Gibbon białoręki
| Hylobates lar[1] | |||
| (Linnaeus, 1771) | |||
 Samica | |||
 Samiec | |||
| Systematyka | |||
| Domena | |||
|---|---|---|---|
| Królestwo | |||
| Typ | |||
| Podtyp | |||
| Gromada | |||
| Infragromada | |||
| Rząd | |||
| Podrząd | |||
| Nadrodzina | |||
| Rodzina | |||
| Rodzaj | |||
| Gatunek |
gibbon białoręki | ||
| Synonimy | |||
| |||
| Podgatunki | |||
|
| |||
| Kategoria zagrożenia (CKGZ)[12] | |||
 | |||
Gibbon białoręki[13], gibon białoręki, lar, gibon lar (Hylobates lar) – gatunek ssaka naczelnego z rodziny gibbonowatych (Hylobatidae). Najpospolitszy i najlepiej poznany z gibonów. Często spotykany w ogrodach zoologicznych. Jeden z najmniejszych gatunków małp człekokształtnych.
Zasięg występowania
[edytuj | edytuj kod]Gibbon białoręki występuje w południowej i południowo-wschodniej Azji zamieszkując w zależności od podgatunku[14][13]:
- H. lar lar – gibbon białoręki – półwyspowa część Tajlandii i Malezji, od 9°N do rzeki Mudah i na południe od rzeki Perak.
- H. lar carpenteri – gibbon ciemny – wschodnia Mjanma, północno-zachodni Laos i północno-zachodnia Tajlandia, od Chieng Dao na 19°22’N do około 16°N.
- H. lar entelloides – gibbon ponury – południowa Mjanma i południowo-zachodnia Tajlandia, od około 15°N do 10°N.
- H. lar vestitus – gibbon sumatrzański – północna Sumatra, na północny zachód od jeziora Toba i rzeki Singkil.
- H. lar yunnanensis – gibbon junnański – południowo-środkowa Chińska Republika Ludowa (południowo-zachodni Junnan), między rzekami Saluin i Mekong w powiatach Cangyuan, Menglian i Ximeng; w latach sześćdziesiątych, zasięg ograniczony do pobliża rzeki Nangun, ale teraz prawdopodobnie wymarły.
Taksonomia
[edytuj | edytuj kod]Gatunek po raz pierwszy naukowo opisał w 1771 roku szwedzki przyrodnik Karol Linneusz nadając mu nazwę Homo lar[2]. Holotyp pochodził z Malakki, w Malezji[15].
H. lar ma wąską strefę sympatrii i krzyżowania z H. pileatus w Parku Narodowym Khao Yai w środkowej Tajlandii oraz z H. agilis na półwyspowej części Tajlandii i Malezji[14]. Jest szeroko sympatryczny z Symphalangus syndactylus na półwyspowej części Tajlandii i Malezji oraz w północnej Sumatrze[14]. Autorzy Illustrated Checklist of the Mammals of the World rozpoznają pięć podgatunków[14].
Etymologia
[edytuj | edytuj kod]- Hylobates: gr. ὑλοβατης hulobatēs „przebiegający lasy”, od ὑλη hulē „las, teren lesisty”; βατης batēs „piechur”, od βατεω bateō „stąpać”, od βαινω bainō „chodzić”[16].
- lar: łac. lar, laris „bóstwo strzegące domu” lub „dom, mieszkanie”[17][18].
- carpenteri: Clarence Ray Carpenter (1905–1975), amerykański prymatolog[10].
- entelloides: epitet gatunkowy Semnopithecus entellus (hulman czczony); gr. -οιδης -oidēs „przypominający”[19].
- vestitus: łac. vestitus „ubrany, strojny”, od vestire „stroić się, ubierać”, od vestis „część garderoby, odzież”[20].
- yunnanensis: Junnan, Chińska Republika Ludowa[20].
Charakterystyka
[edytuj | edytuj kod]Długość ciała samic 41,6 cm, samców 41,4 cm; masa ciała samic (n = 37) 3,9–6,1 kg, samców (n = 43) 4,1–7,3 kg[21]. Ubarwienie futra od czarnego i ciemnobrązowego do jasnobrązowego, z jasną obwódką wokół twarzy, dłonie i stopy jasne. Ubarwienie nie jest zależne od płci.
