Stanisław Skowron (żołnierz AK)

Stanisław Skowron

Janota

Stanisław Skowron w 1942
porucznik
Data i miejsce urodzenia	22 lipca 1923 Młynów (województwo łódzkie)
Data i miejsce śmierci	26 kwietnia 1993 Łódź
Przebieg służby
Siły zbrojne	Wojsko Polskie Armia Krajowa
Jednostki	Obwód Łęczyca AK
Stanowiska	Komendant AK Rejonu „Zakręt” Kwatermistrza Obwodu Łęczyckiego AK
Główne wojny i bitwy	II wojna światowa
Odznaczenia

Stanisław Skowron, ps. Janota (ur. 22 lipca 1923 w Młynowie, zm. 26 kwietnia 1993 w Łodzi) – żołnierz Armii Krajowej, działacz kombatancki, porucznik Wojska Polskiego w stanie spoczynku, prawnik.

Życiorys

Młodość

Urodził się we wsi Młynów położonej niedaleko Piątku, jego ojcem był Adam, a matką Zuzanna ze Szymczaków. Pod koniec lat 20. rodzina przeniosła się do Gieczna. Podczas wybuchu II wojny światowej we wrześniu 1939 Stanisław był uczniem ostatniej klasy gimnazjum im. „Stanisława Staszica” w Zgierzu.

II wojna światowa

Po ustaniu działań wojennych w 1939 powiat łęczycki został włączony do III Rzeszy w ramach tak zwanego „Kraju Warty” (niem. Wartegau). Na jego wschodnich rubieżach przebiegała granica z Generalnym Gubernatorstwem. Rodzinę Skowronów wysiedlono z ich domu w Giecznie gdzie ustanowiono posterunek niemieckiej żandarmerii.

W listopadzie 1939 Stanisław Skowron wraz z ojcem złożyli przysięgę Służbie Zwycięstwu Polski (SZP) obierając pseudonimy „Janota” i „Brzoza”. Animatorem organizacji ruchu oporu był wówczas uciekinier z Poznania, prawnik Tadeusz Ereciński ps. „Obrońca” (aresztowany w 1943 został zamordowany w obozie koncentracyjnym w Mauthausen). Wkrótce SZP została przekształcona w Związek Walki Zbrojnej (ZWZ), a od 1942 w Armię Krajową (AK). Stanisław Skowron początkowo służył jako kolporter i łącznik, a później dowódca placówki we wsi Gieczno. Od 1943 został komendantem Rejonu „Zakręt” (gm. Rogóźno) oraz objął funkcję kwatermistrza Obwodu "Ogrody" AK. Do najważniejszych zadań stawianych kwatermistrzostwu należało prowadzenie wywiadu wojskowego i gospodarczego. Stanisław Skowron był zatrudniony najpierw w Urzędzie Gminnym w Wypychowie, a później w Urzędzie Gminnym w Piątku i prowadził tajną kartotekę, wyspecjalizowaną tematycznie, zbieraną z materiałów wywiadowczych. Obok tego Komenda Rejonu „Zakręt” przeprowadzała akcje przerzutowe ludzi zagrożonych aresztowaniem przez granicę z Generalnym Gubernatorstwem.

Ważnym przedsięwzięciem realizowanym przez Stanisława Skowrona jako kwatermistrza Obwodu była tak zwana „akcja dowód”. Wykorzystywano dostęp do blankietów i druków meldunkowych (tzw. kennkart) oraz pieczęci z hitlerowskim orłem do sporządzania dokumentów dla ludzi narażonych na niemieckie represje z terenu Obwodu oraz Komendy Okręgu Łódzkiego. Od 1944 r. nasiliły się przygotowania do ogólnonarodowego powstania. W Rejonie „Zakręt” powołano Wojskową Służbę Ochrony Powstania (WSOP). Na jej czele stanął Antoni Boratyński ps. „Kamil”. Tymczasem niemieckie służby policyjne i wywiadowcze zaczęły odnosić sukcesy rozpoczynając rozbicie Organizacji od aresztowań w dowództwie Komendy Okręgu Łódzkiego. Tak zwana „wielka wsypa” szybko powodowała kolejne aresztowania na różnych szczeblach.

W końcu października 1944 aresztowano komendanta Obwodu Łęczyckiego AK ppor. Edwarda Czerwińskiego ps. „Czesław”, a 2 listopada 1944 został zatrzymany Stanisław Skowron. Jego ojciec Adam zdołał ukryć całe archiwum Rejonu „Zakręt” i kwatermistrzostwa Obwodu Łęczyckiego, zanim następnego dnia także został aresztowany wraz z żoną. Aresztowani przetrwali katownię gestapo w Łodzi przy ulicy Gardestrasse 7 (obecnie Karola Anstadta) i więzienie przy ulicy Sterlinga 16. Pomimo bardzo brutalnych metod śledztwa żaden człowiek z Organizacji ani żaden dokument nie został ujawniony. 17 stycznia 1945 Stanisław i jego ojciec Adam, obaj niezależnie, uciekli z transportu do Rozszerzonego Więzienia Policyjnego Radogoszcz w Łodzi, unikając masakry, której dokonali tam Niemcy w nocy z 17 na 18 stycznia, na kilkadziesiąt godzin przed wkroczeniem do Łodzi Armii Czerwonej. Ocalała także matka Stanisława, Zuzanna. Wojnę przeżyli również wszyscy członkowie ruchu oporu z Rejonu „Zakręt”. Los komendanta Obwodu Łęczyckiego ppor. Edwarda Czerwińskiego („Czesław”) pozostaje nieznany. Czas wojny Stanisław Skowron zakończył w stopniu podporucznika Wojska Polskiego.

