Kościół Podwyższenia Krzyża Świętego w Gaci
 A/1283/411 z dnia 26 stycznia 1957 roku[1]
| |||||||||||
| kościół filialny | |||||||||||
| Państwo | |||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Miejscowość | |||||||||||
| Wyznanie | |||||||||||
| Kościół | |||||||||||
| Parafia | |||||||||||
| Wezwanie | |||||||||||
| Wspomnienie liturgiczne | |||||||||||
| |||||||||||
| |||||||||||
Położenie na mapie gminy wiejskiej Oława  | |||||||||||
Położenie na mapie Polski  | |||||||||||
Położenie na mapie województwa dolnośląskiego  | |||||||||||
Położenie na mapie powiatu oławskiego  | |||||||||||
 50°53′14,485″N 17°21′51,113″E/50,887357 17,364198
| |||||||||||
Kościół Podwyższenia Krzyża Świętego – rzymskokatolicki kościół filialny w Gaci, województwo dolnośląskie. Świątynia należy do parafii św. Jakuba Apostoła w Małujowicach w dekanacie Brzeg południe, archidiecezji wrocławskiej. Dnia 26 stycznia 1957 roku, pod numerem A/1283/411 kościół został wpisany do rejestru zabytków województwa dolnośląskiego.[2]
Historia kościoła[edytuj | edytuj kod]
Pierwsze informacje o kościele w Gaci pochodzą z 1306 roku. Prezbiterium, zakrystię oraz fundamenty pod pierwsze przęsło nawy wzniesiono w 1 poł. XIV wieku. Około 1450–1460 roku wyposażono świątynię w malowany tryptyk ze sceną Ukrzyżowania Jezusa Chrystusa. W 1534 r. kościół został przejęty przez protestantów. Na początku XVII wieku wybudowano w konstrukcji szachulcowej nawę z kruchtą oraz nakryto prezbiterium drewnianym, polichromowanym stropem z dekoracją o motywach roślinno-zwierzęcych. W zakrystii powstało sklepienie kolebkowe i nadbudowano nad nią lożę kolatorską. W 1. połowie XVII wieku nawę ozdobiono polichromia. W latach 1725–1726 wykonano sygnaturkę, która pełniła funkcję dzwonnicy. Sygnaturka została odnowiona w 1864 roku oraz wykonano więźbę dachową a także wybudowano kruchtę. W czasie działań wojennych, w 1945 roku, kościół został zniszczony. Dopiero w 1956 r. rozpoczęto jego odbudowę. W 1958 roku wykonano nowy dach nad prezbiterium a w 1962 roku murowaną nawę, którą zaprojektował profesor F. Kozakiewicza. W 1982 roku zrekonstruowano sygnaturkę zmieniając kształt hełmu a w 1987 roku nowy strop położono nad prezbiterium i nawą.[3]
Architektura i wnętrze kościoła[edytuj | edytuj kod]
Jest to budowla orientowana, jednonawowa, z trójbocznie zamkniętym, gotyckim prezbiterium oraz nawą w kształcie prostokąta. Prezbiterium od północnej strony jest wydłużone. Zakrystia sklepiona jest kolebą ponad którą znajduje się loża kolatorska z zamurowanymi arkadami.[4]
Cokół i dolna część prezbiterium wykonane zostały z rudy darniowej, natomiast powyżej aż do stropu z cegły zendrówki. Całość kościoła pokrywa stromy dach z gontu. Na prezbiterium znajduje się sygnaturka z namiotowym hełmem, u której szczytu znajduje się chorągiewka z datą 1864. Dekorację zachodniej części prezbiterium są trzy blendy. Okna są ostrołukowe z maswerkami. Wnętrze kościoła salowe, prezbiterium i nawa nakryte współczesnym stropem. Do cennych zabytków należą:
- renesansowa, całopostaciowa, płyta nagrobna Wenczela von Oppersdorfa, zmarłego w 1546 roku,
- manierystyczne epitafium Anny Marii von Kuschenbar und Schorckav, zmarłej w 1618 roku,
- barokowe epitafium barona Moritza Kottulinskiego, zmarłego w 1675.[3]
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Katalog zabytków sztuki w Polsce. Seria Nowa, t. IV, z. 4, Województwo wrocławskie (dolnośląskie), pod red. E. Kołaczkiewicz, Powiat oławski Warszawa 2013, s. 28-30.
- Pilch J., Leksykon zabytków architektury Dolnego Śląska. Warszawa 2005, s. 73.
- Zabytki sztuki w Polsce. Śląsk, Warszawa 2006, s. 255.
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Rejestr zabytków nieruchomych – województwo dolnośląskie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 września 2023, s. 140 [dostęp 2018-01-23].
- ↑ Rejestr zabytków nieruchomych województwa dolnośląskiego. [dostęp 2018-01-23].
- ↑ a b Kościół filialny pw. Podwyższenia Krzyża Świętego. [dostęp 2018-01-23].
- ↑ Gać. Kościół Podwyższenia Krzyża Świętego (1335). [dostęp 2018-01-23].