Polska czerwona księga roślin

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii

Polska czerwona księga roślin – wybór taksonów roślin (ogromna większość w randze gatunku) zagrożonych na terenie Polski wyginięciem, a także tych, które już wyginęły. Obejmuje paprotniki i rośliny nasienne występujące w XIX, XX i XXI wieku na terenie Polski, w jej obecnych granicach. Kolejne wydania księgi obejmują coraz bardziej obszerny wykaz gatunków, zbliżając jej zawartość do Czerwonej listy roślin i grzybów Polski[1], stanowiącej pełny rejestr gatunków zagrożonych wraz z ich klasyfikacją do odpowiednich kategorii zagrożenia.

Pierwsze książkowe wydanie polskiej czerwonej księgi roślin ukazało się w 1993 r.[2] Księga ta zawierała opisy 206 taksonów, w tym 34 wymarłych. Drugie wydanie ukazało się w 2001 r.[3] i dotyczy już 296 taksonów. Liczba ta stanowi 58% gatunków zagrożonych w naszej florze (zgodnie z Czerwoną listą) oraz 15% gatunków flory roślin naczyniowych Polski. Trzecie wydanie ukazało się w 2014 r.[4] Obejmuje 370 taksonów paprotników oraz roślin kwiatowych i jest rozszerzone w stosunku do poprzedniego o 84 taksony. Klasyfikacja kategorii zagrożenia jest analogiczna do kategorii ustalonych przez Światową Unię Ochrony Przyrody (IUCN) w 1994 r. (nie uwzględnia zmian wprowadzonych przez IUCN w kryteriach i klasyfikacji w 2001 r.).

Wykaz taksonów opisanych w Polskiej czerwonej księdze roślin (2014)[edytuj | edytuj kod]

Podział na grupy w kolejności według malejącego stopnia zagrożenia.

EX (extinct) - w Polsce całkowicie wymarłe lub EW (extinct in wild) - wymarłe w naturze (42)[edytuj | edytuj kod]

CR (critical) - krytycznie zagrożone (111)[edytuj | edytuj kod]

  1. aldrowanda pęcherzykowata
  2. babka pierzasta
  3. brzoza Szafera
  4. bylica pontyjska
  5. cieciorka pochewkowata
  6. ciemiężyca czarna
  7. cyklamen purpurowy
  8. czechrzyca (trybulka) grzebieniowa
  9. czosnek kulisty
  10. dąbrówka żółtokwiatowa
  11. dichostylis Michela
  12. dyptam jesionolistny
  13. dzwonecznik wonny
  14. dzwonek brodaty
  15. fiołek drobny
  16. fiołek torfowy
  17. gałuszka kulecznica
  18. głodek karyntyjski
  19. gnidosz stepowy
  20. groszek szerokolistny
  21. jaskier illiryjski
  22. jastrzębiec śląski
  23. jezierza mniejsza
  24. kaldezja dziewięciornikowata
  25. karmnik bezpłatkowy
  26. karmnik ościsty
  27. kiksja zgiętoostrogowa
  28. kostrzewa nibydalmacka
  29. kostrzewa nibyowcza
  30. koślaczek stożkowaty
  31. kręczynka jesienna
  32. krwawnik szczecinkolistny
  33. łoboda nadbrzeżna
  34. macierzanka wczesna
  35. manna litewska
  36. mannica nadmorska
  37. mieczyk błotny
  38. miłek szkarłatny
  39. miodokwiat krzyżowy
  40. mniszek pieniński
  41. mokrzyca szczeciolistna
  42. nadbrzeżyca nadrzeczna
  43. nawrot czerwonobłękitny
  44. okrzyn jeleni
  45. oman niemiecki
  46. oset klapowany
  47. ostnica piaskowa
  48. ostróżka wschodniokarpacka
  49. perłówka kolorowa
  50. perz sitowy
  51. piaskowiec trawiasty
  52. pierwiosnek omączony
  53. pięciornik płonny
  54. podejźrzon marunowy
  55. podejźrzon rutolistny
  56. podejźrzon wirginijski
  57. ponikło maleńkie
  58. poryblin kolczasty
  59. przetacznik stokrotkowy
  60. przetacznik zwodny
  61. przewiercień cienki
  62. przymiotno alpejskie
  63. przytulia stepowa
  64. przytulia sudecka
  65. pszczelnik wąskolistny
  66. pszonacznik wschodni
  67. rdestnica błyszcząca
  68. rdestnica nitkowata
  69. rdestniczka gęsta
  70. rogownica alpejska
  71. rozchodnik owłosiony
  72. rozrzutka alpejska
  73. rozrzutka brunatna
  74. różanecznik żółty
  75. selery błotne
  76. selery węzłobaldachowe
  77. sesleria Bielza
  78. sierpik różnolistny
  79. sit trójłuskowy
  80. sitniczka drobna
  81. skalnica śnieżna
  82. skalnica zwodnicza
  83. storczyk błotny
  84. storczyk cuchnący
  85. storczyk trójzębny
  86. storzan bezlistny
  87. szachownica kostkowata
  88. szyplin zielny
  89. świetlik bezostny
  90. tłustosz pospolity dwubarwny
  91. tojad niski
  92. traganek zwisłokwiatowy
  93. turzyca czarna
  94. turzyca stopowata
  95. turzyca wąskolistna
  96. turzyca wyciągnięta
  97. turzyca żytowata
  98. uwroć wodna
  99. wawrzynek główkowy
  100. wełnianka delikatna
  101. widlicz (widłak) Isslera
  102. wierzba lapońska
  103. włosienicznik Baudota
  104. włosocień delikatny
  105. zaraza błękitnawa
  106. zaraza czeska
  107. zaraza Mayera
  108. zaraza niebieska
  109. zaraza piaskowa
  110. zmienka górska
  111. żmijowiec czerwony

