Teresa Tyszkiewicz (1906–1992)

Teresa Tyszkiewicz

Imię i nazwisko	Maria Teresa z hr. Halka-Ledóchowskich Tyszkiewiczowa
Data i miejsce urodzenia	8 czerwca 1906 Kraków
Data i miejsce śmierci	21 marca 1992 Łódź
Narodowość	polska
Dziedzina sztuki	Malarstwo
Epoka	Abstrakcja
Ważne dzieła
Kompozycja 1991 Skojarzenia IV cykl: Ślepe drogi
Odznaczenia

Teresa Tyszkiewicz z d. Ledóchowska (także: Teresa Tyszkiewiczowa; ur. 8 czerwca 1906 w Krakowie, zm. 21 marca 1992 w Łodzi) – profesor sztuk plastycznych w zakresie nauk o sztukach pięknych, specjalność malarstwo. Polska malarka abstrakcji niegeometrycznej, wieloletnia wykładowczyni Państwowej Wyższej Szkoły Sztuk Plastycznych w Łodzi. Założyła i prowadziła Katedrę Druku na Tkaninie. Obok Władysława Strzemińskiego oraz Stefana Wegnera miała wpływ na ukształtowanie się profilu szkoły.

Malarstwo

Teresa Tyszkiewicz malowała obrazy bliskie nurtowi ekspresyjnej abstrakcji. We wczesnych etapach twórczości nawiązywała do kubizmu, potem zainteresowała się sztuką gestu i taszyzmem. Z czasem wypracowała własny styl. Tworzyła obrazy oszczędne w formie, zazwyczaj czarno-białe. Dążyła do czystości zapisu malarskiego, w niektórych przypadkach jej obrazy były niemalże czystą grafiką. Przez obraz – efekt zadumy i refleksji nad światem, starała się dotrzeć do prawd ogólnych. Na szczególną uwagę w twórczości artystki zasługuje cykl Ślepe drogi, który powstawał od końca lat 60. do lat 90. i reprezentuje jej dojrzałą twórczość. Cykl przypomina podzielony na części poemat, dotyczący zagubienia w życiu oraz zdziwienia prędkością przemian cywilizacyjnych i kulturowych.

Rodzina

Ojcem artystki był Ignacy Kazimierz Ledóchowski, generał dywizji Wojska Polskiego. Artystka wywodziła się z rodziny hrabiowskiej o silnych tradycjach religijnych („rodzina świętych”). Jej ciotkami były: św. Urszula Ledóchowska – założycielka zakonu Urszulanek Szarych oraz błogosławiona Maria Ledóchowska. Wujek – Włodzimierz Ledóchowski, przez dziewięć lat był przełożonym generalnym Towarzystwa Jezusowego w Rzymie. Była daleką krewną kardynała i prymasa Polski Mieczysława Ledóchowskiego. Także dwie siostry Teresy – Jadwiga i Józefina wybrały życie zakonne.

Artystka wyszła za mąż za arystokratę – Stanisława Tyszkiewicza, właściciela majątku Lelechówka pod Lwowem. Po wojnie cały majątek rodzinny przepadł.

Zmarła w domu zakonnym sióstr urszulanek w Łodzi-Rudzie. Pochowana na cmentarzu parafii św. Józefa Oblubieńca NMP przy ul. Mierzejowej 1 w Łodzi – Rudzie Pabianickiej.

Przyjaciele

Teresa Tyszkiewicz lubiła przebywać w towarzystwie dziennikarzy, pisarzy, osób duchownych i naukowców. We wczesnym okresie twórczości zaprzyjaźniła się z członkami Grupy Krakowskiej – Tadeuszem Kantorem i Marią Jaremą. Wiele lat później efektem tej znajomości była retrospektywna wystawa artystki w Galerii Krzysztofory w 1989. Od kiedy zamieszkała w Łodzi, do grupy jej stałych znajomych należeli Stanisław Fijałkowski oraz Jerzy Nowosielski. Według wspomnień przyjaciół malarka wytwarzała wokół siebie szczególną atmosferę i przyciągała ludzi. W latach 60. organizowane przez nią „spotkania katedry” przekształciły się w rodzaj salonu. Intelektualne dyskusje na temat sztuki stworzyły w Łodzi specjalny klimat, zachęcały artystów do poszukiwań własnej formuły. Wpływy rozmów, które toczyły się na salonie, znalazły odbicie w twórczości Antoniego Starczewskiego, Ireneusza Pierzgalskiego, Andrzeja Łobodzińskiego i Lecha Kunki.

