Ulica Marszałka Józefa Piłsudskiego w Krakowie

ulica
Marszałka Józefa Piłsudskiego
	Stare Miasto
	; Ul. J. Piłsudskiego, w głębi kopiec Kościuszki
Państwo	Polska
Województwo	małopolskie
Miejscowość	Kraków
Poprzednie nazwy	ul. Wolska; ul. Manifestu Lipcowego
Przebieg
	Położenie na mapie Polski ulica; Marszałka Józefa Piłsudskiego
	Położenie na mapie województwa małopolskiego ulica; Marszałka Józefa Piłsudskiego
	Położenie na mapie Krakowa ulica; Marszałka Józefa Piłsudskiego
	50°03′35,4″N 19°55′40,3″E/50,059840 19,927866
	Multimedia w Wikimedia Commons

Ulica Marszałka Józefa Piłsudskiego – ulica w Krakowie, w dzielnicy I Stare Miasto, na Nowym Świecie. łączy I obwodnicę czyli ul. Straszewskiego z II obwodnicą czyli alejami Trzech Wieszczów. Jej przedłużeniem na zachód jest al. Marszałka Ferdynanda Focha a perspektywicznym zamknięciem Kopiec Kościuszki.

Historia

Pierwsza droga w miejscu obecnej ulicy powstała jeszcze w średniowieczu. Droga ta prowadziła do wsi Wola Chełmska, którą od XVI wieku nazywano Wolą Justowską. Właścicielem tej miejscowości był od 1528 roku Jost Decjusz – sekretarz królewski i rajca krakowski.

W 1807 roku obecna ulica Piłsudskiego została odnotowana jako ulica Wolska (Wohler Gasse), tę samą nazwę potwierdza Plan Miasta Krakowa w obrębie okopów z 1836 roku^[1]. Wówczas ulica dochodziła tylko do Rudawy w jej starym biegu – obecnie w tym miejscu jest skrzyżowanie z ulicą Retoryka. W tym miejscu znajdowały się usypane w początkach XIX wieku fortyfikacje i okopy mające zastępować rozebrane mury obronne miasta. W pierwszej połowie XIX w. rejon narożnika dzisiejszych ulic Piłsudskiego i Floriana Straszewskiego zajmowały ogrody i małe domki. W 1839 roku teren ten zakupił Jacenty Kochanowski. Z jego polecenia wzniesiono tam hotel w formie włoskiej willi renesansowej. Jego budowniczym był przybyły z Wiednia majster murarski von Pierret, przedsiębiorca budowlany. Budowę ukończono w roku 1841. Willa – od nazwiska właściciela zwana „Kochanowem” – wzbudziła duże zainteresowanie polskiego środowiska architektonicznego i artystycznego. Poznański "Orędownik Naukowy" pisał w roku 1842 następująco: Nowo otworzoną ulicę - Nowy Świat - ozdobiła prześliczna Willa "Kochanów", jak uczy napis na niej umieszczony, wystawiona z gruntu w roku przeszłym. Willa ta, prawdziwe cacko bijou architektury, arcydzieło gustu, elegancji i nowszego stylu. Obecnie w miejscu tym wznoszą się budynki nr 4 i 6 przy ul. Piłsudskiego oraz budynek narożny (ul. Piłsudskiego 2) nr 21-22 przy ul. Straszewskiego^[2].

W latach 60. XIX wieku fortyfikacje zostały przesunięte na linię dzisiejszych Alei Trzech Wieszczów. W związku z tym przedłużeniem ulicy na jej końcu wybudowano Bramę Wolską. Dodatkowo powstały odcinek ulicy został zabudowany na przełomie XIX i XX wieku.

Decyzją rady miejskiej Krakowa 3 października 1933 roku w związku z sąsiedztwem związanych z historią legionową Oleandrów ulicę nazwano imieniem Józefa Piłsudskiego (na tym samym posiedzeniu Marszałkowi przyznano honorowe obywatelstwo miasta)^[3]^[4].

W czasie okupacji niemieckiej ulica nosiła nazwę Universität Straße^[5]. Po zakończeniu II wojny światowej, w 1948 roku nazwę ulicy zmieniono na ul. Manifestu Lipcowego.

