Serbskie monety obiegowe (1868–1918)

Dodaj linki
Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Pocztówka przedstawiająca serbskie monety po roku 1904

Serbskie monety obiegowe (1868–1918) – niniejszy artykuł opisuje monety obiegowe o nominałach dinara lub pary (bądź ich wielokrotności) emitowane przez organy Księstwa, a od 1882 roku Królestwa Serbii począwszy od pierwszej nowożytnej partii z roku 1868 aż do wejścia serbskiego państwa w skład Królestwa SHS w roku 1918. W tym czasie, za panowania czterech kolejnych monarchów do obiegu trafiło sześć serii monet bitych w czterech stopach metali, zaś ostatnimi z nich posługiwano się jeszcze w 1931 roku.

Księstwo Serbii[edytuj | edytuj kod]

10 par z pierwszej serii monet (1868)

W połowie XIX wieku na terytorium Księstwa Serbii, wasala Imperium Osmańskiego posługiwano się 43 typami monet emitowanymi przez kilkanaście różnych krajów. Prócz waluty tureckiej w użyciu były monety: austriackie, węgierskie, weneckie czy dubrownickie, ale też francuskie, greckie, hiszpańskie, holenderskie, papieskie, portugalskie i rosyjskie[1][2]. Powodowało to rozliczne komplikacje w trakcie zawierania transakcji handlowych czy poboru podatków[3]. Decyzję o emisji własnych monet zdawkowych (nominały 1, 5 i 10 par) – pierwszych serbskich pieniędzy od wieków średnich – książę Michał Obrenowić III podjął w 1868 roku, rok po wycofaniu tureckich wojsk z serbskich garnizonów. Wkrótce przystąpiono do bicia monet, za co odpowiadała cesarska mennica w Wiedniu. Wytwarzano je z brązu (4% cyny, 1% cynku) według projektów austriackich rzeźbiarzy i grawerów Antona Scharffa (1 i 10 par) oraz Friedricha Leiska (5 par)[1][4][5][6][7]. Na awersie znalazł się profil księcia, a w wzdłuż otoku inskrypcja „ОБРЕНОВИЋ III. КЊАЗ СРБСКИ” (Obrenović III. Knjaz Srbski, serb. Obrenowić III Książę Serbski)[1][5][6][8]. Część nakładu monety o nominale 1 pary omyłkowo wybito w wariancie, w którym ostatnie słowo zapisano jako „СРЋСКИ”, Srćski)[1][6]. Na rewersie zamieszczono nominał pod zamkniętą książęcą koroną. Boki i dolną część monety zostały wypełnione wieńcem z gałązek laurowych (strona lewa) i dębowych (prawa). Taki układ elementów stał się wzorem dla większości przyszłych serbskich monet z przełomu XIX i XX wieku (wyjątkiem były monety zdawkowe według projektu z 1883 roku)[5][6][8]. Choć pierwotne plany zakładały wybicie monet o wartości ok. 120 mln par, ostatecznie wytworzono ich na sumę około 70 mln par – nie jest do końca jasne, czy różnica ta wynikała z przeszacowania krajowego zapotrzebowania, czy też niedoszacowania kosztów produkcji[5]. Monety ostatecznie zostały wyemitowane 20 lutego 1869 r.[5][6], już po śmierci księcia Michała, który 29 maja?/10 czerwca 1868 r. zginął w zamachu. Brązowe pary pozostały w obiegu do 30 kwietnia 1898 r.[4][5][6][9][a]

Tragiczna śmierć władcy uniemożliwiła płynną kontynuację reform walutowych. Dalsze prace nad wprowadzeniem serbskich monet o wyższych nominałach podjęto już za panowania księcia Milana Obrenowicia IV. Zakładano, że nowe srebrne monety skutecznie wyeliminują z obrotu waluty państw ościennych. W listopadzie roku 1873 przyjęto stosowną ustawę[6][12], a dwa lata później, kiedy 21-letni książę objął pełnię rządów, po raz pierwszy w czasach nowożytnych wyemitowano serbskie monety grube, które zawierały w swojej nazwie określenie „dinar”[6][13][14]. Ze srebra próby 835 wytworzono wówczas monety o nominałach 50 par oraz 1 i 2 dinarów, których wzór wpisywał się we wcześniejsze założenia odnośnie do monet z roku 1868 (inskrypcja na awersie głosiła „МИЛАН М. ОБРЕНОВИЋ IV. КЊАЗ СРПСКИ” (Milan M. Obrenović IV. Knjaz Srpski, serb. Milan M. Obrenowić IV Książę Serbski)[6][13][15]. Pomimo tego, że Serbia nie była jej pełnoprawnym członkiem, nowe monety spełniały wymogi Łacińskiej Unii Monetarnej dotyczące zawartości srebra w poszczególnych nominałach[6][16][15]. Autorem projektu 50 par i 2 dinarów był Anton Scharff, zaś 1 dinara – Friedrich Leisek[6][15]. Wszystkie monety bite były w wiedeńskiej mennicy i formalnie pozostawały w użyciu aż do 1904 roku i emisji monet Piotra Karadziordziewicia[6][13][15][17]. Niemniej z uwagi na niewielki nakład (6 mln sztuk)[6][18] oraz systematyczne przetapianie na potrzeby nowych serii (co dotknęło zwłaszcza największe dwudinarówki) wkrótce stały się one rzadkością[6].

