Pałac Sanguszków w Gumniskach
 nr rej. A-55 z 19.11.1968
| |
.jpg) Pałac widziany od strony południowej | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Miejscowość | |
| Adres |
ul. Sanguszków 28 |
| Typ budynku | |
| Rozpoczęcie budowy |
1799 |
| Pierwszy właściciel | |
Położenie na mapie Tarnowa  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa małopolskiego  | |
 50°00′19,33″N 21°00′25,31″E/50,005369 21,007031
| |
Pałac Sanguszków – otoczona parkiem dawna rezydencja magnacka Sanguszków, ostatnich właścicieli Tarnowa, znajdująca się w tarnowskiej dzielnicy Gumniska. Oprócz pałacu i parku do rejestru zabytków wpisano: oficynę, spichrz oraz dwa budynki administracyjne[1]. Siedziba Zespołu Szkół Ekonomiczno-Ogrodniczych w Tarnowie.
Lokalizacja[edytuj | edytuj kod]
Zespół pałacowo-parkowy położony jest w Gumniskach, w południowo-wschodniej dzielnicy Tarnowa. Znajduje się po południowej stronie ulicy Braci Saków, na wschód od wiaduktu kolejowego na linii nr 91.
Historia[edytuj | edytuj kod]
Sanguszkowie herbu Pogoń Litewska to magnacki ród książęcy (kniaziowski), będący gałęzią litewskiej dynastii Giedyminowiczów. Dobra tarnowskie wraz z Gumniskami stały się ich własnością w XVIII wieku[2].
_3_pavw.JPG)
W 1799 roku, w miejscu drewnianego dworu, budowę rezydencji letniej rozpoczął Hieronim Sanguszko[3]. Wymurowano jednopiętrowy budynek w stylu klasycystycznym, obecne skrzydło wschodnie oraz założono ogród w stylu holenderskim. W latach późniejszych założono rozległy park typu angielskiego (krajobrazowy). Park zajmował powierzchnię około 11 ha, cała posiadłość wraz z zabudowaniami folwarcznymi – ok. 37 ha[4].
W 1834 roku rezydencję rozbudował wnuk Hieronima, Władysław Sanguszko[2]. Dobudowano dwupiętrowe zachodnie skrzydło, które połączono ze wschodnim niższą przewiązką. W 1860 roku w pałacu urodził się Paweł Sapieha, pierwszy prezes Polskiego Czerwonego Krzyża. W czasie powstania styczniowego Sanguszkowie urządzili tu lazaret, w którym leczono rannych powstańców. W drugiej połowie XIX wieku do zachodniego skrzydła pałacu dobudowano neogotycką kaplicę według projektu Feliksa Księżarskiego[2].
W okresie międzywojennym od wschodniej strony wymurowano przybudówkę, w której mieściła się kuchnia, a z południowej strony pałacu założono ogród włoski z dużą fontanną na środku. Roman Sanguszko, ostatni prywatny właściciel posiadłości w Gumniskach, we wrześniu 1939 roku wyjechał z Polski[5]. W pałacu pozostała jego matka, księżna Konstancja. W czasie II wojny światowej rezydencję zajmowali Niemcy. W 1945 roku część wyposażenia rezydencji zrabowano, reszta trafiła do tarnowskiego muzeum[3].
Po wojnie majątek Sanguszków upaństwowiono, księżnę Konstancję usunięto z pałacu. Pałac stał się siedzibą Tarnowskiej Szkoły Ogrodniczej, później Zespołu Szkół Ekonomiczno-Ogrodniczych im. Tadeusza Kościuszki.
W 2018 roku bez wiedzy i zgody konserwatora zabytków wyasfaltowano drogę[6][7].
