Zamek w Muszynie: Różnice pomiędzy wersjami
| [wersja przejrzana] | [wersja przejrzana] |
Meryt Znaczniki: Z urządzenia mobilnego Z wersji mobilnej (przeglądarkowej) |
drobne merytoryczne |
||
| Linia 47: | Linia 47: | ||
}} |
}} |
||
Ruiny, pozostałości wieży i muru tarczowego, znajdują się na szczycie stromej góry o wysokości 527 m [[n.p.m.]], nazywanej Baszta lub Zamczysko; jest ona częścią pasma [[Koziejówka (Beskid Sądecki)|Koziejówki]] i wznosi się na prawym brzegu [[Poprad (rzeka)|Popradu]] między wpadającymi do niego potokami [[Muszynka (rzeka)|Muszynką]] i [[Szczawnik (dopływ Popradu)|Szczawnikiem]]. W opracowaniach dotyczących Muszyny pojawiają się rozbieżne informacje na temat czasu powstania zamku na górze Baszta; niektóre opracowania podają, że zamek ten powstał według tradycji w 1301 roku z fundacji królewskiej<ref>J. Marszałek, ''Katalog grodzisk i zamczysk w Karpatach'' (1993), s. 148–149.</ref>; inne, że na przełomie [[XV wiek|XV]] i [[XVI wiek|XVI]] wieku, po zburzeniu najstarszej warowni znajdującej się w Muszynie w wyniku najazdu [[Maciej Korwin|Macieja Korwina]] i Tomasza Tarczy z Lipian w [[1474]] roku<ref name="zamki">{{Cytuj stronę | url = http://www.sbc.nowysacz.pl/dlibra/docmetadata?id=8&from=pubindex&dirids=1&lp=9 | tytuł = Zamki i grody Sądecczyzny | autor = Jacek Zaremba | data dostępu = 2016-02-11}}</ref>. Opracowania na temat zamku zawierają również rozbieżne informacje na temat miejsca, gdzie znajdowała się ta najstarsza warownia; niektóre źródła wskazują na szczyt góry Baszta<ref>J. Marszałek, ''Katalog grodzisk i zamczysk w Karpatach'' (1993), ''ibid.''</ref>, inne na najwyższy szczyt Pasma Koziejówka (636 m n.p.m.)<ref>Opis historii zamku w Muszynie na stronach Portalu Miasta i Gminy Muszyna [http://www.muszyna.pl/?id=7970&location=f&msg=1].</ref>. |
Ruiny, pozostałości wieży i muru tarczowego, znajdują się na szczycie stromej góry o wysokości 527 m [[n.p.m.]], nazywanej Baszta lub Zamczysko; jest ona częścią pasma [[Koziejówka (Beskid Sądecki)|Koziejówki]] i wznosi się na prawym brzegu [[Poprad (rzeka)|Popradu]] między wpadającymi do niego potokami [[Muszynka (rzeka)|Muszynką]] i [[Szczawnik (dopływ Popradu)|Szczawnikiem]]. W opracowaniach dotyczących Muszyny pojawiają się rozbieżne informacje na temat czasu powstania zamku na górze Baszta; niektóre opracowania podają, że zamek ten powstał według tradycji w 1301 roku z fundacji królewskiej<ref>J. Marszałek, ''Katalog grodzisk i zamczysk w Karpatach'' (1993), s. 148–149.</ref>; inne, że na przełomie [[XV wiek|XV]] i [[XVI wiek|XVI]] wieku, po zburzeniu najstarszej warowni znajdującej się w Muszynie w wyniku najazdu [[Maciej Korwin|Macieja Korwina]] i [[Tomasz Tharczay|Tomasza Tarczy z Lipian]] w [[1474]] roku<ref name="zamki">{{Cytuj stronę | url = http://www.sbc.nowysacz.pl/dlibra/docmetadata?id=8&from=pubindex&dirids=1&lp=9 | tytuł = Zamki i grody Sądecczyzny | autor = Jacek Zaremba | data dostępu = 2016-02-11}}</ref>. Opracowania na temat zamku zawierają również rozbieżne informacje na temat miejsca, gdzie znajdowała się ta najstarsza warownia; niektóre źródła wskazują na szczyt góry Baszta<ref>J. Marszałek, ''Katalog grodzisk i zamczysk w Karpatach'' (1993), ''ibid.''</ref>, inne na najwyższy szczyt Pasma Koziejówka (636 m n.p.m.)<ref>Opis historii zamku w Muszynie na stronach Portalu Miasta i Gminy Muszyna [http://www.muszyna.pl/?id=7970&location=f&msg=1].</ref>. Przypuszczalnie starsza warownia poprzedzająca istniejące ruiny wznosiła się na wzgórzu sąsiadującym z ruinami zamku. |