Tuż po uzyskaniu pełnej niepodległości od Turcji Osmańskiej parlament w Belgradzie 10 grudnia 1878 r. przyjął ustawę o serbskich pieniądzach narodowych, na której mocy wkrótce przystąpiono do emisji nowej serii monet[19][20]. Do obrotu trafiły następujące nominały: 5 i 10 par wytwarzanych z brązu, 50 par, 1, 2 i 5 dinarów ze srebra (trzy pierwsze próby 835, ostatnia zaś 900)[13] oraz 20 dinarów ze złota próby 900[19][21]. Zgodnie z ustawą planowano też wybić z brązu brakujące monety zdawkowe (1 i 2 pary) oraz złote 10-dinarówki[19][20], jednak plany te nie doczekały się realizacji[19]. Choć wszystkie monety tej serii noszą datę 1879, to jednak wyłącznie 20-dinarowe złote monety faktycznie wybito w tym roku (emisja 16 grudnia 1879)[19][22]. Pozostałe nominały w rzeczywistości zostały wyprodukowane rok później (emisja 3 kwietnia 1880)[19]. Za wzór wszystkich typów monet odpowiadał Ernest Paulin Tasset. Awers, z wyjątkiem nowego portretu monarchy, był niemal identyczny z projektem z 1875 roku. Także rewers zawierał tradycyjne gałązki dębu i wawrzynu, koronę oraz umieszczony pośrodku nominał[19][21][23]. Brązowe monety zdawkowe, które wytwarzano w Birmingham w mennicy Ralph Heaton & Sons Ltd., pozostały w obiegu do 30 kwietnia 1898 r.[19][a]. Monety srebrne bito w cesarskiej mennicy w Wiedniu i zostały one zdemonetyzowane w 1904 roku[13][17][19]. Złote 20-dinarówki (serb. Milanovi zlatnici) bito w Paryżu[21][22] – zostały wycofane z obiegu 28 czerwca 1931[21][24][25]. Pierwotny projekt zakładał wprowadzenie do obiegu 5 mln dinarów w złocie (250 tys. sztuk), jednak został on zrealizowany zaledwie w 20%[22]. Dwa najwyższe nominały serii, 5 i 20 dinarów, posiadały zdobiony rant, na którym wybito wypukły napis „БОГ ЧУВА СРБИЈУ” (Bog čuva Srbiju, serb. Bóg chroni Serbię)[19][22][26]. Omyłkowo część nakładu monet pięciodinarowych trafiła do obiegu z inskrypcją „БОГ СРБИЈУ ЧУВА” (Bog Srbiju čuva)[19][27].