EN (endangered) - zagrożone (102)[edytuj | edytuj kod]

  1. brzeżyca jednokwiatowa
  2. brzoza karłowata
  3. brzoza niska
  4. brzoza ojcowska
  5. centuria nadbrzeżna
  6. chamedafne północna
  7. dąb omszony
  8. dziurawiec wytworny
  9. dzwonek karkonoski
  10. elisma wodna
  11. fiołek wyniosły
  12. gęsiówka uszkowata
  13. głodek kutnerowaty
  14. głodek mroźny
  15. gnidosz królewski
  16. gnidosz sudecki
  17. goryczuszka czeska
  18. goryczuszka lodnikowa
  19. goździk siny
  20. groszek pannoński
  21. gruszyczka karpacka
  22. irga kutnerowata
  23. jałowiec sabiński
  24. jarząb szwedzki
  25. jeżogłówka pokrewna
  26. języczka syberyjska
  27. kokorycz żółtawa
  28. koleantus delikatny
  29. kostrzewa ametystowa
  30. kostrzewa makutrzańska
  31. kotewka orzech wodny
  32. kruszczyk drobnolistny
  33. krwawnica wąskolistna
  34. kukuczka kapturkowata
  35. kukułka krwista żółtawa
  36. kukułka Ruthego
  37. len austriacki
  38. lepnica drobnokwiatowa
  39. lilia bulwkowata
  40. lindernia mułowa
  41. lobelia jeziorna
  42. malina moroszka
  43. naradka tępolistna
  44. nadwodnik naprzeciwlistny
  45. nadwodnik okółkowy
  46. nadwodnik sześciopręcikowy
  47. nadwodnik trójpręcikowy
  48. niebielistka trwała typowa
  49. oczeret sztyletowaty
  50. ostrzew rudy
  51. pięciornik drobnokwiatowy
  52. ponikło wielołodygowe
  53. potrostek alpejski
  54. przesiąkra okółkowa
  55. przewiercień okrągłolistny
  56. przytulia trójdzielna
  57. pszonak pieniński
  58. rdestnica podługowata
  59. rzeżucha rezedolistna
  60. sasanka otwarta
  61. sasanka słowacka
  62. sasanka wiosenna
  63. saussurea wielkogłowa
  64. sit czarny
  65. skalnica darniowa bazaltowa
  66. skalnica torfowiskowa
  67. sosna drzewokosa
  68. starzec długolistny
  69. storczyk drobnokwiatowy
  70. storczyk samczy
  71. stulisz miotłowy
  72. szafirek miękkolistny
  73. szczodrzeniec zmienny
  74. szczwoligorz tatarski
  75. szyplin jedwabisty
  76. tojad lisi
  77. tojad maniński
  78. tojad wiechowaty
  79. turzyca Buxbauma
  80. turzyca delikatna
  81. turzyca kulista
  82. turzyca patagońska
  83. turzyca pchla
  84. turzyca skalna
  85. turzyca skąpokwiatowa
  86. turzyca szczupła
  87. warzucha tatrzańska
  88. wątlik błotny
  89. wełnianeczka darniowa
  90. widlicz (widłak) cyprysowy
  91. wiechlinostrzewa fioletowa (wiechlina fioletowa)
  92. wierzba borówkolistna
  93. wierzba oszczepowata
  94. wierzba szwajcarska
  95. wilczypieprz roczny
  96. włosienicznik pędzelkowaty
  97. włóczydło polne
  98. wywłócznik skrętoległy
  99. zanokcica ciemna
  100. zanokcica klinowata
  101. zanokcica serpentynowa
  102. zaraza alzacka

