Jeruzal (województwo łódzkie)
51°54′38″N 20°20′40″E/51,910556 20,344444
| wieś | |
 Kościół pw. Podwyższenia Krzyża Świętego z 1798 w Jeruzalu | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Powiat | |
| Gmina | |
| Sołectwo |
Jeruzal-Wólka Jeruzalska |
| Liczba ludności (2011) |
208[2] |
| Strefa numeracyjna |
46 |
| Kod pocztowy |
96-111[3] |
| Tablice rejestracyjne |
ESK |
| SIMC |
0729557 |
Położenie na mapie gminy Kowiesy  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa łódzkiego  | |
Położenie na mapie powiatu skierniewickiego  | |
| 51°54′38″N 20°20′40″E/51,910556 20,344444[1]
| |
Jeruzal (także: Jeruzal Skierniewicki) – wieś w Polsce, położona w województwie łódzkim, w powiecie skierniewickim, w gminie Kowiesy.
W latach 1954–1972 wieś należała i była siedzibą władz gromady Jeruzal. W latach 1975–1998 miejscowość położona była w województwie skierniewickim.
Położenie[edytuj | edytuj kod]
Jeruzal leży na Równinie Łowicko-Błońskiej, w północno-wschodniej części województwa łódzkiego, nad rzeką Chojnatką, będącą lewym dopływem Rawki.
W odległości ok. 1,5 km na północ od osady przebiega droga krajowa nr 70.
Integralne część wsi[edytuj | edytuj kod]
| SIMC | Nazwa | Rodzaj |
|---|---|---|
| 0729563 | Chorbów | część wsi |
| 0729570 | Dębniak | część wsi |
| 0729586 | Jeruzal Poduchowny | część wsi |
| 0729592 | Klin | część wsi |
Charakter wsi[edytuj | edytuj kod]
Jeruzal jest niezbyt dużą wsią rolniczą, złożoną z kiludziesięciu domów; zamieszkuje w niej ok. 208 osób. We wsi znajduje się m.in. zabytkowy kościół, a także gimnazjum, poczta, remiza Ochotniczej Straży Pożarnej (istniejącej od 1922 r.) oraz kilka sklepów i przystanek PKS.
W okolicy wsi znajdują się głównie pola uprawne, nieco łąk oraz niewielkie kompleksy leśne, złożone głównie z sosen.
Historia[edytuj | edytuj kod]
Od XIII w. miejscowość jest siedzibą parafii Podwyższenia Krzyża Świętego[6].
Jeruzal jest wsią starą, prawdopodobnie pochodzącą z XII wieku, a pierwsza wzmianka o nim pochodzi z 1290. Nazwa miejscowości wywodzi się od łacińskiej nazwy Jerozolimy – Jeruzalem. Niekiedy nazwa ta zapisywana była jako Jaruzel. W XVI wieku w Jeruzalu zamieszkiwał szlachecki ród Jaruzelskich, herbu Ślepowron, spokrewniony z rodem Łajszczewskich, herbu Prawdzic, w ręce którego wieś przeszła w XVII wieku.
W okresie tym Jeruzal był dużą i ludną wsią, z karczmą i kilkoma sklepami, w której raz w miesiącu odbywały się targi.
W latach następnych, wraz z kryzysem gospodarczym w całym kraju, wywołanym wojnami z połowy XVII wieku, nastąpił upadek Jeruzala.
W 1792 roku Jeruzal stał się własnością Józefa Niemirycza herbu Klamry, który po długim procesie, przejął w posiadanie i używanie dobra Dolecko, fortunę rodu Łajszczewskich. Po śmierci Józefa Niemirycza w 1802 roku, Jeruzal odziedziczył jego syn Ignacy.
Po drugim rozbiorze Polski w 1793 roku Jeruzal znalazł się w zaborze pruskim. W 1807 roku wszedł wraz z ziemiami drugiego zaboru pruskiego do Księstwa Warszawskiego, a w 1815 roku do Królestwa Polskiego.
W 1836 roku Ignacy Niemirycz sprzedał Jeruzal Adamowi Napoleonowi Horbowskiemu, w którego posiadaniu był aż do jego śmierci w 1876 roku[7].
Na początku XX wieku we wsi pojawili się mariawici, którzy mieli wsparcie lokalnego wikarego, dzięki czemu szybko powiększali swą liczebność. W sierpniu 1906 na tle nieporozumień dotyczących prawa własności do jeruzalskiej świątyni mariawici skonfliktowani z hierarchią katolicką rozpoczęli okupację kościoła w Jeruzalu, chcąc uzyskać prawo do tego obiektu. Po trzydniowych zamieszkach władze carskie zdecydowały się siłą przywrócić porządek, do czego posłużył garnizon wojskowy z oddalonego o 5 km Raducza. W wyniku tej akcji wszyscy mariawici opuścili Jeruzal; część spośród nich osiadła w pobliskiej Wólce Jeruzalskiej.
W czasie I wojny światowej w wyniku walk Jeruzal został w pewnym stopniu zniszczony (m.in. uszkodzono budynek kościoła), natomiast w okresie II wojny światowej wieś nie doznała poważniejszych szkód.
W latach 1954–1972 Jeruzal był siedzibą Gromadzkiej Rady Narodowej.
Urodził się tu Stanisław Popiński – oficer piechoty, kawaler Orderu Virtuti Militari, ofiara zbrodni katyńskiej.