||
Z wczesnych dokumentów źródłowych wynika, że w 1301 roku dobra w Muszynie wraz z zamkiem Płoche, zbudowanym według tradycji przez Berżewickich herbu Tatry, zostały nadane [[biskupi krakowscy|biskupowi krakowskiemu]] [[Jan Muskata|Janowi Muskacie]] przez króla węgierskiego [[Wacław III|Władysława]]<ref name=autonazwa2>{{SgKP|VI|817|Muszyna}}</ref>. Później włączono je do polskich dóbr koronnych jako [[królewszczyzna|królewszczyznę]]; w 1391 roku, za panowania [[Władysław II Jagiełło|Władysława Jagiełły]], zostały odzyskane dla biskupstwa krakowskiego przez biskupa [[Jan Radlica|Jana z Radliczyc]]<ref>P. Rychlewski, ''Zarys dziejów klucza muszyńskiego do końca XVIII stulecia'' [http://www.tmzm.nsacz.pl/index.php?p=panstwo/panstwo].</ref> (część źródeł podaje, że dobra te powróciły do biskupów krakowskich w 1440 roku, gdy biskupem krakowskim był [[Zbigniew Oleśnicki (kardynał)|Zbigniew Oleśnicki]]<ref>J. Marszałek, ''Katalog grodzisk i zamczysk w Karpatach'' (1993), ''ibid.'', oraz {{SgKP|VI|817|Muszyna}}</ref>). Akt z 1468 roku wymienia [[starosta|starostę]] muszyńskiego; w dokumencie z 1488 roku pojawia się [[kasztelan]] muszyński<ref name=autonazwa2 />. |
Z wczesnych dokumentów źródłowych wynika, że w 1301 roku dobra w Muszynie wraz z zamkiem Płoche, zbudowanym według tradycji przez Berżewickich herbu Tatry, zostały nadane [[biskupi krakowscy|biskupowi krakowskiemu]] [[Jan Muskata|Janowi Muskacie]] przez króla węgierskiego [[Wacław III|Władysława]]<ref name=autonazwa2>{{SgKP|VI|817|Muszyna}}</ref>. Później włączono je do polskich dóbr koronnych jako [[królewszczyzna|królewszczyznę]]; w 1391 roku, za panowania [[Władysław II Jagiełło|Władysława Jagiełły]], zostały odzyskane dla biskupstwa krakowskiego przez biskupa [[Jan Radlica|Jana z Radliczyc]]<ref>P. Rychlewski, ''Zarys dziejów klucza muszyńskiego do końca XVIII stulecia'' [http://www.tmzm.nsacz.pl/index.php?p=panstwo/panstwo].</ref> (część źródeł podaje, że dobra te powróciły do biskupów krakowskich w 1440 roku, gdy biskupem krakowskim był [[Zbigniew Oleśnicki (kardynał)|Zbigniew Oleśnicki]]<ref>J. Marszałek, ''Katalog grodzisk i zamczysk w Karpatach'' (1993), ''ibid.'', oraz {{SgKP|VI|817|Muszyna}}</ref>). Akt z 1468 roku wymienia [[starosta|starostę]] muszyńskiego; w dokumencie z 1488 roku pojawia się [[kasztelan]] muszyński<ref name=autonazwa2 />. |
||
Wersja z 13:37, 16 paź 2017
 nr rej. 283/80 z 30.01.1980[1]
| |
 Ruiny zamku w Muszynie | |
| Państwo | |
|---|---|
| Miejscowość | |
| Inwestor | |
| Rozpoczęcie budowy |
XV wiek |
| Pierwszy właściciel |
Zbigniew Oleśnicki |
Położenie na mapie województwa małopolskiego  Brak współrzędnych Nieprawidłowe parametry: {{{{współrzędne}}}} | |
Położenie na mapie Polski  Brak współrzędnych Nieprawidłowe parametry: {{{{współrzędne}}}} | |
| Nieprawidłowe parametry: {{{{współrzędne}}}|type:building} | |
Zamek w Muszynie – ruiny średniowiecznego zamku w Muszynie w powiecie nowosądeckim w województwie małopolskim.