VU (vulnerable) - narażone (102)[edytuj | edytuj kod]

  1. arnika górska
  2. aster solny
  3. babka górska
  4. babka nadmorska
  5. buławnik czerwony
  6. bylica skalna
  7. chaber barwny
  8. chryzantema Zawadzkiego
  9. cibora żółta
  10. ciemiernik purpurowy
  11. czarcikęsik Kluka
  12. czeremcha skalna
  13. czosnek syberyjski
  14. czosnek wężowy
  15. dwulistnik muszy
  16. dziewanna austriacka
  17. dziewięćsił popłocholistny
  18. dzwonek piłkowany
  19. fiołek bagienny
  20. fiołek mokradłowy
  21. głodek żółty
  22. gnidosz Hacqueta
  23. goździk kartuzek skalny
  24. grążel drobny
  25. groszek wielkoprzylistkowy
  26. grzybieńczyk wodny
  27. gwiazdnica grubolistna
  28. jarząb nieszpułkowy
  29. kokorycz drobna (kokorycz skąpokwiatowa)
  30. koniczyna pannońska
  31. kosaciec bezlistny
  32. kruszczyk połabski
  33. kukułka bałtycka
  34. kukułka bzowa (storczyk bzowy)
  35. len włochaty
  36. leniec bezpodkwiatkowy
  37. lepnica karpacka
  38. lipiennik Loesela
  39. lnica wonna
  40. mak tatrzański
  41. marzyca czarniawa
  42. mietlica alpejska
  43. obrazki plamiste
  44. obuwik pospolity
  45. ostnica Jana
  46. ostnica powabna
  47. ostrołódka Hallera
  48. ostrołódka karpacka
  49. ostrołódka polna
  50. ostrożeń siedmiogrodzki
  51. owsica spłaszczona
  52. pajęcznica liliowata
  53. ponikło kraińskie
  54. poryblin jeziorny
  55. posłonek skalny
  56. przetacznik wczesny
  57. przygiełka brunatna
  58. przytulia małopolska
  59. pszeniec biały
  60. pszeniec grzebieniasty
  61. rezeda mała
  62. rogownica jednokwiatowa
  63. rogownica szerokolistna
  64. róża francuska
  65. rukiew drobnolistna
  66. rupia morska
  67. rutewnik jaskrowaty
  68. skalnica odgiętolistna
  69. skalnica zwisła
  70. sparceta górska
  71. starodub łąkowy
  72. starzec wielkolistny
  73. storczyk blady
  74. storczyk purpurowy
  75. suchotraw twardy
  76. sybaldia rozesłana
  77. szarota Hoppego
  78. tawuła średnia
  79. tojad mołdawski
  80. tojad morawski
  81. tojad sudecki
  82. tojad wschodniokarpacki
  83. traganek jasny
  84. traganek wytrzymały
  85. turzyca dacka
  86. turzyca Lachenala
  87. turzyca loarska
  88. turzyca luźnokwiatowa
  89. turzyca oścista
  90. turzyca poznańska
  91. turzyca strunowa
  92. ułudka leśna
  93. wełnianeczka alpejska
  94. wiechlina styryjska
  95. wilczomlecz pstry
  96. wiśnia karłowata (wisienka stepowa)
  97. zanokcica północna
  98. zaraza Bartlinga
  99. zaraza goryczelowa
  100. zdrojek błyszczący (zdrojek źródlany)
  101. żabieniec lancetowaty
  102. żabieniec trawolistny

NT (near threatened) - gatunki bliskie zagrożenia (11)[edytuj | edytuj kod]

DD (data deficient) - stopień zagrożenia trudny do określenia z braku danych (2)[edytuj | edytuj kod]

  1. dzwonek szczeciniasty
  2. wiechlina tatrzańska

Wykaz taksonów opisanych w Polskiej czerwonej księdze roślin (2001)[edytuj | edytuj kod]

Podział na grupy w kolejności według malejącego stopnia zagrożenia.

