Skalnica torfowiskowa

Skalnica torfowiskowa
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	Saxifraganae
Rząd	skalnicowce
Rodzina	skalnicowate
Rodzaj	skalnica
Gatunek	skalnica torfowiskowa
	Nazwa systematyczna
	Saxifraga hirculus L.; Sp. pl. 1:402. 1753
	Kategoria zagrożenia (CKGZ)
	; najmniejszej troski
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons

Skalnica torfowiskowa^[5] (Saxifraga hirculus L.) – gatunek rośliny z rodziny skalnicowatych.

Rozmieszczenie geograficzne[edytuj | edytuj kod]

Roślina o cyrkumborealnym zasięgu występowania, na północy Europy, Ameryki Północnej i Azji^[6]. W Polsce gatunek rodzimy, bardzo rzadki, osiąga południową granicę zwartego zasięgu. Występuje głównie w północnej części kraju. Znanych było tutaj około 150 jego stanowisk, ale na większości z nich gatunek ten już wyginął. Ponadto podawano jego występowanie na pojedynczych stanowiskach w Wielkopolsce, na Górnym Śląsku, Podlasiu i Lubelszczyźnie. Niemal wszystkie te stanowiska są już historyczne^[7].

Przed laty bardzo liczna była populacja tej rośliny na polanie Molkówka w Tatrach, jednak całkowicie wyginęła ona w latach 70. XX w. po wykonaniu melioracji polany, a skalnica torfowiskowa została uznana za gatunek wymarły w polskich Karpatach. W roku 2014 nowe stanowisko tego gatunku odnaleziono na innej z polan u wylotu Doliny Chochołowskiej, jednak poza terenem chronionym (ok. 1,5 km od granic Tatrzańskiego Parku Narodowego)^[8].

Morfologia[edytuj | edytuj kod]

Pokrój: Roślina wytwarzająca krótkie, cienkie, korzeniące się rozłogi wyrastające z kątów liści odziomkowych^[9].
Łodyga: Prosto wzniesiona, pojedyncza, górą rdzawo orzęsiona, wysokości do 40 cm^[7].
Liście: Wszystkie liście całobrzegie, brunatnozielone. Liście odziomkowe osadzone na ogonkach, jajowato-lancetowate, tępo zakończone, u nasady orzęsione, długości kilku centymetrów. Liście łodygowe siedzące, jajowato bądź równowąskolancetowate, u nasady zazwyczaj owłosione, długości 1–3 cm, szerokości 2–4 mm^[9].
Kwiaty: Obupłciowe, wyrastające na owłosionych szypułkach, zebrane w 1–5 kwiatowe kwiatostany wierzchotkowate. Kwiaty 5-krotne, działki kielicha jajowate bądź podługowate, rdzawo orzęsione, po przekwitnięciu odgięte, płatki korony żółte, pomarańczowo nakrapiane, rdzawo orzęsione, podługowate, długości 8–13 mm, 2 do 4 razy dłuższe od działek. Pręcików dziesięć, słupek dwukrotny, z dwoma znamionami^[9]^[10].
Owoc: Torebka, długości ok. 1 cm, jajowato-podługowata, z krótkimi, rozchylonymi szyjkami^[9].

Biologia i ekologia[edytuj | edytuj kod]

Bylina, hemikryptofit. Kwitnie od lipca, niekiedy od czerwca do września. Kwiaty przedprątne. Rośnie głównie na siedliskach torfowych, zasiedla przede wszystkim torfowiska niskie oraz podmokłe łąki^[7]. Gatunek charakterystyczny dla zespołu Caricetum nigrae^[11]. Na Molkówce w Tatrach występował wyłącznie w tym zespole i w ogóle nie pojawiał się na sąsiadującym z nim torfowisku wysokim^[7]. Nowo odkryte w 2014 r. stanowisko na innej polanie u wylotu Doliny Chochołowskiej znajduje się w płacie młaki kozłkowo-turzycowej (Valeriano-Caricetum flavae) w kompleksie łąk oraz higro- i nitrofilnych ziołorośli^[8].

Somatyczna liczba chromosomów 2n = 32^[12].

Zagrożenia i ochrona[edytuj | edytuj kod]

Roślina objęta jest w Polsce ścisłą ochroną gatunkową, umieszczona jest także w załączniku II dyrektywy siedliskowej, więc obszary na których występuje wymagają wyznaczenia Specjalnych Obszarów Ochrony^[7].

Kategorie zagrożenia gatunku:

Kategoria zagrożenia według Czerwonej listy roślin i grzybów Polski (2006)^[13]: E (wymierający, krytycznie zagrożony); 2016: EN (zagrożony)^[14]
Kategoria zagrożenia według Polskiej Czerwonej Księgi Roślin^[15]: EN (zagrożony)

Okazy pochodzące z polany Molkówka uprawiane są w Górskim Ogrodzie Botanicznym PAN w Zakopanem. W latach 80. XX wieku dokonano ich rozmnożenia, a następnie podjęto próbę ich reintrodukcji na pierwotne stanowisko, ale bez powodzenia^[7].