Droga twórcza

Teresa Tyszkiewicz, Mecz footballowy, 1949

Działalność artystyczną malarka rozpoczęła jeszcze przed wojną, zbliżając się najpierw do kapistów, a później do lewicującej awangardy artystycznej. Jej pierwsza wystawa odbyła się w 1937 w Salonie Koterby w Warszawie. Po wojnie tworzyła kompozycje inspirowane kubizmem i abstrakcją. Od 1946 wykładała w Łódzkiej Wyższej Szkole Sztuk Plastycznych. Z powodów politycznych zrezygnowała z posady asystentki w pracowni malarstwa i objęła stanowisko na Wydziale Projektowania Przemysłowego. Stworzyła tam od podstaw Katedrę Druku na Tkaninie, w której wykształcenie zdobywali przyszli projektanci łódzkich zakładów włókienniczych. W 1948 uczestniczyła w pierwszej wystawie Sztuki Współczesnej w Krakowie. Brała udział w wystawach Galerii Krzywego Koła w Warszawie.

W latach 1940–1983 artystka pisała dzienniki. Poświęciła w nich dużo miejsca zagadnieniom sztuki i religii, zastanawiała się także nad znaczeniem nowych odkryć naukowych. Szczególnie interesowała ją koncepcja ewolucji głoszona przez francuskiego filozofa i jezuitę – Teilharda de Chardin.

W celach zarobkowych w latach 1947–1958 artystka tworzyła ilustracje do książek i czasopism dla dzieci. Jej prace cotygodniowo ukazywały się w „Świerszczyku”. Rysunki dla dzieci znalazły się na kilku wystawach międzynarodowych, między innymi w Holandii, Belgii i Jugosławii.

Nagrody i odznaczenia

• Złoty Krzyże Zasługi;
• Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski;
• Honorowa Odznaka Miasta Łodzi;
• Nagroda Miasta Łodzi (1990);
• Nagroda I stopnia Ministra Kultury i Sztuki (1978).

Wystawy indywidualne

• 1937: Wystawa malarstwa. Warszawa, Salon Koterby
• Wystawa malarstwa J. Hrynkowskiego i T. Tyszkiewicz. Lwów
• 1938: Wystawa M. Berezowskiej i T. Tyszkiewicz. Warszawa, Kawiarnia „Zodiak”
• Wystawa T. Tyszkiewiczowej i H. Krowickiej. Związek Zawodowy Artystów Plastyków, Lwów
• 1958: Wystawa malarstwa. Warszawa, Salon Literatów
• 1959: Wystawa malarstwa. T. Tyszkiewicz i Z. Głowackiego. Łódź, Pracownia Sztuk Plastycznych
• Wystawa malarstwa. Warszawa. Galeria Krzywe Koło.
• 1961: Wystawa malarstwa. Galeria Krzywe Koło.
• 1964: Wystawa malarstwa. galeria Sztuki Nowoczesnej
• 1966: Wystawa malarstwa. Łódź, Klub Studentów 77
• 1976: Wystawa malarstwa. Warszawa, Galeria Zapiecek
• 1979: Wystawa malarstwa. Łódź, Salon Sztuki Współczesnej
• 1986: Wystawa malarstwa. Łódź, Galeria 86
• 1989: Wystawa malarstwa. Kraków, Krzysztofory
• 1996: Wystawa malarstwa. Poznań, Galeria Arsenał
• 2004: Wystawa malarstwa. Poznań, Galeria R
• 2006: Wystawa malarstwa. Poznań, Galeria Piekary

Bibliografia

• Polski Słownik Biograficzny, t. VII, red. F. Kubacz, I. P. Legatowicz. Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk, Zakład Narodowy imienia Ossolińskich, Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk, 1971.
• Słownik sztuki XX w., red. G. Durozoi. Arkady, Warszawa, 1998.
• Fijałkowski S., Nowosielski J., Łódzka wystawa Teresy Tyszkiewicz, „Projekt” 1990.
• Głowacki J. K., 100% abstrakcji [w:] Nowocześni w Łodzi 1955–1965, katalog oprac. J. K. Głowacki, G. Musiał, Galeria 86, Łódź 2004.
• Libiszowska Z., Pani Profesor. „Przegląd Tygodniowy” 1992 nr 15.
• Libiszowska Z., Wspomnienie o Teresie z Ledóchowskich Tyszkiewiczowej (1906–1992), „Łódzkie Studia Teologiczne” t. IV: 1995.
• Szram A., Abstrakcyjne malarstwo Teresy Tyszkiewicz. „Odgłosy” 1966, nr 20.
• Zielińska M., Wspomnienie o prof. Teresie Tyszkiewiczowej, [w:] Państwowa Wyższa Szkoła Sztuk Plastycznych im. Władysława Strzemińskiego w Łodzi 1943–1995.
• Kto jest kim w Polsce. Informator biograficzny, edycja III (redaktorzy Lubomir Mackiewicz, Anna Żołna), Warszawa 1993, s. 874 (wykaz zmarłych z edycji drugiej informatora).