nominał emisja wycofanie stop średnica
[mm] 		masa
[g] 		roczniki rant monarcha akty prawne przypisy
1 para 1869 1898[a] brąz 15 1 1868 gładki Michał Obrenović III [10][11][9] [4][6][7][18][28]
5 par 1869 1898[a] brąz 25 5 1868 gładki [10][11][9] [4][6][7][18][28]
10 par 1869 1898[a] brąz 30 10 1868 gładki [10][11][9] [4][6][7][18][28]
50 par 1875 1904 srebro (835) 18 2,5 1875 gładki Milan Obrenović IV [12][17] [6][13][15][27]
1 dinar 1875 1904 srebro (835) 23 5 1875 gładki [12][17] [6][13][14][15][27]
2 dinary 1875 1904 srebro (835) 27 10 1875 gładki [12][17] [6][13][15][27]
5 par 1880 1898[a] brąz 25 5 1879 gładki [20][10][11][9] [18][19][29]
10 par 1880 1898[a] brąz 30 10 1879 gładki [20][10][11][9] [18][19][29]
50 par 1880 1904 srebro (835) 18 2,5 1879 ząbkowany [20][17] [13][19][27][29]
1 dinar 1880 1904 srebro (835) 23 5 1879 ząbkowany [20][17] [13][19][27][29]
2 dinary 1880 1904 srebro (835) 27 10 1879 ząbkowany [20][17] [13][19][27][29]
5 dinarów 1880 1904 srebro (900) 37 25 1879 zdobiony:
БОГ ЧУВА СРБИЈУ 		[20][17] [13][19][27][29][30]
20 dinarów 1879 1931 złoto (900) 21 6,45 1879 zdobiony:
БОГ ЧУВА СРБИЈУ 		[20][24] [21][22][23][27][29]

Królestwo Serbii[edytuj | edytuj kod]

„Milandor” z roku 1882
1 dinar według wzoru z 1904 roku

Pod rządami Milana Obrenowicia IV Księstwo Serbii 22 lutego 1882 roku przekształcono w Królestwo, a on sam przyjął imię Milana I. Jeszcze w tym samym roku przystąpiono do emisji złotych monet o nominałach 10 i 20 dinarów zwanych od imienia władcy milandorami[21][23][25]. Po części miały one stanowić receptę na niedobór w obrocie krajowych pieniędzy o wysokich nominałach – pomimo dużej liczby drobnych monet większe transakcje nadal przeprowadzano bowiem za pomocą walut państw obcych[22]. Za wzór monet odpowiadał Anton Scharff, jednak prócz nowego portretu oraz inskrypcji dostosowanej do nowej tytulatury – „МИЛАН I. КРАЉ СРБИЈЕ” (Milan I. Kralj Srbije, serb. Milan I Król Serbii) – nie odbiegał on od przyjętego dotąd standardu. Krawędź monet 10-dinarowych była ząbkowana, natomiast w przypadku 20-dinarówek na rancie zamieszczono wypukłą dewizę „БОГ ЧУВА СРБИЈУ”. Cała seria wybita została w Wiedniu ze złota próby 900[21][22][23][25]. Złote monety utraciły status oficjalnego środka płatniczego 28 czerwca 1931 r.[24]

Rok później na mocy ustaw ze stycznia 1883 r. o wymianie monet brązowych na niklowe przystąpiono do bicia i emisji nowej serii[31]. Proste monety nieznanego autora na awersie przedstawiały godło państwowe – dwugłowego orła, na rewersie zaś dużą liczbę oznaczającą nominał oraz inskrypcję „КРАЉЕВИНА СРБИЈА” (Kraljevina Srbija, serb. Królestwo Serbii) i rok wybicia. Wytwarzano je z miedzioniklu (Cu75Ni) – początkowo w Wiedniu, a w kolejnym roku w Birmingham[22][32] (podstawę prawną dla ponowionej emisji stanowiła ustawa z czerwca 1884 r.)[10]. Z uwagi na brak wizerunku władcy czy innych oznak dynastycznych[22] monety o tym wzorze emitowane były także później, za panowania Piotra I Karadziordziewicia (roczniki 1904, 1912 i 1917)[33][34][35]. Wycofano je z obiegu w Królestwie Jugosławii 30 listopada 1931[36][b].

Po abdykacji Milana I w 1889 roku na tronie zasiadł jego syn Aleksander I Obrenowić. Już w rok później Skupština przyjęła ustawę umożliwiającą wprowadzenie do obiegu monet z jego wizerunkiem[22][37][38][39]. Pomimo szeregu przygotowań i podejmowania emisji próbnych w latach 1890, 1892, 1894 i 1895[22][40][41] do faktycznego wprowadzenia do obiegu nowych monet doszło dopiero w roku 1897[22][38][39] (część datowanego tak nakładu powstała w roku 1898)[42]. W cesarskiej mennicy w Wiedniu wybito wówczas srebrne monety o nominałach 1 i 2 dinarów według projektu Antona Scharffa. Na awersie zamieszczono portret króla Aleksandra, a wzdłuż otoku inskrypcję „АЛЕКСАНДАР I. КРАЉ СРБИЈЕ” (Aleksandar I. Kralj Srbije, serb. Aleksander I Król Serbii). Na rewersie tradycyjnie prócz nominału znalazła się korona oraz wieniec z gałązek wawrzynu i dębu. Rant monet był ząbkowany[22][38][39][42].