EX (extinct) - w Polsce całkowicie wymarłe lub EW (extinct in wild) - wymarłe w naturze (38)[edytuj | edytuj kod]

  1. czosnek sztywny
  2. dereń szwedzki
  3. dichostylis Michela - odnaleziona ponownie w 2003 r. na Dolnym Śląsku[5]
  4. goździk lśniący
  5. goździk łysy
  6. jezierza najcieńsza
  7. karmnik nadmorski
  8. kosaciec trawolistny EW - uprawiany w ogrodach
  9. koślaczek stożkowaty - odnaleziony w 2009 r. w Dolinie Odry[6]
  10. lnicznik właściwy
  11. ludwigia błotna (płytek błotny)
  12. marsylia czterolistna
  13. muchotrzew trwały
  14. nerecznica Villara
  15. nasięźrzał wielolistny
  16. niezapominajka smukła
  17. obione szypułkowa
  18. oczeret amerykański
  19. pęczyna wodna
  20. pierwiosnka bezłodygowa EW - reintrodukowana w okolicach Łańcuchowa na Lubelszczyźnie
  21. pierwiosnka długokwiatowa
  22. pięciornik płonny - odnaleziony ponownie w 2008 r. na dwóch stanowiskach na Dolnym Śląsku[potrzebny przypis]
  23. podejźrzon lancetowaty
  24. przetacznik stokrotkowy - odnaleziony w 2009 r. w Karkonoszach[7]
  25. rdestnica zabarwiona
  26. sasanka zwyczajna
  27. sit torfowy
  28. sitniczka drobna - gatunek odnaleziony w 2010 r. na kilku stanowiskach na Lubelszczyźnie[8]
  29. sodówka nadmorska
  30. starzec cienisty EW - w 1993 r. jedyny osobnik został przeniesiony do ogrodu eksperymentalnego przy Tatrzańskiej Stacji Terenowej Instytutu Ochrony Przyrody PAN, gdzie po kilku latach udało się go rozmnożyć[9]
  31. storczyk cuchnący - odnaleziony w 2003 r. w Dolinie Narwi i w 2006 r. w Kotlinie Sandomierskiej[10][11]
  32. storczyk trójzębny - odnaleziony w 2012 r. w powiecie gryfińskim (woj. zachodniopomorskie)[12]
  33. śmiałek szczeciniasty
  34. turzyca drobnozadziorkowa
  35. turzyca wyciągnięta
  36. uwroć wodna - odnaleziona w 2003 r. na Dolnym Śląsku[5]
  37. warzucha polska EW - rośnie na stanowiskach zastępczych
  38. widliczka szwajcarska

CR (critical) - krytycznie zagrożone (74)[edytuj | edytuj kod]

  1. aldrowanda pęcherzykowata
  2. babka pierzasta
  3. bylica pontyjska
  4. ciemiężyca czarna (ciemierzyca czarna)
  5. cyklamen purpurowy
  6. czechrzyca (trybulka) grzebieniowa
  7. czosnek kulisty
  8. dyptam jesionolistny
  9. fiołek bagienny
  10. fiołek torfowy
  11. gałuszka kulecznica
  12. gęsiówka uszkowata
  13. irga kutnerowata
  14. jaskier illiryjski
  15. języczka syberyjska
  16. kaldezja dziewięciornikowata
  17. karmnik ościsty
  18. kiksja zgiętoostrogowa
  19. kotewka orzech wodny
  20. kręczynka jesienna
  21. kropidło Lachenala
  22. lindernia mułowa
  23. łoboda zdobna
  24. macierzanka wczesna
  25. mannica nadmorska
  26. mieczyk błotny
  27. miłek szkarłatny
  28. miodokwiat krzyżowy
  29. mniszek pieniński
  30. mokrzyca szczeciolistna
  31. nadbrzeżyca nadrzeczna
  32. okrzyn jeleni
  33. oman niemiecki
  34. ostnica piaskowa
  35. perłówka orzęsiona
  36. perz sitowy
  37. pierwiosnka omączona
  38. podejźrzon marunowy
  39. podejźrzon pojedynczy
  40. podejźrzon wirginijski
  41. ponikło maleńkie
  42. poryblin kolczasty
  43. przetacznik wczesny
  44. przewiercień cienki
  45. przymiotno alpejskie
  46. przytulia sudecka
  47. rdestnica błyszcząca
  48. rdestnica gęsta
  49. rdestnica nitkowata
  50. rdestnica podługowata
  51. rogownica alpejska
  52. rozrzutka alpejska
  53. rozrzutka brunatna
  54. rozchodnik owłosiony
  55. różanecznik żółty
  56. rzeżucha rezedolistna
  57. saussurea wielkogłowa
  58. selery węzłobaldachowe
  59. sierpik różnolistny
  60. skalnica śnieżna
  61. storczyk błotny
  62. storzan bezlistny
  63. szachownica kostkowata
  64. szafirek miękkolistny
  65. tłustosz pospolity dwubarwny
  66. traganek zwisłokwiatowy
  67. turzyca czarna
  68. turzyca patagońska
  69. turzyca stopowata
  70. turzyca żytowata
  71. wełnianka delikatna
  72. widlicz (widłak) Isslera
  73. zmienka górska
  74. żmijowiec czerwony