Ekologia
[edytuj | edytuj kod]Zasiedla górne partie koron drzew w tropikalnych lasach deszczowych. Prowadzą dzienny i nadrzewny tryb życia, schodząc na ziemię tylko sporadycznie. Ciąża trwa ok. 7 miesięcy. Samica rodzi jedno młode w miocie. Gibon białoręki jest uważany za gatunek monogamiczny. Tworzy grupy rodzinne 2-6 osobników z wyraźnie zaznaczonym udziałem samca w wychowaniu młodych. Po urodzeniu młodym zajmuje się początkowo samica. W miarę jego rozwoju samiec przejmuje część opieki nad potomkiem. Młode pozostaje pod opieką rodziców przez dwa lata, a nierzadko znacznie dłużej pomagając rodzicom wychowywać młodsze rodzeństwo. Hierarchia w grupie nie jest wyraźnie zaznaczona lub nie występuje[22].
Gibony białorękie żywią się owocami, młodymi liśćmi i pąkami. Preferują owoce o dużej zawartości cukru, zwłaszcza owoce figowców (Ficus)[23]. Ze względu na zajmowane siedlisko rzadko padają ofiarą drapieżników. Głównym zagrożeniem dla gatunku jest utrata dostępnych obszarów spowodowana wycinaniem i degradacją lasów.
Znaczenie w ochronie środowiska
[edytuj | edytuj kod]Hylobates lar klasyfikowane są jako zagrożone[24]. Są na liście Convention on International Trade in Endangered Species[25]. Hylobates lar lar, H. l. carpenteri, H. l. vestitus są klasyfikowane jako zagrożone (EN), H. l. entelloides (VU), H. l. yunnanensis oznaczany jest jako brak danych (DD) na Czerwonej Liście IUCN.[24]. Ze względu na zajmowane siedliska, rzadko padają ofiarą drapieżników. W Tajlandii, gdzie kwitnie nielegalny handel zoologiczny, są wyłapywane, niewolone i sprzedawane. Głównym zagrożeniem dla gatunku jest utrata dostępnych obszarów spowodowana wycinaniem i degradacją lasów lub dzieleniem ich na mniejsze obszary[26]
Znaczenie gospodarcze
[edytuj | edytuj kod]Gibony nie mają znaczącego znaczenia gospodarczego. Czasem polują na nie rodzimi mieszkańcy Malezji ze względu na mięso[27]. Jednak nie jest to częste zjawisko, bo gibony przypominają ludzi ze względu na brak ogona i dwunożność. U niektórych plemion są przedmiotem i inspiracją folkloru. Są również pozyskiwane na żywy handel[28].
Filatelistyka
[edytuj | edytuj kod]Poczta Polska wyemitowała 21 sierpnia 1972 r. znaczek pocztowy przedstawiający gibona białorękiego o nominale 1,65 zł, w serii Zwierzęta ZOO. Druk w technice offsetowej na papierze kredowym. Autorem projektu znaczka był Janusz Grabiański. Znaczek pozostawał w obiegu do 31 grudnia 1994 r.[29].
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Hylobates lar, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
- ↑ a b Regni animalis appendix.. W: Ch. Linnaeus: Mantissa plantarum. Holmiae: Impensis Direct. Laurentii Salvii, 1767–1771, s. 521. (łac.).
- ↑ J.Ch.D. von Schreber: Die Säugthiere in Abbildungen nach der Natur, mit Beschreibungen. Erlangen: Expedition des Schreber’schen säugthier- und des Esper’schen Schmetterlingswerkes, 1774, s. ryc. iii. (niem.).
- ↑ R. Kerr: The animal kingdom, or zoological system, of the celebrated Sir Charles Linnæus. containing a complete systematic description, arrangement, and nomenclature, of all the known species and varieties of the mammalia, or animals which give suck to their young. Class I, Mammalia. Edinburgh: A. Strahan, and T. Cadell, London, and W. Creech, 1792, s. 57. (ang.).
- ↑ P.-A. Latreille: Histoire naturelle des singes. W: C.S. Sonnini (red.): Histoire naturel generale et particuliere par Leclerc de Buffon. T. 2. Paris: F. Dufart, 1801, s. 276. (fr.).
- ↑ É. Geoffroy Saint-Hilaire. Tableau des quadrumanes, ou des Animaux composant le premier Ordre de la Classe des Mammifères. „Annales du Muséum National d’Histoire Naturelle”. 19, s. 88, 1812. (fr.).