Po zabójstwie Aleksandra w roku 1903 monety z jego podobizną były sukcesywnie wycofywane z obiegu i przetapiane[22], a oficjalnie zostały zdemonetyzowane w roku 1931[38][39]. Wkrótce później serbski tron objął Piotr I Karadziordziewić, który już w 1904 roku podpisał ustawę o wymianie srebrnych monet. Z obiegu wycofano wówczas srebrne egzemplarze z okresu księstwa, rozpoczynając jednocześnie emisję nowej serii. Wśród monet wprowadzonych do obiegu znalazły się zarówno drobne monety zdawkowe, które po raz pierwszy wybito w czasach Milana I Obrenowicia, jak i te o nowych wzorach[17]. Łącznie w 1904 roku wyemitowano ponad 15 mln monet o sześciu nominałach. Przeszło trzy czwarte z nich stanowiły brązowe pieniądze o wartości 2 par, których wzór odpowiadał drobnym monetom z roku 1883. Oprócz tego ponowiono emisję monet o nominale 5 par; wybito także srebrne monety (próba 835) o nominałach 50 par oraz 1 i 2 dinarów. Na ich awersie znalazł się portret króla Piotra, zaś wzdłuż otoku inskrypcja „ПЕТАР I. КРАЉ СРБИЈЕ” (Petar I. Kralj Srbije, serb. Piotr I Król Serbii). Zachowano przy tym wzór rewersu znany z wcześniejszych serii – pośrodku zamieszczono nominał monety otoczony przez wieniec gałązek laurowych i dębowych u góry domknięty koroną[17][43][44][45]. Ponadto wyemitowano także pierwszą w historii serbskiej państwowości obiegową monetę jubileuszową o nominale 5 dinarów. Upamiętniała ona stulecie antytureckiego powstania, na czele którego stał protoplasta dynastii Karadziordziewiciów, Jerzy Czarny. Na awersie umieszczono podwójny portret króla Piotra I i jego dziadka Karađorđe. W górnej części monety, wzdłuż otoku zamieszczono inskrypcję „ПЕТАР I. КАРА-ЂОРЂЕ” (Petar I. Kara-Đorđe, serb. Piotr I Jerzy Czarny). Na rewersie znalazł się herb Serbii w jego wersji wielkiej, z płaszczem heraldycznym oraz legenda: u góry daty 1804 i 1904, u dołu „★ 5 ДИНАРА ★”. Na gładkim rancie monety wybito wypukły napis „БОГ ЧУВА СРБИЈУ”, choć ponownie część nakładu została wyemitowana z inskrypcją o zamienionej kolejności wyrazów: „БОГ СРБИЈУ ЧУВА”[2][46]. Autorem projektu, podobnie jak pozostałych srebrnych monet tej serii był austriacki rzeźbiarz-medalier Stefan Schwartz. Pięciodinarówkę wykonano ze srebra próby 900 – ważyła 25 gramów, mając przy tym średnicę 37 mm. Podaje się, że dodatkowo cztery sztuki zostały wybite w złocie[2][45][47]. Monety powstawały w Wiedniu (5 par, 5 dinarów) oraz w węgierskiej królewskiej mennicy w Kremnicy (pozostałe nominały)[44]. Srebrne monety pozostały w obiegu do 28 czerwca 1931 r.[24], po czym zostały skupione przez jugosłowiański bank centralny po cenach przekraczających wartość nominalną. Usiłowano w ten sposób pozyskać kruszec na dalsze emisje nowych monet[45].

