Leki przeciwzakrzepowe
Leki przeciwzakrzepowe, antykoagulanty – grupa leków spowalniających, utrudniających lub uniemożliwiających krzepnięcie krwi. Stosuje się je w profilaktyce zakrzepic różnego pochodzenia oraz w leczeniu istniejących zakrzepów w żyłach o powolnym przepływie krwi[1]. Leki te są mało skuteczne w leczeniu i profilaktyce zakrzepów w tętnicach, które zwykle składają się głównie z czopów płytek krwi z niewielką zawartością fibryny[1].
Niektórymi antykoagulantami konserwuje się także krew pobraną do badań, co – dzięki ich działaniu przeciwzakrzepowemu – umożliwia przetrzymywanie próbki, w odpowiednich warunkach, przez długi czas.
Podział
Z praktycznego punktu widzenia antykoagulanty dzieli się na leki doustne i parenteralne, a i w każdej z tych grup występują leki ze względu na mechanizm działania zaliczane do pośrednich albo bezpośrednich inhibitorów osoczowych czynników krzepnięcia[2].
Pośrednie inhibitory czynników krzepnięcia
Jest to bardzo niejednorodna grupa leków, ale zdefiniowana przez jedną wspólną cechę, mianowicie brak możliwości wpływania bezpośrednio na czynniki kaskady krzepnięcia. Ich działanie polega na aktywacji inhibitorów układu krzepnięcia (protrombina III) albo wpływie na syntezę czynników krzepnięcia. Jest to grupa historycznie starsza, niemniej ciągle intensywnie stosowana.
Antagonisty witaminy K
Struktura i przykłady
Pod względem budowy chemicznej antagonisty witaminy K można podzielić na:
- pochodne 4-hydroksykumaryny
- pochodne indan-1,3-dionu
Mechanizm działania
Ich działanie polega na blokowaniu enzymu odpowiedzialnego za regenerację (a tym samym działanie) witaminy K.
Rola witaminy K w procesie krzepnięcia polega na przekształcaniu czynników krzepnięcia w ich aktywne formy. Proces ten jest reakcją biochemiczną, w trakcie której witamina K jest utleniana do epoksydu i staje się nieaktywna. Aby mogła dalej działać, musi zostać zredukowana do swojej pierwotnej formy. Za tę regenerującą redukcję odpowiada enzym – reduktaza epoksydu witaminy K – który jest blokowany przez antagonisty witaminy K.
Rezultatem działania leków z grupy antagonistów witaminy K jest dezaktywacja witaminy K.
Stosowanie
Wskazania do stosowania antagonistów witaminy K:
- zakrzepica żył głębokich[1]
- zatorowość płucna i ryzyko innych zatorów[1]
- migotanie przedsionków[1]
- zapobieganie zatorom po wstawieniu sztucznej zastawki serca[1]
Antagonisty witaminy K nie są lekami z wyboru w zakrzepicy tętnic mózgowych ani niedrożności tętnic - w tych schorzeniach skuteczniejsze są leki przeciwpłytkowe, na przykład kwas acetylosalicylowy[1].
Pełna skuteczność leku obserwowana jest z reguły po 2–3 dniach[1]. Jeśli pacjent wymaga natychmiastowego działania przeciwzakrzepowego, powinno się zastosować drobnocząsteczkowe heparyny, a nie leki doustne[1]. U pacjentów niewymagających natychmiastowego działania można stopniowo zwiększać dawkę leków doustnych[1].
Dawkę leku dobiera się na podstawie szybkości krzepnięcia krwi danego pacjenta, którą ocenia się przez pomiar czasu protrombinowego[1].
Heparyna i leki heparynopodobne
Zalicza się do nich:
- heparynę niefrakcjonowaną
- heparyny drobnocząsteczkowe
- fondaparynuks.
Ich działanie polega na łączeniu się z antytrombiną III, co powoduje wielokrotne zwiększenie zdolności tej cząsteczki do hamowania aktywności formy czynnika IX, X i trombiny (aktywna postać czynnika II). Poszczególne leki z tej grupy wyraźnie różnią się zdolnością modyfikacji aktywności antytrombiny w stosunku do jej docelowych enzymów – na przykład fondaparynuks działa niemal wyłącznie na Xa.
Bezpośrednie inhibitory czynników krzepnięcia
Efektywność tych leków zależy od bezpośredniego blokowania czynników krzepnięcia (w powszechnie stosowanych preparatach albo trombiny, albo czynnika Xa), nie zależy natomiast od obecności w osoczu innych czynników (na przykład antytrombiny, koniecznej do działania heparyn). Nie wpływają one na syntezę czynników krzepnięcia (tak jak działają antagonisty witaminy K).
Najważniejsze przykłady to
- bezpośrednie inhibitory trombiny: dabigatran, biwalirudyna, hirudyna, argatroban[2]
- inhibitory czynnika Xa: rywaroksaban, apiksaban, endoksaban[2].
Doustne preparaty z tej grupy funkcjonują pod wspólnym akronimem NOAC (rozwinięcia skrótowca zmieniają się: początkowo było to novel oral anticoagulants, obecnie non-VKA oral anticoagulants, przy czym VKA to vitamin K antagonists)[2].
Zobacz też
- leki trombolityczne
- leki przeciwzakrzepowe w klasyfikacji ATC
Przypisy
Bibliografia
- British National Formulary 61. John Martin (red.). Londyn: BMJ Group, Pharmaceutical Press, 2011. ISBN 978-0-85369-962-0.
- „Journal of Thrombosis and Haemostasis” 2013, 109 (4), s. 569–79. DOI: 10.1160/TH12-10-0772. Epub 28 lutego 2013.
- Marianna Zając: Chemia leków: dla studentów farmacji i farmaceutów. Poznań: Wydawnictwo Naukowe Akademii Medycznej im. Karola Marcinkowskiego, 2006. ISBN 83-60187-39-8.