EN (endangered) - zagrożone (61)[edytuj | edytuj kod]

VU (vulnerable) - narażone (101)[edytuj | edytuj kod]

  1. babka górska
  2. babka nadmorska
  3. brzoza ojcowska
  4. brzoza Szafera
  5. centuria nadbrzeżna
  6. cibora żółta
  7. cis pospolity
  8. czarcikęsik Kluka
  9. czosnek syberyjski
  10. dwulistnik muszy
  11. dziewanna austriacka
  12. dziewięćsił popłocholistny
  13. dzwonek piłkowany
  14. głodek kutnerowaty
  15. gnidosz Hacqueta
  16. goździk siny
  17. grążel drobny
  18. groszek pannoński
  19. groszek wielkoprzylistkowy
  20. grzybienie północne
  21. grzybieńczyk wodny
  22. jałowiec sabiński (jałowiec sawina)
  23. jarząb nieszpułkowy
  24. jastrzębiec włosisty
  25. karmnik bezpłatkowy
  26. kokorycz drobna (kokorycz skąpokwiatowa)
  27. kosaciec bezlistny
  28. kostrzewa ametystowa
  29. kostrzewa makutrzańska
  30. kostrzewa nibyowcza
  31. kruszczyk połabski
  32. kukułka bzowa (storczyk bzowy)
  33. len austriacki
  34. len włochaty
  35. lepnica drobnokwiatowa
  36. lipiennik Loesela
  37. lnica wonna
  38. marzyca czarniawa
  39. nadwodnik naprzeciwlistny
  40. nadwodnik okółkowy
  41. nadwodnik sześciopręcikowy
  42. nadwodnik trójpręcikowy
  43. nawrot czerwonobłękitny
  44. niezapominajka wczesna
  45. obrazki plamiste
  46. obuwik pospolity
  47. oczeret sztyletowaty
  48. oset klapowany
  49. ostnica Jana
  50. ostnica powabna
  51. ostrołódka Hallera
  52. owsica spłaszczona
  53. pajęcznica liliowata
  54. piaskowiec trawiasty
  55. pięciornik drobnokwiatowy
  56. pięciornik śląski
  57. poryblin jeziorny
  58. posłonek skalny
  59. przytulia małopolska
  60. przytulia trójdzielna
  61. pszonak pieniński
  62. rezeda mała
  63. róża francuska
  64. rukiew drobnolistna
  65. rupia morska
  66. sasanka słowacka
  67. sasanka wiosenna
  68. sesleria Bielza
  69. sosna drzewokosa
  70. skalnica bazaltowa
  71. skalnica zwisła
  72. sparceta górska
  73. starzec wielkolistny
  74. storczyk blady
  75. storczyk purpurowy
  76. sybaldia rozesłana
  77. szyplin zielny
  78. tawuła średnia
  79. tojad lisi
  80. tojad maniński
  81. tojad morawski
  82. tojad sudecki
  83. tojad wiechowaty
  84. tojad wschodniokarpacki
  85. traganek jasny
  86. turzyca dacka
  87. turzyca delikatna
  88. turzyca Lachenala
  89. turzyca luźnokwiatowa
  90. turzyca oścista
  91. turzyca pchla
  92. turzyca strunowa
  93. turzyca szczupła
  94. turzyca życicowa
  95. warzucha tatrzańska
  96. wielosił błękitny
  97. wilczomlecz pstry
  98. wiśnia karłowata (wisienka stepowa)
  99. włosienicznik pędzelkowaty
  100. zaraza oleśnikowa
  101. zdrojek błyszczący (zdrojek źródlany)

