Jota Ursae Majoris

Jota Ursae Majoris B/C
	ι UMa B/C
	Dane obserwacyjne (J2000)
Gwiazdozbiór	Wielka Niedźwiedzica
Rektascensja	08h 59m 12,53s
Deklinacja	+48° 02′ 28,7″
Odległość	47,3 ± 0,1 ly; 14,51 ± 0,03 pc
Wielkość obserwowana	10,8 / 11,1m
	Charakterystyka fizyczna
Rodzaj gwiazdy	czerwone karły
Typ widmowy	M3V / M4V
Masa	0,35 ± 0,05 M☉ /; 0,30 ± 0,05 M☉
Alternatywne oznaczenia
	Bonner Durchmusterung: BD +48°1707 B / BD +48°1707 C
	Katalog Gliesego: GJ 331 B / GJ 331 C
	CCDM J08592+4803B / CCDM J08592+4803C

Jota Ursae Majoris A
	ι UMa A
	; Położenie w gwiazdozbiorze
	Dane obserwacyjne (J2000)
Gwiazdozbiór	Wielka Niedźwiedzica
Rektascensja	08h 59m 12,454s
Deklinacja	+48° 02′ 30,57″
Odległość	47,3 ± 0,1 ly; 14,51 ± 0,03 pc
Wielkość obserwowana	3,12m
	Charakterystyka fizyczna
Rodzaj gwiazdy	spektroskopowo podwójna: karzeł lub podolbrzym / biały karzeł
Typ widmowy	A7V(n) lub; F0 V-IV
Masa	1,7 ± 0,1 M☉ /; 1,0 ± 0,3 M☉
Wielkość absolutna	2,31m
Temperatura	7260 ± 70 / ? K
Alternatywne oznaczenia
	Oznaczenie Flamsteeda: 9 UMa
	2MASS: J08591246+4802304
	Bonner Durchmusterung: BD +48°1707
	Fundamentalny katalog gwiazd: FK5 335
	Boss General Catalogue: GC 12407
	Katalog Gliesego: GJ 331 A
	Katalog Henry’ego Drapera: HD 76644
	Katalog Hipparcosa: HIP 44127
	Katalog jasnych gwiazd: HR 3569
	SAO Star Catalog: SAO 42630
	Talitha, Talitha Borealis, CCDM J08592+4803A

Jota Ursae Majoris (ι UMa; Talitha) — gwiazda poczwórna w gwiazdozbiorze Wielkiej Niedźwiedzicy^[6].

Nazwa[edytuj | edytuj kod]

Tradycyjna nazwa gwiazdy, Talitha, wywodzi się od arabskiego wyrażenia ‏القفزة الثالث‎ Al Ḳafzah al thālithaḥ, co oznacza „trzeci skok (gazeli)”. Historycznie odnosiło się ono do tej gwiazdy oraz pobliskiej Kappa Ursae Majoris, ale przylgnęło tylko do pierwszej z nich^[6]^[7]. Jota Ursae Majoris ma też nowoczesną nazwę Dnoces, która została nadana przez astronautów z programu Apollo. Spośród 36 gwiazd wykorzystywanych przez nich w astronawigacji, trzy nie miały powszechnie używanych nazw własnych. Astronauci nazwali je na cześć kolegów, którzy zginęli w 1967 roku w pożarze podczas rutynowego testu na pokładzie statku Apollo 1. Czytana wspak nazwa „Dnoces” upamiętnia astronautę Edwarda White’a II (II – ang. Second)^[8]. W 2016 roku Międzynarodowa Unia Astronomiczna formalnie zatwierdziła użycie nazwy Talitha dla określenia tej gwiazdy^[9].

Charakterystyka[edytuj | edytuj kod]

Główny składnik układu (ι UMa A) to gwiazda typu widmowego A7^[2] lub F0^[3], klasyfikowana jako gwiazda ciągu głównego lub podolbrzym. Jej temperatura wynosi ok. 7260 K, masa 1,7 ± 0,1 M_☉^[3], a świeci ona 9 razy jaśniej od Słońca^[6]. Wokół niej w odległości 5–6 au krąży mniejsza gwiazda^[6], prawdopodobnie biały karzeł o masie 1,0 ± 0,3 M_☉. Tworzą one układ spektroskopowo podwójny^[10]. Okres orbitalny tej pary wynosi ok. 12,2 roku, a ekscentryczność orbity wynosi 0,6^[6].