Architektura[edytuj | edytuj kod]
Pałac[edytuj | edytuj kod]
Pałac w obecnym kształcie to budowla zbudowana na planie litery C, posiada cechy architektury klasycystycznej z elementami eklektycznymi. Do zachodniego skrzydła pałacu przylega neogotycka kaplica, elewację po stronie południowo-zachodniej wykonano w stylu neorenesansowym. Dwupiętrowe skrzydło wschodnie i jednopiętrowe skrzydło zachodnie łączy jednopiętrowa węższa przewiązka z portykiem kolumnowym przed podjazdem od strony północnej. Cztery doryckie kolumny i dwa murowane słupy podpierają taras nad wejściem. Wejście główne prowadzi do obszernego holu ze sklepieniem kolebkowym. Znajduje się tutaj neorenesansowy marmurowy kominek, który zdobi popiersie Tadeusza Kościuszki autorstwa Jerzego Popiela z 1946[8]. Rezydencja, w części podpiwniczona, jest budowlą dwutraktową, a częściowo z trzytraktowym układem pomieszczeń. W skrzydle zachodnim znajduje się dawna sala balowa, z kolumnami i klasycystyczną dekoracją stiukową. W niektórych pomieszczeniach na parterze zastosowano sklepienia żaglaste[2][9].
Posąg Merkurego[edytuj | edytuj kod]
Wykonany z brązu posąg Merkurego stoi na tarasie po południowej stronie pałacu. Przedstawia sylwetkę nagiego posłańca bogów unoszącego się tchnieniem wiatru. Posąg jest kopią rzeźby Giambologny. Oryginał, pochodzący z 1580 roku, znajduje się w Palazzo del Bargello we Florencji[10].
Oficyna[edytuj | edytuj kod]
Stojąca przy pałacu murowana oficyna z XVIII wieku, z dobudowanym później skrzydłem, zbudowana jest w formie dworku z dwukolumnowym portykiem od frontu. Parterowy, podpiwniczony budynek ma dwutraktowy układ pomieszczeń. Czterospadowy dach, z lukarnami w kształcie wolego oka, pokryty jest dachówką[3].
Park[edytuj | edytuj kod]
Rozległy park Sanguszków usytuowany jest na łagodnych stokach wzgórza pałacowego. Od strony północnej park zachował styl krajobrazowy. W starodrzewie dominują rodzime gatunki drzew liściastych i iglastych, z domieszką gatunków egzotycznych (m.in. tulipanowce, platany, sosny wejmutki). Platan klonolistny rosnący przed pałacem, będący pomnikiem przyrody, jest najgrubszym drzewem w Tarnowie. Na stoku, po południowej stronie pałacu, usytuowano dwupoziomowy ogród w stylu włoskim. Na środku ogrodu znajduje się, wyremontowana w 2020 roku, fontanna[11]. Kamienne schody prowadzą na taras przed pałacem. Południowo-zachodnia część parku ma charakter leśny[3][4].
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Zarchiwizowana kopia. [dostęp 2017-10-15]. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-09-21)].
- ↑ a b c d Krzysztof Gzyl, Pałace Tarnowa [online], www.it.tarnow.pl [dostęp 2017-10-15] (pol.).
- ↑ a b c d Pałac książąt Sanguszków – Tarnów [online], tarnow-miasto.prv.pl [dostęp 2017-10-15].
- ↑ a b Krzysztof Gzyl, Zielone Perły Tarnowa [online], www.it.tarnow.pl [dostęp 2017-10-15] (pol.).
- ↑ Koniec Sanguszków w Gumniskach [online], archiwum2008-2014.tarnowskikurierkulturalny.pl [dostęp 2017-10-15].
- ↑ Samowola budowlana w tarnowskim Parku Sanguszków, będzie nakaz rozbiórki [online], www.radiokrakow.pl [dostęp 2018-10-11] (pol.).
- ↑ Paweł Chwał, Tarnów. Miasto wylało asfalt w zabytkowym parku. Ale bez zgody konserwatora, „Gazetakrakowska.pl” [dostęp 2018-10-15] (pol.).
- ↑ Historia Zespołu Szkół Ekonomiczno-Ogrodniczych w Tarnowie [online], www.zseo.tarman.pl [dostęp 2017-10-15] (pol.).
- ↑ Pałace Sanguszków w Tarnowie [online], www.odyssei.com [dostęp 2017-10-15] (ang.).
- ↑ Krzysztof Gzyl, Tarnowskie pomniki [online], www.it.tarnow.pl [dostęp 2017-10-15] (pol.).
- ↑ Fontanna w Parku Sanguszków gromadzi tłumy. [online], www.tarnow.net.pl [dostęp 2020-07-22].