LR (low risk) - gatunki niskiego ryzyka (21)[edytuj | edytuj kod]

DD (data deficient) - stopień zagrożenia trudny do określenia z braku danych (2)[edytuj | edytuj kod]

  1. krwawnik wyprostowany - stwierdzony w 1969 r. na Hali Tomanowej w Tatrach
  2. wiechlina szlachetna

Liczby te oczywiście nie są ostateczne. W miarę opracowywania danych na temat kolejnych gatunków zagrożonych i upływu czasu powodującego zmiany stopnia zagrożenia i stanu wiedzy zasobach roślin w środowisku - spodziewać się należy, że kolejne wydania księgi będą coraz bardziej obszerne.

Tworzenie i aktualizowanie księgi ma duże znaczenie nie tylko w zakresie związanym z porządkowaniem wiedzy naukowej o florze Polski, ale jest przydatne w działaniach związanych z ochroną przyrody oraz w szeroko pojętej edukacji przyrodniczej.

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. Zarzycki K. Mirek Z.: Red list of plants and fungi in Poland. Wojewoda W., Szeląg Z.. Kraków: Instytut Botaniki im. W. Szafera PAN, 2006. ISBN 83-89648-38-5.
  2. Kaźmierczakowa R. (red.) Zarzycki K.: Polska czerwona księga roślin. Paprotniki i rośliny kwiatowe. Kraków: Instytut Botaniki im. W. Szafera PAN, 1993. ISBN 83-85444-23-8.
  3. Zarzycki K. (red.) Kaźmierczakowa R.: Polska czerwona księga roślin. Paprotniki i rośliny kwiatowe. Kraków: Instytut Botaniki im. W. Szafera PAN, 2001. ISBN 83-85444-85-8.
  4. Zarzycki K., Kaźmierczakowa R., Mirek Z.: Polska Czerwona Księga Roślin. Paprotniki i rośliny kwiatowe. Wyd. III. uaktualnione i rozszerzone.. Kraków: Instytut Ochrony Przyrody PAN, 2014. ISBN 978-83-61191-72-8.
  5. a b Z. Kącki, Z. Dajdok, E. Szczęśniak 2003. Czerwona lista roślin naczyniowych Dolnego Śląska. - In: Z. Kącki (ed.), Zagrożone gatunki flory naczyniowej Dolnego Śląska. - Instytut Biologii Roślin U. Wr., PTOP "pro Natura", Wrocław, p. 9-64.
  6. Pluciński P. 2010. Ponowne odkrycie koślaczka stożkowatego Anacamptis pyramidalis - gatunku uznanego za wymarły w Polsce. Rediscovery of pyramidal orchid Anacamptis pyramidalis - a species of orchid recognized as extinct in Poland. Przegląd Przyrodniczy XXI, 1:3-7.
  7. Szczęśniak E., Krukowski M., Malicki M. 2011. Pojawy i stopień zagrożenia Veronica bellidioides (Scrophulariaceae) w Polsce. Periodic presence and category of threat of Veronica bellidioides (Scrophulariaceae) in Poland. Fragm. Flor. Geobot. Polonica 18 (1):3-9.
  8. Wiaczesław Michalczuk, Anna Cwener. Odnalezienie Isolepis supina (Cyperaceae) na Lubelszczyźnie. „Fragm. Flor. Geobot. Polonica”. 18(2), s. 435-442, 2011. IB PAN. 
  9. Mirek Z. 2001. Senecio umbrosus Waldst. et Kit. - starzec cienisty. W: R. Kaźmierczakowa, K. Zarzycki (red.), Polska czerwona księga roślin. Paprotniki i rośliny kwiatowe. Wyd. 2. Instytut Botaniki im. W. Szafera PAN, Kraków, s. 378-379.
  10. Głowacki Z., Grużeńska T., Grużeński W., Raczuk J. 2004. Nowe stanowisko Orchis coriophora (Orchidaceae) w dolinie Narwi pod Wizną (południowo-wschodnia Polska). Fragm. Flor. Geobot. Polonica 11 (2):287-292.
  11. Krawczyk R, 2008. Nowe stanowisko storczyka cuchnącego Orchis coriophora L, w Kotlinie Sandomierskiej. Chrońmy Przyr. Ojcz. 64 (3): 57-62.
  12. Orchis tridentata żyje w Polsce!. Klub Przyrodników. [dostęp 2012-07-23]. (pol.).

Zobacz też[edytuj | edytuj kod]