W odległości około 132 au od tej pary^[6] znajduje się para czerwonych karłów typu widmowego M3 V i M4 V (składniki B i C) o masach ok. 0,35 i 0,30 M_☉^[3]. Ich jasności wynoszą 10,8^[4] i 11,1^m^[5]. Krążą one wokół wspólnego środka masy, dzieli je odległość 10 au, jeden obieg zajmuje im 40 lat^[6]. Z kolei obieg wspólnego środka masy całego układu zajmuje tej parze karłów 2084 lata (wcześniejsza praca podawała 818 lat^[6]), a ekscentryczność tej orbity to aż 0,9^[3].

System ten wydaje się niestabilny w skali czasu poniżej miliona lat^[3].

Zobacz też[edytuj | edytuj kod]

lista gwiazd w gwiazdozbiorze Wielkiej Niedźwiedzicy

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

↑ ^a ^b Jota Ursae Majoris w bazie SIMBAD (ang.)
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f Anderson E., Francis C.: HIP 44127. [w:] Extended Hipparcos Compilation (XHIP) [on-line]. VizieR, 2012. [dostęp 2014-05-13]. (ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j R. Ya. Zhuchkov et al.. Physical parameters and dynamical properties of the multiple system ι UMa (ADS 7114). „Astronomy Reports”. 56 (7), s. 512-523, lipiec 2012. Springer. DOI: 10.1134/S1063772912070074. (ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d iot UMa B w bazie SIMBAD (ang.)
↑ ^a ^b iot UMa C w bazie SIMBAD (ang.)
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h Jim Kaler: TALITHA (Iota Ursae Majoris). [w:] STARS [on-line]. [dostęp 2014-05-13]. (ang.).
↑ Ursa Major, the Greater Bear. W: Richard Hinckley Allen: Star Names Their Lore and Meaning. Nowy Jork: Dover Publications Inc., 1963, s. 442–223. ISBN 0-486-21079-0. (ang.).
↑ Eric M. Jones (stenogram rozmów i komentarze): Apollo 15 Post-landing Activities. NASA, 1996. [dostęp 2018-03-10]. (ang.).
↑ Naming Stars. Międzynarodowa Unia Astronomiczna, 2017-11-19. [dostęp 2018-05-10].
↑ iot UMa A w bazie SIMBAD (ang.)

[simbad-1] Jota Ursae Majoris w bazie SIMBAD (ang.)

[xhip-2] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f Anderson E., Francis C.: HIP 44127. [w:] Extended Hipparcos Compilation (XHIP) [on-line]. VizieR, 2012. [dostęp 2014-05-13]. (ang.).

[żuczkow-3] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j R. Ya. Zhuchkov et al.. Physical parameters and dynamical properties of the multiple system ι UMa (ADS 7114). „Astronomy Reports”. 56 (7), s. 512-523, lipiec 2012. Springer. DOI: 10.1134/S1063772912070074. (ang.).

[simbadB-4] t UMa B w bazie SIMBAD (ang.)

[simbadC-5] t UMa C w bazie SIMBAD (ang.)

[kaler-6] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h Jim Kaler: TALITHA (Iota Ursae Majoris). [w:] STARS [on-line]. [dostęp 2014-05-13]. (ang.).

[allen-7] Ursa Major, the Greater Bear. W: Richard Hinckley Allen: Star Names Their Lore and Meaning. Nowy Jork: Dover Publications Inc., 1963, s. 442–223. ISBN 0-486-21079-0. (ang.).

[apollo-8] Eric M. Jones (stenogram rozmów i komentarze): Apollo 15 Post-landing Activities. NASA, 1996. [dostęp 2018-03-10]. (ang.).

[iau-9] Naming Stars. Międzynarodowa Unia Astronomiczna, 2017-11-19. [dostęp 2018-05-10].

[simbadA-10] t UMa A w bazie SIMBAD (ang.)

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]