Gąska mydlana
 Tricholoma saponaceum var. squamosum | |
| Systematyka | |
| Domena | |
|---|---|
| Królestwo | |
| Typ | |
| Klasa | |
| Rząd | |
| Rodzina | |
| Rodzaj | |
| Gatunek |
gąska mydlana |
| Nazwa systematyczna | |
| Tricholoma saponaceum (Fr.) P. Kumm Führ. Pilzk. (Zwickau): 133 (1871) | |
| Zasięg | |
 Zasięg występowania w Europie i Azji | |
.JPG)
.JPG)
.JPG)
Gąska mydlana (Tricholoma saponaceum (Fr.) P. Kumm.) – gatunek grzybów należący do rodziny gąskowatych[1].
Systematyka i nazewnictwo[edytuj | edytuj kod]
Pozycja w klasyfikacji według Index Fungorum: Tricholoma, Tricholomataceae, Agaricales, Agaricomycetidae, Agaricomycetes, Agaricomycotina, Basidiomycota, Fungi[1].
Po raz pierwszy takson ten zdiagnozował w 1818 roku Elias Fries nadając mu nazwę Agaricus saponaceus. Obecną, uznaną przez Index Fungorum nazwę nadał mu w 1871 roku P. Kumm., przenosząc go do rodzaju Tricholoma[1]. Niektóre synonimy:
- Agaricus atrovirens Pers. 1801
- Agaricus atrovirens Pers. 1801 subsp. atrovirens
- Agaricus napipes Krombh. 1836
- Tricholoma saponaceum var. lavedanum Rolland
- Tricholoma saponaceum var. saponaceum (Fr.) P. Kumm.
- Tricholoma saponaceum var. squamosum (Cooke) Rea
- Tricholoma saponaceum var. sulphurinum (Quél.) Rea
- Agaricus saponaceus Fr. 1818
- Agaricus saponaceus Fr. 1818 var. saponaceus
- Gyrophila saponacea (Fr.) Quél. 1886
- Gyrophila saponacea var. atrovirens (Pers.) Quél. 1886
- Gyrophila saponacea (Fr.) Quél. 1886 var. saponacea
- Tricholoma atrovirens (Pers.) Sacc. 1887
- Tricholoma saponaceum (Fr.) P. Kumm. 1871 f. saponaceum
- Tricholoma saponaceum var. atrovirens (Pers.) P. Karst. 1879
- Tricholoma saponaceum var. napipes (Krombh.) J.E. Lange 1890[2].
Nazwę polską zaproponował Władysław Wojewoda w 2003 r. W polskim piśmiennictwie mykologicznym miał też nazwę bedłka mydlana[3].
Morfologia[edytuj | edytuj kod]
Średnica 5–10 cm, za młodu dzwonkowaty lub półkulisty, później płaskołukowaty, ale przez długi czas z podwiniętym brzegiem, w końcu staje się płaski i powyginany z wklęsłymi wnękami. Jest mięsisty, gładki i błyszczący, podczas suchej pogody ma popękaną skórkę, podczas wilgotnej jest lepki[4]. Cechuje się ogromną zmiennością barw u poszczególnych osobników. Najczęściej skórka kapelusza jest szarozielona, ale może być od białej do czarnobrązowej. U ciemno zabarwionych okazów brzeg jest wyraźnie jaśniejszy[5]. Wyróżnia się kilka znacznie różniących się ubarwieniem odmian[1].
Rozstawione szeroko, lekko zgrubione, ząbkowato wykrojone. Początkowo są białe, później żółtoszare, uszkodzone czernieją[4].
Wysokość 6–10 cm, grubość 1–2,5 cm. Jest walcowaty lub wrzecionowaty, dołem zaostrzony, zazwyczaj gładki, goły lub łuskowaty, czasami z ochrowymi plamkami[4]. Zabarwiony podobnie do kapelusza, lecz w jaśniejszym odcieniu[5].
Białawy, mięsisty, przy podstawie trzony czerwono nabiegły[4]. Po pewnym czasie od zbioru czerwieniejący, o mydlanym zapachu i smaku (czasami) gorzkawo-mącznym[5].
- Cechy mikroskopowe;
Wysyp zarodników biały. Zarodniki gładkie, nieamyloidalne, szerokoelipsoidalne, o rozmiarach 5-7.5 × 3–5 μm. Cystyd brak, na strzępkach występują sprzążki[6]
Występowanie i siedlisko[edytuj | edytuj kod]
Gąska mydlana występuje na wszystkich kontynentach poza Antarktydą[7]. W Polsce jest pospolita[8].
Pojawia się od września do listopada, w lasach iglastych i mieszanych. Czasami występuje gromadnie[9]. Rośnie pod jodłami lub sosnami[3].
Znaczenie[edytuj | edytuj kod]
Grzyb mikoryzowy[3]. Grzyb lekko trujący, niedogotowany lub spożyty w większych ilościach powoduje nudności i wymioty[5][10].
Gatunki podobne[edytuj | edytuj kod]
Gąska mydlana jest grzybem o bardzo zmiennym wyglądzie owocników, występuje w wielu odmianach, zawsze jednak ma mydlany zapach i czerwienieje (często te cechy ujawniają się dopiero po kilku godzinach)[5]. Podobna jest np. gąska niekształtna (Tricholoma portentosum), odróżniająca się jednak kapeluszem o odcieniu szarobrązowym, a nie zielonkawym[8]. Od gołąbków różni się włóknistym i niełamliwym trzonem[10].
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ a b c d Index Fungorum. [dostęp 2013-03-05]. (ang.).
- ↑ Species Fungorum. [dostęp 2011-11-15].
- ↑ a b c Władysław Wojewoda: Checklist of Polish Larger Basidiomycetes. Krytyczna lista wielkoowocnikowych grzybów podstawkowych Polski. Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2003. ISBN 83-89648-09-1.
- ↑ a b c d Pavol Škubla: Wielki atlas grzybów. Poznań: Elipsa, 2007. ISBN 978-83-245-9550-1.
- ↑ a b c d e Ewald Gerhardt: Przewodnik GRZYBY. Warszawa: Multico Oficyna Wydawnicza, 2001, s. 206. ISBN 83-7073-084-1.
- ↑ Mushroom Expert. [dostęp 2016-01-02].
- ↑ Discover Life Maps. [dostęp 2015-04-08].
- ↑ a b Marek Snowarski: Grzyby. Warszawa: Multico Oficyna Wydawnicza, 2010. ISBN 978-83-7073-776-4.
- ↑ Barbara Gumińska, Władysław Wojewoda: Grzyby i ich oznaczanie. Warszawa: PWRiL, 1985. ISBN 83-09-00714-0.
- ↑ a b Andreas Gminder: Atlas grzybów. Jak bezbłędnie oznaczać 340 gatunków grzybów Europy Środkowej. 2008. ISBN 978-83-258-0588-3.