W dalszych latach panowania Piotra I doszło do czterech kolejnych emisji, jednak do obiegu wprowadzono wówczas wyłącznie dalsze serie monet o funkcjonujących już wzorach. Po raz pierwszy liczbę pozostających w obiegu monet postanowiono zwiększyć w roku 1913[48], po zakończeniu I wojny bałkańskiej, która przyniosła Serbii istotne zdobycze terytorialne i znaczący przyrost liczby ludności. Wyemitowano wówczas monety o nominałach 5, 10, 20, 50 par oraz 1 i 2 dinarów. Łączny nakład wyniósł blisko 31,5 mln sztuk. Zdecydowaną większość wybito w Wiedniu, a jedynie część 1-dinarówek wyprodukowano w Kremnicy[34][49]. Pomimo iż wyprodukowane na podstawie ustaw z roku 1913 monety nosiły datę 1912. Był to zabieg celowy, by – jak wskazano w projekcie ustawy – „upamiętnić rok rozpoczęcia wojny oswobadzającej tradycyjne serbskie ziemie”[34]. Niedługo po wybuchu w 1914 roku wojny światowej zarządzono bicie kolejnej serii, tym razem wyłącznie srebrnych monet[50] (50 par, 1 i 2 dinary, łącznie 16–18 mln sztuk). Jako że oba kraje pozostawały w stanie wojny, bicie serbskich monet nie było dłużej możliwe w Austrii, dlatego też stosowne zamówienie zrealizowane zostało przez mennicę w Paryżu[51][52]. Monety tej serii nosiły datę 1914, jednak w istocie zostały wybite i wprowadzone do obiegu rok później[52]. Jeszcze w tym samym, 1915 roku rada ministrów poleciła wybicie powtórzonej serii o identycznym nakładzie (16 mln sztuk o wartości nominalnej 15 mln dinarów), która jednak z uwagi na działania wojenne, przeciążenie paryskiej mennicy i brak zgody francuskiego rządu nie rozpoczęła się[52]. Działający na emigracji serbski parlament we wrześniu 1916 roku przyjął ustawę, która pozwalała na emisję srebrnych monet o łącznej wartości 30 mln dinarów[53]. Istnieją sprzeczne informacje na temat tego, ile monet ostatecznie zostało wyprodukowanych przez paryską mennicę oraz jaka ich część została następnie skutecznie wprowadzona do obiegu. W zależności od źródeł liczba monet wybitych waha się od 5[54] do ponad 15 mln sztuk, zaś dane serbskiego banku centralnego mówią o wprowadzeniu do obiegu pieniędzy o wartości zaledwie 1,5–2 mln dinarów[52]. Na podstawie tego samego aktu prawnego wybito także serię monet wykonanych z miedzioniklu[53]. Była to ostatnia przed proklamowaniem Królestwa SHS emisja serbskich monet, jednak dokładne dane na jej temat również nie są znane. Ustawa dopuściła produkcję monet o wartości 10 mln dinarów w nominałach 5, 10 i 20 par według dotychczasowego wzoru[35][53], jednak przyjmuje się, że w rzeczywistości zrealizowano produkcję zaledwie 5 mln sztuk każdego z trzech nominałów (to jest nakład o wartości 1,75 mln dinarów). Spośród wyprodukowanej sumy jedynie niewielka część dotarła na terytorium Serbii, jako że zmierzające w kierunku Korfu transportowce zostały zatopione w trakcie działań wojennych[35][55]. Brak przy tym całkowitej pewności czy za produkcję monet nadal odpowiadała mennica w Paryżu, inny zakład na terytorium Francji[35], czy też – jak wskazują niektórzy autorzy – Gorham Company w Providence w amerykańskim stanie Rhode Island[35][55][56].

nominał emisja wycofanie stop średnica
[mm] 		masa
[g] 		roczniki rant monarcha akty prawne przypisy
5 par 1883 1931 miedzionikiel 17 3 1883, 1884, 1904, 1912, 1917 gładki Milan I Obrenowić[c] [31][10][17][48][53][36] [18][33][34][35][57]
10 par 1883 1931 miedzionikiel 20 4 1883, 1884, 1912, 1917 gładki [31][10][48][53][36] [18][33][34][58]
20 par 1883 1931 miedzionikiel 22 6 1883, 1884, 1912, 1917 gładki [31][10][48][53][36] [27][33][34][57]
10 dinarów 1882 1931 złoto (900) 19 3,23 1882 ząbkowany [20][24] [21][22][25][27]
20 dinarów 1882 1931 złoto (900) 21 6,45 1882 zdobiony:
БОГ ЧУВА СРБИЈУ 		[20][24] [21][22][23][25][27]
1 dinar 1897 1931 srebro (835) 23 5 1897 ząbkowany Aleksander I Obrenowić [37][36] [22][27][38][39][59]
2 dinary 1897 1931 srebro (835) 27 10 1897 ząbkowany [37][36] [22][27][38][39][59]
2 pary 1904 b.d.[d] brąz 20 2 1904 gładki Piotr I Karadziordziewić [17] [33][44]
50 par 1904 1931 srebro (835) 18 2,5 1904, 1912, 1915 ząbkowany [17][48][24] [34][45][52][60][61]
1 dinar 1904 1931 srebro (835) 23 5 1904, 1912, 1915 ząbkowany [17][48][24] [34][45][52][61][62]
2 dinary 1904 1931 srebro (835) 27 10 1904, 1912, 1915 ząbkowany [17][48][24] [34][45][52][61][62]
5 dinarów[e] 1904 1931 srebro (900) 37 25 1904 zdobiony:
БОГ ЧУВА СРБИЈУ 		[17][24] [23][44][45][62]