Historia
_p094_-_MUSZYNA_Z_ROZWALIN%C4%84_ZAMKU_PALOCHA_w_obwodzie_Sandeckim_od_po%C5%82udnia.jpg)
.jpg)
Ruiny, pozostałości wieży i muru tarczowego, znajdują się na szczycie stromej góry o wysokości 527 m n.p.m., nazywanej Baszta lub Zamczysko; jest ona częścią pasma Koziejówki i wznosi się na prawym brzegu Popradu między wpadającymi do niego potokami Muszynką i Szczawnikiem. W opracowaniach dotyczących Muszyny pojawiają się rozbieżne informacje na temat czasu powstania zamku na górze Baszta; niektóre opracowania podają, że zamek ten powstał według tradycji w 1301 roku z fundacji królewskiej[2]; inne, że na przełomie XV i XVI wieku, po zburzeniu najstarszej warowni znajdującej się w Muszynie w wyniku najazdu Macieja Korwina i Tomasza Tarczy z Lipian w 1474 roku[3]. Opracowania na temat zamku zawierają również rozbieżne informacje na temat miejsca, gdzie znajdowała się ta najstarsza warownia; niektóre źródła wskazują na szczyt góry Baszta[4], inne na najwyższy szczyt Pasma Koziejówka (636 m n.p.m.)[5]. Przypuszczalnie starsza warownia poprzedzająca istniejące ruiny wznosiła się na wzgórzu sąsiadującym z ruinami zamku.
Z wczesnych dokumentów źródłowych wynika, że w 1301 roku dobra w Muszynie wraz z zamkiem Płoche, zbudowanym według tradycji przez Berżewickich herbu Tatry, zostały nadane biskupowi krakowskiemu Janowi Muskacie przez króla węgierskiego Władysława[6]. Później włączono je do polskich dóbr koronnych jako królewszczyznę; w 1391 roku, za panowania Władysława Jagiełły, zostały odzyskane dla biskupstwa krakowskiego przez biskupa Jana z Radliczyc[7] (część źródeł podaje, że dobra te powróciły do biskupów krakowskich w 1440 roku, gdy biskupem krakowskim był Zbigniew Oleśnicki[8]). Akt z 1468 roku wymienia starostę muszyńskiego; w dokumencie z 1488 roku pojawia się kasztelan muszyński[6].
Zamek na górze Baszta strzegł granic między Polską a Węgrami; jego załoga czuwała nad bezpieczeństwem szlaku handlowego biegnącego wzdłuż Popradu na Węgry. Przez długi czas stanowił rezydencję starostów tzw. Państwa Muszyńskiego (zwanego także kluczem muszyńskim lub kresem muszyńskim), samodzielnej jednostki administracyjnej z własną administracją, wojskiem i sądownictwem, pozostającej we władaniu biskupów krakowskich do rozbiorów Polski. W XVII wieku, za panowania Jana Kazimierza, zamek w dalszym ciągu pełnił funkcje obronne; został opuszczony w drugiej połowie XVIII wieku i popadł w ruinę.
Plan i konstrukcja
Północną część zamku zajmowała czworoboczna wieża o grubych murach, wsparta skarpami. Dziedziniec, na którym znajdowała się głęboka studnia wykuta w skale, miał kształt zbliżony do prostokąta, od wschodu zamykał go budynek mieszkalny podzielony na dwie części. Strony południowej zamku bronił podwójny mur z wąskim, wydłużonym dziedzińczykiem wewnętrznym. W opracowaniach pojawia się informacja, że mury zamku na górze Baszta wskazują na najdawniejszy sposób budowy, tzw. mauergusswerk, składający się z kamieni obrobionych tylko z jednej strony, rumowiska i wapna; w drugiej połowie XIX wieku, gdy ruiny były lepiej zachowane, w grubym murze wieży widoczny był niezgrabny komin, utworzony przez obmurowywanie coraz wyżej podciąganego okrągłego pniaka o grubości 15 cali[6].
Ruiny zamku w Muszynie są tematem rysunków Macieja Bogusza Stęczyńskiego[9] oraz Napoleona Ordy[10]; dokumentują one stan zachowania zabytku w połowie XIX wieku. Według niektórych opracowań wieża zamku zachowała się do 1908 roku[3].