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2021-03-02] (ang.).
↑ Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2021-03-02] (ang.).
↑ The Plant List. [dostęp 2017-03-04].
↑ Saxifraga hirculus, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).
↑ Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa, Adam Zając, Maria Zając: Flowering plants and pteridophytes of Poland. A checklist. Krytyczna lista roślin naczyniowych Polski. Instytut Botaniki PAN im. Władysława Szafera w Krakowie, 2002. ISBN 83-85444-83-1.
↑ E. Hultén, M. Fries: Atlas of North European vascular plants north of the Tropic of Cancer. T. I–III. Königstein: Koeltz Scientific Books, 1986.
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa: Czerwona księga Karpat Polskich. Kraków: Instytut Botaniki PAN, 2008. ISBN 978-83-89648-71-6.
↑ ^a ^b Halina Ratyńska, Patryk Czortek: Nowe stanowisko skalnicy torfowiskowej, w: "Tatry" nr 4 (50), jesień 2014, s. 51
↑ ^a ^b ^c ^d Załuski T., Bloch-Orłowska J., 2004.: Saxifraga hirculus L., Skalnica torfowiskowa. W: Sudnik-Wójcikowskiej B., Werblan-Jakubiec H. (red.) Gatunki roślin. Poradniki ochrony siedlisk i gatunków Natura 2000 – podręcznik metodyczny. Tom 9. Ministerstwo Środowiska, Warszawa, s. 180-193
↑ Stanisław Kłosowski, Grzegorz Kłosowski: Rośliny wodne i bagienne. Warszawa: Multico Oficyna Wydawnicza, 2007. ISBN 978-83-7073-248-6.
↑ Władysław Matuszkiewicz: Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14439-4.
↑ Lucjan Rutkowski: Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14342-8.
↑ Red list of plants and fungi in Poland. Czerwona lista roślin i grzybów Polski. Zbigniew Mirek, Kazimierz Zarzycki, Władysław Wojewoda, Zbigniew Szeląg (red.). Kraków: Instytut Botaniki im. W. Szafera, Polska Akademia Nauk, 2006. ISBN 83-89648-38-5.
↑ Kaźmierczakowa R., Bloch-Orłowska J., Celka Z., Cwener A., Dajdok Z., Michalska-Hejduk D., Pawlikowski P., Szczęśniak E., Ziarnek K.: Polska czerwona lista paprotników i roślin kwiatowych. Polish red list of pteridophytes and flowering plants. Kraków: Instytut Ochrony Przyrody Polskiej Akademii Nauk, 2016. ISBN 978-83-61191-88-9.
↑ Zarzycki K., Kaźmierczakowa R., Mirek Z.: Polska Czerwona Księga Roślin. Paprotniki i rośliny kwiatowe. Wyd. III. uaktualnione i rozszerzone. Kraków: Instytut Ochrony Przyrody PAN, 2014. ISBN 978-83-61191-72-8.

[ruggiero-1] Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2021-03-02] (ang.).

[apweb-2] Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2021-03-02] (ang.).

[tpl-3] The Plant List. [dostęp 2017-03-04].

[iucn-4] Saxifraga hirculus, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).

[checklist2002-5] Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa, Adam Zając, Maria Zając: Flowering plants and pteridophytes of Poland. A checklist. Krytyczna lista roślin naczyniowych Polski. Instytut Botaniki PAN im. Władysława Szafera w Krakowie, 2002. ISBN 83-85444-83-1.

[6] E. Hultén, M. Fries: Atlas of North European vascular plants north of the Tropic of Cancer. T. I–III. Königstein: Koeltz Scientific Books, 1986.

[K-7] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa: Czerwona księga Karpat Polskich. Kraków: Instytut Botaniki PAN, 2008. ISBN 978-83-89648-71-6.

[RC-8] Halina Ratyńska, Patryk Czortek: Nowe stanowisko skalnicy torfowiskowej, w: "Tatry" nr 4 (50), jesień 2014, s. 51

[zaluski-9] Załuski T., Bloch-Orłowska J., 2004.: Saxifraga hirculus L., Skalnica torfowiskowa. W: Sudnik-Wójcikowskiej B., Werblan-Jakubiec H. (red.) Gatunki roślin. Poradniki ochrony siedlisk i gatunków Natura 2000 – podręcznik metodyczny. Tom 9. Ministerstwo Środowiska, Warszawa, s. 180-193

[10] Stanisław Kłosowski, Grzegorz Kłosowski: Rośliny wodne i bagienne. Warszawa: Multico Oficyna Wydawnicza, 2007. ISBN 978-83-7073-248-6.

[11] Władysław Matuszkiewicz: Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14439-4.

[12] Lucjan Rutkowski: Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14342-8.

[13] Red list of plants and fungi in Poland. Czerwona lista roślin i grzybów Polski. Zbigniew Mirek, Kazimierz Zarzycki, Władysław Wojewoda, Zbigniew Szeląg (red.). Kraków: Instytut Botaniki im. W. Szafera, Polska Akademia Nauk, 2006. ISBN 83-89648-38-5.

[14] Kaźmierczakowa R., Bloch-Orłowska J., Celka Z., Cwener A., Dajdok Z., Michalska-Hejduk D., Pawlikowski P., Szczęśniak E., Ziarnek K.: Polska czerwona lista paprotników i roślin kwiatowych. Polish red list of pteridophytes and flowering plants. Kraków: Instytut Ochrony Przyrody Polskiej Akademii Nauk, 2016. ISBN 978-83-61191-88-9.

[15] Zarzycki K., Kaźmierczakowa R., Mirek Z.: Polska Czerwona Księga Roślin. Paprotniki i rośliny kwiatowe. Wyd. III. uaktualnione i rozszerzone. Kraków: Instytut Ochrony Przyrody PAN, 2014. ISBN 978-83-61191-72-8.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]