Zobacz też[edytuj | edytuj kod]

Uwagi[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ a b c d e f g Monety wykonane z brązu wycofano pierwotnie w czerwcu 1884 roku[10], jednak w sierpniu roku 1885 posługiwanie się nimi zostało ponownie dopuszczone, a zgromadzone przez instytucje państwowe pieniądze zostały powtórnie wprowadzone do obiegu[11].
  2. ↑ Wówczas monety te utraciły status oficjalnego środka płątniczego; ustawą przewidziano jednak, że przez kolejny rok możliwa będzie ich wymiana na nowe[36][32], stąd część autorów podaje, że wycofano je z obiegu w 1932 roku[34][35][22].
  3. ↑ Roczniki 1904, 1912 i 1917 wyemitowano za panowania Piotra I Karadziordziewicia
  4. ↑ Część autorów podaje, że podobnie jak pozostałe monety wybite w 1904 roku 2 pary zostały wycofane z obiegu w roku 1931[47]. Niemniej stosowne ustawy stanowią wyłącznie o wycofaniu monet niklowych (właściwie miedzioniklowych)[36] oraz srebrnych i złotych[24]
  5. ↑ Obiegowa moneta okolicznościowa

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ a b c d Spasić 2003 ↓, s. 6.
  2. ↑ a b c Ranko Mandić, Novac u Srbiji 1804-1904-2004, „Dinar” (23), Srpsko numizmatičko društvo, 2004, s. 31, ISSN 1450-5185 [dostęp 2019-01-20] (serb.).
  3. ↑ Crnobrnja i Crnobrnja 2014 ↓, s. 84.
  4. ↑ a b c d e Svetlana Pantelić, Monument srpske slobode i napretka, „Bankarstvo” (2), Udruženje banaka Srbije, 2014, s. 140–141 [dostęp 2019-01-20] [zarchiwizowane z adresu 2015-09-27] (serb. • ang.).
  5. ↑ a b c d e f 1998 – godina jubileja, „Dinar” (8), Srpsko numizmatičko društvo, marzec 1998, s. 3, ISSN 1450-5185 [dostęp 2019-01-20] (serb.).
  6. ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t Goran Paunović, Ковани новац династије Обреновић (1), „Dinar” (16), Srpsko numizmatičko društvo, 2001, s. 10–12, ISSN 1450-5185 [dostęp 2019-01-20] (serb.).
  7. ↑ a b c d Crnobrnja i Crnobrnja 2014 ↓, s. 87.
  8. ↑ a b Crnobrnja i Crnobrnja 2014 ↓, s. 85.
  9. ↑ a b c d e f Наредба за повлачење из течаја српског бакарног новца, „Srpske novine”, LXIV (282), Belgrad, 21 grudnia 1897, s. 1 (1574) [dostęp 2019-01-20] [zarchiwizowane z adresu 2019-01-20] (serb.).
  10. ↑ a b c d e f g h i j Закон о замени бакарног ситног новца новцем од никла, „Srpske novine – dodatak”, LI (143), Belgrad, 29 czerwca 1884, s. 5 (763) [dostęp 2019-01-20] [zarchiwizowane z adresu 2019-01-20] (serb.).
  11. ↑ a b c d e f Закон о пуштању у течај бакарног ситног новца, „Srpske novine”, LII (143), Belgrad, 25 września 1885, s. 1 (1041) [dostęp 2019-01-20] [zarchiwizowane z adresu 2019-01-20] (serb.).
  12. ↑ a b c d Закон о ковању српске сребрне монете, „Srpske novine”, XXXXI (267), Belgrad, 7 grudnia 1873, s. 1 (1075) [dostęp 2019-01-20] [zarchiwizowane z adresu 2019-01-20] (serb.).
  13. ↑ a b c d e f g h i j k l Svetlana Pantelić, Povratak dinara. Metalni novac kneza i kralja Milana Obrenovića (1854–1901), „Bankarstvo” (3), Udruženje banaka Srbije, 2014, s. 154–155 [dostęp 2019-01-20] [zarchiwizowane z adresu 2017-02-02] (serb. • ang.).