Zabytki[edytuj | edytuj kod]
Według rejestru zabytków NID na listę zabytków wpisane są obiekty[8]:
- kościół parafialny pw. Podwyższenia Krzyża Świętego, 1798, nr rej.: 889 z 29.12.1967
- dzwonnica, drewniana, nr rej.: 890 z 29.12.1967
- cmentarz kościelny, nr rej.: 963 z 18.05.1994
Kościół[edytuj | edytuj kod]
We wsi znajduje się zabytkowy kościół pw. Podwyższenia Krzyża Świętego, zbudowany w 1798 z fundacji posła na Sejm Czteroletni – Józefa Niemirycza herbu Klamry oraz jego żony Franciszki z Błociszewskich.
Pierwsza wzmianka o kościele we wsi Jeruzal pochodzi z 1290. W 1603 istniał w osadzie drewniany kościół pw. św. Mikołaja. W 1630 wzniesiono w osadzie kolejny kościół drewniany. Współczesna świątynia została zbudowana naprzeciw kościoła z 1630, na terenie dawnego cmentarza, na którym pochowani są m.in. byli właściciele wsi. Kościół ma charakter barokowo-klasycystyczny, jego budową kierował niejaki Antoni Garczyński. Jest to świątynia murowana, jednonawowa, posiada dwukondygnacyjną fasadę podzieloną przyściennymi filarami oraz półkolumnami. Portal główny oraz dwa portale wewnętrzne zbudowane są w stylu klasycystycznym. Wyposażenie wnętrza kościoła także jest głównie klasycystyczne (ołtarz główny i dwa boczne, ambona, chrzcielnica). W kościele znajduje się także bogato zdobiony, XVIII-wieczny żyrandol.
Na frontowej ścianie kościoła znajduje się tablica z łacińskim napisem: D.O.M. ÆDEM HANC ADIMPLENDO VOTA SUA JOSEPHUS & FRANCISCA DE BLOCISZEWSKIE NIEMIRYCZOWIE LOCI HUJUS HÆREDES & COLLATORES FUNDARE CŒPERUNT A.D. M.DCC.XC.VIII. R.O. 1.7.9.8., co oznacza Bogu Najlepszemu i Największemu, tę świątynię, wypełniając śluby swoje, Józef i Franciszka z Błociszewskich Niemiryczowie, tutejsi właściciele i kolatorzy, budować zaczęli roku pańskiego 1798[9]. Wewnątrz kościoła wmurowano tablicę upamiętniającą Józefa Niemirycza ufundowaną po jego śmierci przez jego żonę oraz drugą tablicę upamiętniającą Wincentego Niemirycza, jego syna.
W czasie I wojny światowej, podczas bitwy nad Rawką, kościół w Jeruzalu został uszkodzony w wyniku ostrzału artyleryjskiego.
Obok kościoła znajduje się drewniana dzwonnica konstrukcji słupowej, przykryta namiotowym dachem.
Na terenie kościelnym znajduje się też dom parafialny z lat 80. XX wieku.
Kaplica[edytuj | edytuj kod]
W odległości około 1 kilometra na zachód od Jeruzala w Lesie Doleckim w Gacnej znajduje się kaplica. Pierwszą kaplicę z drewna modrzewiowego zbudowano tu na początku XVII wieku (prawdopodobnie w 1626 roku) w celu upamiętnienia mającego tu miejsce cudownego objawienia Krzyża Świętego. Kaplicę wielokrotnie naprawiano. W 1926 roku zniszczoną drewnianą kaplicę rozebrano i na jej miejscu wzniesiono w stylu historyzmu narodowego nową murowaną kaplicę o tych samych rozmiarach co poprzednia. Nad jej wejściem wmurowano tablicę z napisem "TA KAPLYCA BUDOWANA W ROKÓ 1926". W 1995 roku kaplicę odnowiono. Do dziś jest celem parafialnych procesji[10][11]. Wewnątrz kaplicy znajduje się obraz Matki Boskiej z Dzieciątkiem, pochodzący z XVII wieku, który był niegdyś częścią wyposażenia kościoła głównego.
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 46315
- ↑ Ludność w miejscowościach statystycznych według ekonomicznych grup wieku. Stan w dniu 31.03.2011 r.. Główny Urząd Statystyczny. [dostęp 2017-07-15].
- ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 398 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22].
- ↑ Rozporządzenie Ministra Administracji i Cyfryzacji z dnia 13 grudnia 2012 r. w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200)
- ↑ TERYT (Krajowy Rejestr Urzędowego Podziału Terytorialnego Kraju). Główny Urząd Statystyczny. [dostęp 2015-11-18].
- ↑ Jeruzal Skierniewicki. Parafia p.w. Podwyższenia Krzyża Świętego. diecezja.lowicz.pl. [dostęp 2017-07-16].
- ↑ Kurjer Warszawski Nr 164. Warszawa: 14 (26) lipca 1876, s. 3.
- ↑ Rejestr zabytków nieruchomych – województwo łódzkie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 września 2023, s. 99 [dostęp 2017-07-16].
- ↑ WYCIECZKA NR 272 "STARA RAWA, JERUZAL I RADUCZ". Mr SCOTT jedzie do... (-:. [dostęp 2017-05-07].
- ↑ Teresa Słoma, Maria Cygan, Plan Odnowy Miejscowości Jeruzal – Wólka Jeruzalska, Jeruzal – Wólka Jeruzalska, kwiecień 2008, s. 13 [dostęp 2020-08-13].
- ↑ Lechosław Herz, Bolimowski Park Krajobrazowy, Pruszków: Oficyna Wydawnicza "Rewasz", 2011, s. 134, ISBN 978-83-62460-07-6.
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Kazimierz Sabała: Dwory i folwarki na terenie parafii Jeruzal. Łajszczew Stary: Wojewódzka Biblioteka Publiczna im. Władysława Stanisława Reymonta, 1997.
- Jeruzal (2), [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. III: Haag – Kępy, Warszawa 1882, s. 566.
| Siedziba gminy | |
|---|---|
| Sołectwa | |
| Pozostałe miejscowości |