Lata powojenne

Uczestnicy zjazdu Światowego Związku Żołnierzy Armii Krajowej Okręgu Łódzkiego w Łęczycy w 1993. Stanisław Skowron siedzi pośrodku

Nowy reżim podchodził nieufnie do ludzi związanych z Armią Krajową. Nastąpiły aresztowania, a archiwum Rejonu „Zakręt” i kwatermistrzostwa Obwodu Łęczyckiego zostało ponownie ukryte. Stanisław Skowron był wielokrotnie aresztowany przez Urząd Bezpieczeństwa Publicznego. Kilkakrotnie uciekał. W 1946 wyjechał do Wrocławia, ale i tam został aresztowany. Sytuacja taka trwała do przełomu lat 1949/50. Ale dopiero po 1952 prześladowania ustały. Stanisław Skowron pracował jako urzędnik w różnych instytucjach. W połowie lat sześćdziesiątych ukończył studia na Wydziale Prawa i Administracji Uniwersytetu Łódzkiego. Był członkiem Światowego Związku Żołnierzy AK i działaczem kombatanckim. Pasjonował się historią i polską przyrodą. Był członkiem Straży Ochrony Przyrody. W ostatnich latach życia spisał swoje wspomnienia. Na początku lat dziewięćdziesiątych został awansowany do stopnia porucznika Wojska Polskiego. Zmarł 26 kwietnia 1993 w Łodzi. Jego grób znajduje się na cmentarzu parafialnym w Giecznie.

Odznaczenia

• 1 września 1947 decyzją Ministerstwa Obrony został odznaczony Krzyżem Partyzanckim.
• 19 października 1976 Komisja Krzyża w Londynie, pod przewodnictwem Michała Mandziary, przyznała mu Krzyż Armii Krajowej.
• 15 sierpnia 1981 przyznano mu Odznakę Żołnierza Armii Krajowej Okręgu Łódź – „Barka”.

Archiwum Rejonu „Zakręt” i kwatermistrzostwa Obwodu Łęczyckiego AK

W sierpniu 1968 wskutek niepewności związanej z wydarzeniami w Czechosłowacji Stanisław Skowron wraz z ojcem postanowili ujawnić rodzinie miejsce ukrycia i przekazać jej całość zachowanej dokumentacji archiwum AK. Dokumenty były zawinięte w płótno i zalane cementem w piwnicy przy fundamentach domu w Giecznie. Przetrwały w ogólnie dobrym stanie. Były pisane na bibułach, przebitkach lub zwykłym papierze ołówkami kopiowymi lub piórem, niektóre na maszynie. Część była miejscami zbutwiała lub rozdarta. Niektóre są zachowane częściowo. Jest to w sumie blisko 90 różnego rodzaju dokumentów, które można podzielić osiem grup:

1. Rozkazy i polecenia służbowe. Podpisane pseudonimami, inicjałami, a niektóre nazwiskiem.
2. Sprawozdania i raporty służbowe. Podpisywane podobnie jak wyżej lub wcale.
3. Instrukcje służbowe. Podpisane pseudonimami lub pseudonimami z zaznaczeniem funkcji służbowej.
4. Dokumenty związane z prowadzoną akcją wywiadowczą połączoną z obowiązkami kwatermistrzowskimi na podległym terenie. Wszystkie o bardzo dużej różnorodności, a wśród nich:
   1. rejestry możliwej do zdobycia broni, środków sanitarnych i transportowych
   2. zestawienia zasobów i plany opanowania magazynów żywności
   3. zestawienia rytmów zaopatrzenia niemieckich magazynów cywilnych i wojskowych w żywność i sprzęt techniczny
   4. raporty z obserwacji ruchów transportów niemieckich wszelkiego typu
   5. zestawienia możliwych do szybkiego przejęcia środków transportowych
   6. zestawienia rodzajów obsady, liczebności i uzbrojenia niemieckich posterunków granicznych – III Rzesza/Generalna Gubernia
   7. raporty z obserwacji ruchu granicznego
5. Niemieckie wersje polskich map sztabowych w skali 1:100 000; 1:10 000; 1:5000 – zdobyte lub kupione.
6. Instrukcje obsługi broni.
7. Instrukcja Bojowa „Plan opanowania małego miasta”.
8. Korespondencja w obrębie struktur organizacyjnych Obwodu. Podpisywana pseudonimami lub wcale.

Bibliografia

• Waldemar Grabowski, Polskie Państwo Podziemne. Stan wiedzy – kierunki potrzebnych badań historycznych” [w:] I Kongres Historyków Konspiracji Niepodległościowej. 25 lat niezależnych badań naukowych nad konspiracją niepodległościową 1939–1945. ludzie, instytucje, wydarzenia. Materiały z XXV sesji naukowej w Toruniu w dniach 12-13.XI.2015 r. Toruń 2018