  14. ↑ a b Crnobrnja i Crnobrnja 2014 ↓, s. 88.
  15. ↑ a b c d e f g Spasić 2003 ↓, s. 7–8.
  16. ↑ Crnobrnja i Crnobrnja 2014 ↓, s. 85, 88.
  17. ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q Закон о замен сребрног новца емитираног на основу Закона од 30. новембра 1873, сребрницима новога кова и о ковању ситног новца од никла и бронзе, „Srpske novine” (51), Belgrad, 4 marca 1904, s. 1 (221) [dostęp 2019-01-20] [zarchiwizowane z adresu 2019-01-20] (serb.).
  18. ↑ a b c d e f g h Michael i Giedroyc 2015 ↓, s. 1095.
  19. ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q Goran Paunović, Ковани новац династије Обреновић (2), „Dinar” (17), Srpsko numizmatičko društvo, 2001, s. 12–14, ISSN 1450-5185 [dostęp 2019-01-20] (serb.).
  20. ↑ a b c d e f g h i j k Закон о српским народним новцима, „Srpske novine”, XLVI (279), Belgrad, 19 grudnia 1878, s. 1 (1197) [dostęp 2019-01-20] [zarchiwizowane z adresu 2019-01-20] (serb.).
  21. ↑ a b c d e f g h i Svetlana Pantelić, Milanovi zlatnici iz 1879. i 1882. godine, „Bankarstvo” (5), Udruženje banaka Srbije, 2014, s. 136–139 [dostęp 2019-01-20] [zarchiwizowane z adresu 2017-02-02] (serb. • ang.).
  22. ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s Goran Paunović, Kovani novac dinastije Obrenović 3, „Dinar” (18), Srpsko numizmatičko društvo, 2002, s. 25–27, ISSN 1450-5185 [dostęp 2019-01-20] (serb.).
  23. ↑ a b c d e f Crnobrnja i Crnobrnja 2014 ↓, s. 91.
  24. ↑ a b c d e f g h i j k Закон о новцу Краљевине Југославије, „Službene novine Kraljevine Jugoslavije – dodatak”, XIII (104 A), Belgrad, 14 maja 1931, s. 1 [dostęp 2019-01-20] [zarchiwizowane z adresu 2019-01-20] (serb.-chorw.).
  25. ↑ a b c d e Spasić 2003 ↓, s. 9.
  26. ↑ Crnobrnja i Crnobrnja 2014 ↓, s. 89, 91.
  27. ↑ a b c d e f g h i j k l m n Michael i Giedroyc 2015 ↓, s. 1096.
  28. ↑ a b c Spasić 2003 ↓, s. 6–7.
  29. ↑ a b c d e f g Spasić 2003 ↓, s. 8–9.
  30. ↑ Crnobrnja i Crnobrnja 2014 ↓, s. 89.
  31. ↑ a b c d Закон о ковању ситнога новца од никела, „Srpske novine”, L (16), Belgrad, 22 stycznia 1883, s. 1 (71) [dostęp 2019-01-20] [zarchiwizowane z adresu 2019-01-20] (serb.).
  32. ↑ a b Spasić 2003 ↓, s. 10.
  33. ↑ a b c d e Michael i Schmidt 2017 ↓, s. 1963.
  34. ↑ a b c d e f g h i j Svetlana Pantelić, Kovanice iż 1912. godine, „Bankarstvo” (1), Udruženje banaka Srbije, 2016, s. 126–129 [dostęp 2019-01-20] [zarchiwizowane z adresu 2017-02-02] (serb. • ang.).
  35. ↑ a b c d e f g Svetlana Pantelić, Pregršt nedoumica oko niklenog novca iz 1917. godina, „Bankarstvo” (1), Udruženje banaka Srbije, 2017, s. 126–129 [dostęp 2019-01-20] [zarchiwizowane z adresu 2019-01-20] (serb. • ang.).
  36. ↑ a b c d e f g h Закон о ковању сребрног новца од 10 и 20 динара, „Službene novine Kraljevine Jugoslavije”, XIII (280), Belgrad, 30 listopada 1931, s. 1 [dostęp 2019-01-20] [zarchiwizowane z adresu 2019-01-20] (serb.-chorw.).