- ↑ N.A. Vigors & T. Horsfield. Observations on some of the Mammalia contained in the Museum of the Zoological Society. „The Zoological journal”. 4, s. 107, 1829. (ang.).
- ↑ I. Geoffroy Saint-Hilaire. Sur les singes de l’ancien monde, spécialement sur les genres Gibbon et Semnopithèque. „Comptes Rendus Hebdomadaires des Séances de l’Académie des Sciences”. 15, s. 717, 1862. (fr.).
- ↑ G.S. Miller. Zoological results of the George Vanderbilt Sumatran Expedition, 1936–1939. Part V: Mammals collected by Frederick A. Ulmer Jr. on Sumatra and Nias. „Proceedings of the Academy of Natural Sciences of Philadelphia”. 94, s. 131, 1942. (ang.).
- ↑ a b C.P. Groves. A new subspecies of white-handed gibbon from northern Thailand, Hylobates lar carpenteri new subspecies. „Proceedings of the Biological Society of Washington”. 81, s. 625, 1968. (ang.).
- ↑ S. Ma & Y. Wang. The taxonomy and distribution of the gibbons in southern China and its adjacent region—with description of three new subspecies. „Zoological Research”. 7 (4), s. 402, 1986. (ang.).
- ↑ W. Brockelman & T. Geissmann, Hylobates lar, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species 2020, wersja 2021-2 [dostęp 2021-09-12] (ang.).
- ↑ a b Nazwy polskie za: W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 53. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).
- ↑ a b c d C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 1: Monotremata to Rodentia. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 264. ISBN 978-84-16728-34-3. (ang.).
- ↑ D.E. Wilson & D.M. Reeder (redaktorzy): Species Hylobates lar. [w:] Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. [dostęp 2021-09-12].
- ↑ Palmer 1904 ↓, s. 337.
- ↑ Palmer 1904 ↓, s. 364.
- ↑ Jaeger 1944 ↓, s. 120.
- ↑ Jaeger 1944 ↓, s. 152.
- ↑ a b The Key to Scientific Names, J.A. Jobling (red.), [w:] Birds of the World, S.M. Billerman et al. (red.), Cornell Lab of Ornithology, Ithaca (ang.).
- ↑ D.J. Chivers, M.V. Anandam, C.P. Groves, S. Molur, B.M. Rawson, M.C. Richardson, Ch. Roos & D. Whittaker: Family Hylobatidae (Gibbons). W: R.A. Mittermeier, A.B. Rylands & D.E. Wilson (red. red.): Handbook of the Mammals of the World. Cz. 3: Primates. Barcelona: Lynx Edicions, 2013, s. 781-783. ISBN 978-84-96553-89-7. (ang.).
- ↑ Edward Osborne Wilson: Socjobiologia. Poznań: Zysk i S-ka Wydawnictwo s.c., 2001. ISBN 83-7150-682-1.
- ↑ Sean Flannery: White-handed Gibbon (Hylobates lar). The Primata. [dostęp 2008-05-20]. [zarchiwizowane z tego adresu (12 marca 2008)]. (ang.).
- ↑ a b IUCN Red List (June, 2009) http://www.iucnredlist.org
- ↑ CITES (October, 2005) http://www.cites.org
- ↑ Shalana Gray: Conservation difficulties for Hylobates lar: effects the illegal pet trade has on white-handed gibbons' behavioral health and successful rehabilitation. Academia.edu, 2012-05. [dostęp 2016-03-21]. (ang.).
- ↑ Brockelman, W, T. Geissmann, Hylobates lar, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species [dostęp 2021-02-13] (ang.).
- ↑ Hutchins M., Kleiman D.G., Geist V., McDade M.C. 2003. Grzimek’s Animal Life Encyclopedia. 2nd edition. Volumes 12-16, Mammals I-V
- ↑ Marek Jedziniak: Zwierzęta ZOO. kzp.pl. [dostęp 2018-07-21]. (pol.).
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- T.S. Palmer. Index Generum Mammalium: a List of the Genera and Families of Mammals. „North American Fauna”. 23, s. 1–984, 1904. (ang.).
- Edmund C. Jaeger, Source-book of biological names and terms, wyd. 1, Springfield: Charles C. Thomas, 1944, s. 1–256, OCLC 637083062 (ang.).
- A. Smith: Hylobates lar. (on-line), Animal Diversity Web, 1999. [dostęp 2008-05-20]. (ang.).