Kościół Narodzenia św. Jana Chrzciciela i Matki Boskiej w Poniszowicach
 A/305/50 z dnia 02.05.1950 r.oraz A/356/60 z 10.03.1960 r.[1] | |||||||||||||
| kościół parafialny | |||||||||||||
| |||||||||||||
| Państwo | |||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Miejscowość | |||||||||||||
| Wyznanie | |||||||||||||
| Kościół | |||||||||||||
| Parafia |
Narodzenia św. Jana Chrzciciela i Matki Boskiej Częstochowskiej w Poniszowicach | ||||||||||||
| Wezwanie |
św. Jana Chrzciciela i Matki Boskiej Częstochowskiej | ||||||||||||
| |||||||||||||
| |||||||||||||
Położenie na mapie województwa śląskiego  | |||||||||||||
Położenie na mapie Polski  | |||||||||||||
 50°24′35,97″N 18°27′44,72″E/50,409992 18,462422
| |||||||||||||
Kościół pw. Narodzenia św. Jana Chrzciciela i Matki Boskiej Częstochowskiej[2] w Poniszowicach - kościół z XV wieku znajdujący się w Poniszowicach (gmina Rudziniec, powiat gliwicki, województwo śląskie), na terenie diecezji gliwickiej.
Kościół leży na Szlaku Architektury Drewnianej województwa śląskiego. W pobliżu kościoła przebiegają także:
- czerwony – Szlak Ziemi Gliwickiej,
- zielony – Szlak Stulecia Turystyki.
Historia
Kościół w Poniszowicach wzmiankowano już w 1175 roku[3]. Kościół ten, po zniszczeniu przez wichurę w 1399 r., odbudowano w 1404. Obecny pochodzi z 1499 roku. W 1570 r. obok kościoła wzniesiono wolno stojącą dzwonnicę. W 1650 dobudowano kaplicę boczną, ufundowaną przez Franciszka Rogojskiego ze Słupska, zaś w 1852 - lożę kolatorską, ufundowaną przez Aleksandra Zawadzkiego. Kościół był przebudowywany także w latach 1775 (dobudowanie sobót), 1834-1835 (podmurowanie kościoła), 1844 (budowa nowego lub powiększenie chóru muzycznego), 1908 (odnowienie kościoła), 1914 (odeskowanie sobót), 1980-1982 (remont dachu, w trakcie którego usunięto między innymi dwa słupy znajdujące się w nawie). Od roku 2009 w kościele prowadzone są prace remontowe i konserwatorskie, do tej pory wykonano m.in. rekonstrukcję sobót (zostały rozebrane i odtworzone ze względu na ich zły stan techniczny) i konserwację wyposażenia.
Architektura i wyposażenie
Jest to świątynia orientowana, usytuowana na wzgórzu. Kościół zbudowano w konstrukcji zrębowej. Prezbiterium zamknięte trójbocznie, przy nim od północy znajduje się prostokątna zakrystia z lożą kolatorską na piętrze – fundacji Aleksandra Zawadzkiego z 1852[4]. Nawa kwadratowa, pierwotnie przedzielona dwoma ośmiobocznymi słupami, przy niej od północy przylega kaplica, dawniej spowiedzi, przedtem św. Józefa, a obecnie Matki Bożej – ufundowana przez Franciszka Rogojskiego ze wsi Słupsko k. Gliwic z około 1650[4]. Nawę kościoła obiegają zamknięte soboty, przebiterium ozdabia szeroki przydaszek. Dach gontowy, nad nawą półszczytowy jednostronny, ze szczytem zachodnim przechodzącym płynnie na soboty, nad prezbiterium dach niższy, dwuspadowy przechodzący w trójspadowy. W dachu nad nawą umieszczono ośmioboczną wieżyczkę na sygnaturkę.
Wyposażenie kościoła barokowe i manierystyczne. Ołtarz główny wczesnobarokowy, z 1655 roku, a poświęcony dwa lata później, początkowo pod wezwaniem św. Jana Chrzciciela. Obecnie znajduje się w nim obraz Matki Boskiej Częstochowskiej, przywieziony z Częstochowy w 1850 r. Ołtarze boczne wczesnobarokowe. Ołtarz lewy, z 1653 roku, z obrazem z 1657 roku ukazującym Zmartwychwstanie Pańskie. Ołtarz prawy, z 1650 roku, z obrazem św. Barbary. Na chórze organy z 1851 r., wykonane przez organomistrza Haasa z Baborowa, wcześniej znajdowały się w kościele w Ujeździe.
Obok kościoła masywna wolno stojąca dzwonnica z 1570[5], konstrukcji słupowej. Wieża posiada nadwieszoną izbicę oraz namiotowy dach czterospadowy, przechodzący w ośmiospadowy. Wewnątrz wieży zabytkowe dzwony, najstarszy "Słowo Pańskie" z 1536 roku. Pozostałe trzy dzwony wykonane w miejsce dwóch, zarekwirowanych w 1942 r.
Z kościoła pochodzą późnogotyckie hermy śś. Małgorzaty i Katarzyny – od 1988 r. w Muzeum Diecezjalnym w Opolu.
Otoczenie
Kościół znajduje się na cmentarzu, otoczonym kamiennym murem z lat 1830-1837 i 1865. W ogrodzenie wmurowano kartusz herbowy (1700 r.) i epitafium (1724 r.) Jana Antoniego von Fragstein und Niemsdorff[6], właściciela Poniszowic. W pobliżu kościoła znajduje się także krzyż głodowy z 1844 roku z płaskorzeźbą Matki Boskiej Bolesnej.
Przypisy
- ↑ Rejestr zabytków nieruchomych – województwo śląskie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 września 2023.
- ↑ Dodatkowe wezwanie "Matki Boskiej Częstochowskiej" kościół otrzymał po klęsce głodu, około 1850 roku, patrz: Wiadomości konserwatorskie województwa śląskiego. Tom 3 Architektura drewniana. Katowice: Śląskie Centrum Dziedzictwa Kulturowego w Katowicach, 2011, s. 121. ISBN 978-83-85871-62-0.
- ↑ E.Kloss, H.Rode, W.Stepf, H. Eberle, Die Bau- und Kunstdenkmäler des Kreises Tost-Gleiwitz, Breslau 1943, s. 159
- ↑ a b Katalog zabytków sztuki w Polsce, Tom VI województwo katowickie, zeszyt 5 powiat gliwicki, Warszawa 1966, s. 59
- ↑ w literaturze czasem podawany jest rok 1520 jako rok budowy dzwonnicy, jednakże na belce nad wejściem oraz na izbicy wyryty jest rok 1570 (belka nadproża jest odwrócona), ponadto datę potwierdzają badania dendrochronologiczne, patrz: Wiadomości konserwatorskie województwa śląskiego. Tom 3 Architektura drewniana. Katowice: Śląskie Centrum Dziedzictwa Kulturowego w Katowicach, 2011, s. 121. ISBN 978-83-85871-62-0.
- ↑ von Fragstein und Niemsdorff Family [online], fragstein.republika.pl [dostęp 2017-11-24] (pol.).