  37. ↑ a b c Закон о замени бакарнога новца сребрницима новога кова, „Srpske novine”, LVII (63), Belgrad, 20 marca 1890, s. 1 (327) [dostęp 2019-01-20] [zarchiwizowane z adresu 2019-01-20] (serb.).
  38. ↑ a b c d e f Sto godina od poslednjeg novca dinastije Obrenović, „Dinar” (6), Srpsko numizmatičko društvo, sierpień 1997, s. 3, ISSN 1450-5185 [dostęp 2019-01-20] (serb.).
  39. ↑ a b c d e f Svetlana Pantelić, Srebrni novac od 1 i 2 dinara iż 1897. godine, „Bankarstvo” (2), Udruženje banaka Srbije, 2015, s. 120–121 [dostęp 2019-01-20] [zarchiwizowane z adresu 2016-08-18] (serb. • ang.).
  40. ↑ Aleksandar N. Brzić, Nekoliko novih činjenica u vezi srpskih proba srebrnoh novca iż 1890. godine, „Dinar” (21), Srpsko numizmatičko društvo, 2003, s. 30–31, ISSN 1450-5185 [dostęp 2019-01-20] (serb.).
  41. ↑ Aleksandar N. Brzić, Hubert Emmerig, Jedna verovatno neobjavljena proba za nerealizovanou seriju novca Kraljevine Srbije iz 1890., „Dinar” (14), Srpsko numizmatičko društvo, czerwiec 2000, s. 29–30, ISSN 1450-5185 [dostęp 2019-01-20] (serb.).
  42. ↑ a b Spasić 2003 ↓, s. 14.
  43. ↑ Crnobrnja i Crnobrnja 2014 ↓, s. 93.
  44. ↑ a b c d Spasić 2003 ↓, s. 15–16.
  45. ↑ a b c d e f g Svetlana Pantelić, Srebrni kovani novac iż 1904. godine, „Bankarstvo” (3), Udruženje banaka Srbije, 2015, s. 142–145 [dostęp 2019-01-20] [zarchiwizowane z adresu 2017-02-02] (serb. • ang.).
  46. ↑ Jelena Matijević, Хиљаде евра за једну монету, „Novosti”, 31 sierpnia 2016 [dostęp 2019-01-20] [zarchiwizowane z adresu 2019-01-08] (serb.).
  47. ↑ a b Spasić 2003 ↓, s. 16.
  48. ↑ a b c d e f g Закон о ковању сребрног и никленог новца, „Srpske novine”, LXXX (76), Belgrad, 4 kwietnia 1913, s. 1 (301) [dostęp 2019-01-20] [zarchiwizowane z adresu 2019-01-20] (serb.).
  49. ↑ Spasić 2003 ↓, s. 19–20.
  50. ↑ Закон о ковању сребрног новца, „Srpske novine”, LXXXI (310), Belgrad, 4 kwietnia 1914, s. 1 (310) [dostęp 2019-01-20] [zarchiwizowane z adresu 2019-01-20] (serb.).
  51. ↑ Spasić 2003 ↓, s. 20–21.
  52. ↑ a b c d e f g Svetlana Pantelić, Ratni srebrnjaci, „Bankarstvo” (3), Udruženje banaka Srbije, 2016, s. 168-173 [dostęp 2019-01-20] [zarchiwizowane z adresu 2017-02-02] (serb. • ang.).
  53. ↑ a b c d e f Закон о ванредним кредитима у износу од 200,000.000— динараи и ковању сребрног и никленог новца, „Srpske novine”, LXXXIII (85), Belgrad, 22 października 1916, s. 1 [dostęp 2019-01-20] [zarchiwizowane z adresu 2019-01-20] (serb.).
  54. ↑ Spasić 2003 ↓, s. 21.
  55. ↑ a b Spasić 2003 ↓, s. 22–23.
  56. ↑ Kovani novac [online], Narodna banka Srbije [dostęp 2019-01-20] [zarchiwizowane z adresu 2017-08-31] (serb.).
  57. ↑ a b Spasić 2003 ↓, s. 10, 15–16, 19, 22–23.
  58. ↑ Spasić 2003 ↓, s. 10, 19, 22–23.
  59. ↑ a b Spasić 2003 ↓, s. 14–15.
  60. ↑ Michael i Schmidt 2017 ↓, s. 1963–1964.
  61. ↑ a b c Spasić 2003 ↓, s. 15–16, 19–22.
  62. ↑ a b c Michael i Schmidt 2017 ↓, s. 1964.

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Serbskie_monety_obiegowe_(1868–1918)&oldid=66836244”