Połąga

Szablon:Miasto zagranica infobox Połąga (lit. Palanga wymowa^ⓘwymowa, żmudz. Palonga, łot. Palanga) – miasto w zachodniej Litwie nad Morzem Bałtyckim. Największy i najbardziej znany litewski kurort.

Miejskie władze realizują projekt Szlak bursztynowy finansowany przez UE. W dawnym pałacu Tyszkiewiczów znajduje się muzeum bursztynu.

Historia

Miejscowe dobra należały do ekonomii stołu królewskiego, ale w 1529 stały się stolicą jednego z traktów Księstwa Żmudzkiego. Sejm z lat 1773–1775 nadał je biskupowi wileńskiemu Ignacemu Massalskiemu. Później właścicielami byli Potoccy, Niesiołowski. W 1824 kupił je Michał Tyszkiewicz i w rękach tej rodziny były do 1940.

Prawa miejskie od 1791 roku. W wyniku rozbiorów Połąga znalazła się po 1795 r. w granicach Imperium Rosyjskiego, najpierw w guberni wileńskiej, a od 1819 r. guberni kurlandzkiej.

W latach osiemdziesiątych XIX wieku hrabia Józef Tyszkiewicz zbudował przystań (1884-1889). Następnie powstało drewniane molo (1892). Zespół XIX-wiecznej drewnianej zabudowy nadmorskiego uzdrowiska zachował się do czasów współczesnych.

W latach 1893-1897 na sztucznym wzgórzu został wzniesiony pałac z ogrodem botanicznym i parkiem o powierzchni 72 ha. Założenie ogrodowe powstało według projektu Édouarda André. Park (obecnie 86 ha) ma charakter regularno-krajobrazowy. W odrestaurowanym w 1963 neoklasycystycznym pałacu Tyszkiewiczów utworzono Muzeum Bursztynu – największe na świecie. W parku znajduje się Góra Biruty - według legendy pochowana jest tam kapłanka porwana i poślubiona przez Kiejstuta; ich synem był wielki książę Witold Kiejstutowicz.

Na początku XX w. Połąga stała się jednym z największych światowych centrów przetwarzania bursztynu.

Historia działań wojennych związanych z Połągą

W okresie powstania kościuszkowskiego Połąga 15 maja 1794 roku zajęta została przez wojska generała majora powiatu telszeńskiego A. Wojtkiewicza. Zorganizowano w mieście straż morską złożoną z kilkudziesięciu batów (dużych jednomasztowych łodzi), które obsadzili miejscowi rybacy i wieśniacy. Dowódcą straży morskiej został rotmistrz B. Łabanowski. Straż morska 25 maja zdobyła niedaleko Połągi pruską szmagę (niewielki statek handlowy). Podczas zdobywania tej jednostki odznaczył się połągowski wieśniak Ł. Kalinowski, który rzucił się w morze i pierwszy wdarł się na pokład statku. Z pomocą zdobytej szmagi powstańcy 27 maja zdobyli statek rosyjski i wzięli do niewoli znajdującego się na nim kuriera. Kolejny atak na statek rosyjski nie był jednak udany – podczas walki kilka batów straży morskiej zostało zatopionych, a do niewoli dostało się 18 powstańców (wśród nich Kalinowski). Kalinowski po niedługim czasie uciekł z niewoli, a za okazane męstwo otrzymał stopień chorążego.

W okresie powstania listopadowego Połąga stanowiła ważny punkt, przez który powstańcy mogli zaopatrywać się drogą morską w broń zakupioną w Europie Zachodniej. Miasto powstańcy zaatakowali po raz pierwszy 30 marca 1831 od strony Dorbian. Kolejny, większy atak przeprowadzono na początku kwietnia – wtedy naczelnik zachodniej parafii powiatu telszewskiego Jagiełłowicz opanował miasto. Garnizon rosyjski zmuszony został do odwrotu do Prus Wschodnich, ale po wzmocnieniach wrócił i 8 kwietnia ponownie zajął Połągę. Na początku maja, realizując żądanie emisariuszy przybyłych z Warszawy, na Połągę skierował swe oddziały naszelnik siły narodowej powiatu telszewskiego generał Onufry Jacewicz. Zamierzał on uderzyć na Połągę 10 maja wojskiem liczącym 1800 żołnierzy. Jego akcję uprzedzili Rosjanie, atakując powstańców pod Dorbianami. Ostatecznie Rosjanie zostali odrzuceni, ale atak na Połągę nastąpił później niż planowano, bo 13 maja. Został on odparty, a ponieważ Rosjanie zaczęli odnosić sukcesy na Żmudzi, Jacewicz wycofał się do lasów retowskich. Szturmy oddziałów polskich na miasto 10 i 13 maja 1831 zyskały miano bitwy pod Połągą Do kolejnej próby opanowania Połągi doszło podczas wyprawy Giełguda na Litwę. Atak na Połągę wynikał z rozkazu, jaki otrzymał Antoni Giełgud, który idąc z głównymi siłami na Wilno, wydzielił grupę pułkownika J. Szymanowskiego i skierował go na Połągę. Akcję tę powstrzymała bitwa pod Szawlami, a atak na Połągę ostatecznie udaremniło przejście wojsk polskich do Prus Wschodnich w dniach 13–15 lipca. Statek z zakupioną bronią, który opuścił Anglię 14 lipca, pojawił się pod Połągą 25 lipca, ale ponieważ zastał tam wojska rosyjskie, musiał zawrócić.

W okresie II wojny światowej

• W 1939 w Połądze znajdował się obóz przejściowy dla Polaków internowanych po ataku ZSRR na Rzeczpospolitą.
• 10 października 1944 wojska 1 Frontu Bałtyckiego odcięły w rejonie Połągi niemiecką grupę Armii Północ od Prus Wschodnich.

Komunikacja

• Port lotniczy Połąga

Galeria

• 
  Molo Tyszkiewicza w Połądze
• 
  Pałac Tyszkiewiczów
• 
  Pałac Tyszkiewiczów (obecnie Muzeum Bursztynu)
• 
  Połąga, polska kartka pocztowa, pocz. XX w.
• 
  Rzeźba Biruty

Zobacz też

• Pałac Tyszkiewiczów w Połądze
• Kościół Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny w Połądze
• Cerkiew Iwerskiej Ikony Matki Bożej w Połądze
• Bitwa pod Połągą

Bibliografia

• Mała Encyklopedia Wojskowa, 1969, Wydanie I, Tom 2
• Małgorzata Omilanowska, „Nadbałtyckie Zakopane. Połąga w czasach Tyszkiewiczów". Instytut Sztuki PAN, Muzeum Sopotu 2011

Linki zewnętrzne

• Centrum informacji turystycznej
• Szlak bursztynowy
• Połąga na Litauen Netz
• Strona Internetowa ogrodu botanicznego w Połądze
• M. Żukow-Karczewski, Pierwsze kąpielisko obojga narodów (dostęp 2011-10-25)
• "Połąga polski sen o Bałtyku" - art. Rzeczpospolita (dostęp 19.07.2012)
• "Nadbałtyckie Zakopane" - art. Rzeczpospolita (dostęp 19.07.2012)
• Połąga, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. VIII: Perepiatycha – Pożajście, Warszawa 1887, s. 707 .