdLife International uznaje trend populacji za stabilny[12].
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Haematospiza sipahi, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
- ↑ a b Haematospiza sipahi, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).
- ↑ Systematyka i nazwa polska za: P. Mielczarek & M. Kuziemko: Plemię: Carpodacini Bonaparte, 1853 (Wersja: 2020-09-26). [w:] Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2021-01-26].
- ↑ Brian Hodgson. Notices of the Ornithology of Nepal. „Asiatic researches”. 19, s. 151–152, 1936.
- ↑ Edward Blyth. Synopsis of Indian Fringillidae. „The journal of the Asiatic Society of Bengal”. 13, s. 950–951, 1844.
- ↑ a b F. Gill, D. Donsker & P. Rasmussen (red.): Finches, euphonias, longspurs, Thrush-tanager. IOC World Bird List (v11.1). [dostęp 2021-01-26]. (ang.).
- ↑ a b c d e f Clement, P.: Scarlet Finch (Haematospiza sipahi). [w:] del Hoyo, J., Elliott, A., Sargatal, J., Christie, D.A. & de Juana, E. (eds.). Handbook of the Birds of the World Alive [on-line]. 2016. [zarchiwizowane z tego adresu (20 kwietnia 2016)].
- ↑ a b c d e f Peter Clement: Finches and Sparrows. A&C Black, 2010, s. 296–297. ISBN 978-1-4081-3530-3.
- ↑ Eugene W. Oates: The fauna of British India, including Ceylon and Burma. T. 2. 1890, s. 210.
- ↑ Inskipp, Carol & Inskipp, Tim: A guide to the birds of Nepal. 1985, s. 369.
- ↑ Edward Charles Stuart Baker: The fauna of British India including Ceylon and Burma. Wyd. 2. T. 3. Birds. 1926, s. 117.
- ↑ Scarlet Finch Haematospiza sipahi. BirdLife International. [dostęp 2016-04-20].
Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]
- Zdjęcia i nagrania audiowizualne. [w:] eBird [on-line]. Cornell Lab of Ornithology. (ang.).