Legendy
Legenda głosi, że w czasie potopu szwedzkiego jeden ze starostów Muszyny, Bedliński, kazał drążyć w podziemiach zamku tajemne lochy, w których ukrył skarby; strzeże ich para skamieniałych dzieci, dziewczynka i chłopiec. Inna legenda mówi, że w lochach jest ogromna sala, w której śpią zaczarowani żołnierze, budzący się na chwilę raz do roku, w Niedzielę Palmową; kiedyś ożyją, połączą się ze śpiącymi rycerzami z Tatr i stoczą zwycięską bitwę z wrogami Rzeczypospolitej[11].
Jedną z legend związanych z zamkiem w Muszynie przytacza Maciej Bogusz Stęczyński w Okolicach Galicji (1847)[12]; tłumaczy ona, w jaki sposób zamek stał się własnością biskupów krakowskich:
Jedna z wersji rysunku Stęczyńskiego przedstawiającego zamek w Muszynie nosi tytuł „Muszyna z rozwaliną Zamku Palocha w obwodzie Sandeckim od południa”[13].
Zobacz też
- ↑ Rejestr zabytków nieruchomych – województwo małopolskie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 września 2023, s. 112 [dostęp 2015-09-24].
- ↑ J. Marszałek, Katalog grodzisk i zamczysk w Karpatach (1993), s. 148–149.
- ↑ a b Jacek Zaremba: Zamki i grody Sądecczyzny. [dostęp 2016-02-11].
- ↑ J. Marszałek, Katalog grodzisk i zamczysk w Karpatach (1993), ibid.
- ↑ Opis historii zamku w Muszynie na stronach Portalu Miasta i Gminy Muszyna [1].
- ↑ a b c Muszyna, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. VI: Malczyce – Netreba, Warszawa 1885, s. 817.
- ↑ P. Rychlewski, Zarys dziejów klucza muszyńskiego do końca XVIII stulecia [2].
- ↑ J. Marszałek, Katalog grodzisk i zamczysk w Karpatach (1993), ibid., oraz Muszyna, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. VI: Malczyce – Netreba, Warszawa 1885, s. 817.
- ↑ „Ostatki zamku w Muszynie”, [w:] Maciej Bogusz Stęczyński, Tatry w dwudziestu czterech obrazach skreślone piórem i rylcem, Księgarnia i Wydawnictwo Dzieł Katolickich, Naukowych i Rolniczych, Kraków 1860, s. 15 [3].
- ↑ Teka różnych krajów, nr 18 w Muzeum Narodowym w Krakowie; reprodukcja Ł. M. Moczkowski, Zabytki województwa nowosądeckiego, Centralny Ośrodek Informacji Turystycznej, Nowy Sącz 1991, rycina nr X.
- ↑ W. Kmietowicz, „Muszyński zamek – prawda i legenda”, Almanach Muszyny, nr 2, 1991 [4].
- ↑ Maciej Bogusz Zygmunt Stęczyński, Okolice Galicji, Lwów 1847 [5].
- ↑ K. Przyboś, „Zamek w Muszynie”, Almanach Muszyny, nr 3, 1996, s. 16 [6].
Bibliografia
- G. Leńczyk, Katalog grodzisk i zamczysk z terenu Małopolski, Muzeum Archeologiczne w Krakowie, Kraków 1983
- J. Marszałek, Katalog grodzisk i zamczysk w Karpatach, Wydawnictwo Stanisław Kryciński, Warszawa 1993
- K. Przyboś, „Zamek w Muszynie”, Almanach Muszyny, nr 3, 1996 [7]
- Jacek Zaremba: Zamki i grody Sądecczyzny. [dostęp 2016-02-11].
- Muszyna, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. VI: Malczyce – Netreba, Warszawa 1885, s. 817.
- Opis historii zamku w Muszynie na stronach Portalu Miasta i Gminy Muszyna [8]
- Andrzej Żaki, Badania archeologiczne w dorzeczu Dunajca w 1964 roku, w: Sprawozdania Archeologiczne, t. XVIII, 1966, s. 280–285; M. Fraś, Wstępne badania archeologiczne na zamku w Muszynie, w: Rocznik Sądecki, t. VII, 1966, s. 449–454.