Marcin Chwiałkowski
| Data i miejsce urodzenia | |
|---|---|
| Data i miejsce śmierci | |
| Zawód, zajęcie | |
| Miejsce zamieszkania | |
| Narodowość |
Marcin Chwiałkowski (ur. 24 października 1885 w Wojnowie, zm. 17 kwietnia 1938 w Grudziądzu) – polski działacz robotniczy, członek socjaldemokracji niemieckiej i Komunistycznej Partii Polski, radny Poznania (1929–1932), górnik.
Życiorys[edytuj | edytuj kod]
Ukończył szkołę ludową w Przebędowie. Od najmłodszych lat zmuszony był (ze względu na sytuację finansową rodziny) pracować. W wieku 15 lat przeniósł się do Poznania, gdzie zatrudnił się jako pomocnik rybaka na Chwaliszewie. W latach 1912–1918 pracował jako górnik w Zagłębiu Ruhry. Tam związał się z niemieckim ruchem socjaldemokratycznym. W 1916 roku podczas krótkiej wizyty w Poznaniu został zaprzysiężony jako spiskowiec tajnej organizacji niepodległościowej „Unia”. Po rozłamie w SPD przystąpił do Związku Spartakusa. Brał udział w rewolucji listopadowej. Po powrocie do Poznania stał się jednym z lokalnych przywódców KPRP[3][4].
W wyborach parlamentarnych 1922 roku był kandydatem do Sejmu z listy Związku Proletariatu Miast i Wsi. Po raz pierwszy skazany za działalność komunistyczną w 1925 roku na 3 lata. Wyrok odbył w więzieniu w Rawiczu[4].
W wyborach z 6 października 1929 otrzymał mandat do rady miejskiej Poznania z listy Bloku Jedności Robotniczej, a utracił go po procesie, w którym Sąd Okręgowy w Poznaniu orzekł, że dopuścił się zdrady stanu oraz podżegania tłumu do antypaństwowych rozruchów[3]. Do procesu doszło w wyniku aresztowania pod zarzutem zorganizowania 5 dni wcześniej (1 września 1929) Dnia młodzieży komunistycznej[5].
W okresie od 10 lipca 1920 do 15 stycznia 1921 mieszkał w Poznaniu przy ul. Szwajcarskiej (później Chwiałkowskiego, obecnie Jana Spychalskiego) nr 5[2]. W mieszkaniu przy ul. Poplińskich 12 w Poznaniu na zebraniach Poznańskiego Oddziału Związku Myśli Wolnej wygłaszał w latach 1934–1935 przemówienia[6].
Skazany na 6 lat pozbawienia wolności w 1936 za działalność komunistyczną. Zmarł w 1938 w szpitalu więziennym wskutek powikłań po gruźlicy w Grudziądzu. Prawdopodobnie został pochowany na podwórzu więzienia. W ostatniej drodze towarzyszyło mu dwóch więziennych grabarzy i dozorca[4][7].
Życie prywatne[edytuj | edytuj kod]
Pochodził z rodziny o tradycjach patriotycznych. Jego dziadek był kosynierem w czasie powstania wielkopolskiego w 1848 roku, podczas którego zginął (według rodzinnej legendy miał go zabić generał Friedrich von Colomb[8]). Ojciec Marcina, Franciszek, walczył w powstaniu styczniowym, po którego klęsce został zesłany na Sybir. Po odbyciu kary wrócił do Wielkopolski i miał opinię „buntownika” (jednakowo nienawidził polskich ziemian, jak i Prusaków)[9][10][11].
Jego siostrzeńcem był Stanisław Nogaj[12].
Był związany z Marią Pawlak z domu Orwat. W 1926 roku, po śmierci jej męża Wojciecha, usynowił jej syna Edwarda, późniejszego adwokata (1923–1992)[4][13].
Upamiętnienie[edytuj | edytuj kod]
W latach 1949–2017 jedna z ulic na poznańskiej Wildzie, przy której mieszkał Marcin Chwiałkowski nosiła nazwę Marcina Chwiałkowskiego (wcześniej Szwajcarska)[14]. Obecnie jest to ulica imienia Jana Spychalskiego, malarza (1893–1946)[15]. Zmiana nazwy ulicy wywołała niezgodę wśród mieszkańców ulicy oraz członków Partii Razem[16].
Budynki POSiR-u znajdujące się przy tej ulicy (baseny, lodowisko) nazywane były potocznie Chwiałką – od nazwiska patrona ulicy, nazwa ta weszła w skład oficjalnej nazwy obiektu Poznańskie Ośrodki Sportu i Rekreacji – Oddział Chwiałka. W grudniu 2017 roku na mocy zarządzenia zastępczego wojewody wielkopolskiego w ramach dekomunizacji ponownie przemianowano nazwę ulicy, która obecnie upamiętnia Jana Spychalskiego[17].
Według badania przeprowadzonego w 2010 przez Pentor dla Politechniki Poznańskiej 6% badanych, proszonych o wskazanie „ludzi, którzy wnoszą/wnieśli duży wkład w rozwój naszego regionu” (Wielkopolski) podało nazwisko M. Chwiałkowskiego (8. miejsce wraz z Bolesławem Chrobrym, Ignacym Mościckim, Dezyderym Chłapowskim i Stefanem Stuligroszem)[18].
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Do grudnia 2017 Chwiałkowskiego, obecnie Jana Spychalskiego.
- ↑ a b Henryk Kondziela, Marian Olszewski: Miejsca pamiątkowe związane z dziejami ruchu robotniczego w Poznaniu Kronika Miasta Poznania 2/1966, s. 39
- ↑ a b Nazwa do zmiany: ul. Chwiałkowskiego Marcina [online], Instytut Pamięci Narodowej [dostęp 2021-03-07] (pol.).
- ↑ a b c d Antoni Gąsiorowski, Wielkopolski słownik biograficzny, 1981, s. 113-114.
- ↑ Edmund Makowski: Wybory do Rady Miejskiej w 1929 Kronika Miasta Poznania 2/1973, s. 38
- ↑ Henryk Kondziela, Marian Olszewski: Miejsca pamiątkowe związane z dziejami ruchu robotniczego w Poznaniu Kronika Miasta Poznania 2/1966, s. 45
- ↑ Kurier Poznański 1938.04.28 R.33 nr 192, Drukarnia Polska, 28 kwietnia 1938 [dostęp 2018-05-05].
- ↑ W źródłach pojawia się nazwisko generała Caprivi, co nie może być prawdą, ponieważ w 1848 generał Caprivi miał 17 lat i nie był jeszcze w wojsku.
- ↑ Antoni Czubiński, Marian Olszewski, Z rewolucyjnych tradycji Poznańskiego w latach 1919-1938, 1959.
- ↑ Maria Domańska, Rodziny patriotów, Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1973.
- ↑ Edmund Żurek, Przywróceni życiu, 1976.
- ↑ Antoni Czubiński, Marian Olszewski, Z robotniczych tradycji Wielkopolski, 1984.
- ↑ Edward Pawlak (1923–1992) Grave Site | BillionGraves [online], BillionGraves [dostęp 2018-05-05] (ang.).
- ↑ Wykaz nieistniejących ulic - ZGiKM GEOPOZ
- ↑ Poznań bez ul. Chwiałkowskiego i 23 Lutego. Wojewoda ogłosił nowe nazwy ulic, „Onet Poznań”, 13 grudnia 2017 [dostęp 2018-03-03] (pol.).
- ↑ Wyborcza.pl [online], poznan.wyborcza.pl [dostęp 2018-05-04].
- ↑ Zarządzenie zastępcze nr KN-I.4102.28.2017.16 Wojewody Wielkopolskiego z dnia 12 grudnia 2017 r. w sprawie nadania ulicy Marcina Chwiałkowskiego położonej w mieście Poznań nazwy Jana Spychalskiego (Dz. Urz. Woj. Wielkopolskiego z 2017 r., poz. 8520)
- ↑ Piotr Zawadzki: Mamy liderów i bohaterów, tylko ich nie znamy! w Gazeta Wyborcza Poznań z 2010-05-15; on-line: [1]
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Edmund Makowski: Wybory do Rady Miejskiej w 1929. Kronika Miasta Poznania 2/1973, s. 38, przypis 23
- Kalendarium poznańskie - 24 kwietnia
- Kalendarz rocznic, obchodów i wydarzeń w: Poradnik Bibliograficzno-Metodyczny 2/141, Poznań 2003, s. 5
- Radosław Nawrot: Zmieńmy nazwę lodowiska: Profesor zamiast Chwiałki, Gazeta Wyborcza Poznań z 2010-03-16