W 1990 przywrócono nazwę wcześniejszą nazwę – ulica Marszałka Józefa Piłsudskiego.

Zabudowa

Budynek Akademii Sztuk Teatralnych im. Stanisława Wyspiańskiego – ul. Piłsudskiego 2 (róg ul. Straszewskiego 21–22).
Pałac Potulickich – ul. Piłsudskiego 4, wybudowany w latach 1874–1875 według projektu Leandro Marconiego przy współudziale Filipa Pokutyńskiego. Dawna Resursa Kupiecka, obecnie siedziba Wyższego Seminarium Duchownego Archidiecezji Krakowskiej
Zabytkowa secesyjna kamienica – ul. Piłsudskiego 9, powstała w latach 1903-1906, projektował Beniamin Torbe.
Pałac Czapskich – ul. Piłsudskiego 10–12, wybudowany w latach osiemdziesiątych XIX wieku według projektu Antoniego Siedeka. Obecnie znajduje się tam gmach Muzeum Narodowego im. Emeryka Hutten-Czapskiego^[6].
Dom Władysława Łozińskiego – ul. Piłsudskiego 14, własność Muzeum Narodowego, w budynku znajduje się Archiwum, Dział Starych Druków i Rękopisów, a także Pracownia Konserwacji Papieru i Skóry i Introligatornia oraz Laboratorium Analiz i Nieniszczących Badań Obiektów Zabytkowych.
Budynek Drukarni Związkowej (potem Narodowej) – ul. Piłsudskiego 19, wzniesiony w latach 1911–1912, projekt Teodora Hoffmanna.
Pałacyk Ostaszewskich – ul. Piłsudskiego 24 (róg ul. Retoryka), powstał w 1895. Projekt Józefa Pokutyńskiego.
Budynek TG Sokół – ul. Piłsudskiego 27, powstał w 1889 według projektu Karola Knausa, rozbudowany w 1894 przez Teodora Talowskiego; na ścianie znak wielkiej wody z 12 lipca 1902.
Kamienica Pod Śpiewającą Żabą – na rogu z ul. Retoryka 1, projekt Teodora Talowskiego, powstała w 1889.
Rogatka Wolska – dawna rogatka miejska, ul. Piłsudskiego 29 (róg al. Adama Mickiewicza), projekt. Stefan Żołdani, 1983.
Dom o dwóch frontonach – ul. Piłsudskiego 40 (róg al. Zygmunta Krasińskiego 25), dom architekta Władysława Ekielskiego przez niego zaprojektowany.
Zabytkowe kamienice ul. Piłsudskiego 30, 34, 36, 38, które projektowali Henryk Lamensdorf, Sławomir Odrzywolski, Beniamin Torbe – cenieni krakowscy architekci.

Przy tej ulicy, na skwerze pomiędzy ulicami Garncarską a Wenecja, odsłonięto w 2008 roku pomnik Józefa Piłsudskiego, autorstwa Czesława Dźwigaja.

Widok ze skrzyżowania z ul. Garncarską (na wschód)

ul. Piłsudskiego 3
Kamienica proj. Stefan Ertel, 1893
ul. Piłsudskiego 4
Dawny pałac Ogińskich i Potulickich
ul. Piłsudskiego 9
Kamienica proj. Beniamin Torbe, 1906
ul. Piłsudskiego 11
Secesyjna kamienica
ul. Piłsudskiego 10-12
Pałacyk Hutten-Czapskich
ul. Piłsudskiego 14
Dom Władysława Łozińskiego
Ul. Piłsudskiego 15 (ul. Czapskich 5)
Dom, przed 1878
ul. Piłsudskiego 16
Dom Gościnny AGH „Sienkiewiczówka”
ul. Piłsudskiego 18
Kamienica w której mieszkali i mieli pracownię rzeźbiarze: Ludwik Puget oraz Jacek Puget
ul. Piłsudskiego 21
Dom rodzinny Olgi Boznańskiej
Tablica upamiętniająca Olgę Boznańską
Pomnik Józefa Piłsudskiego
ul. Piłsudskiego 27
Budynek Polskiego Towarzystwa Gimnastycznego "Sokół"
ul. Piłsudskiego 29
Dawna Rogatka Wolska
ul. Piłsudskiego 30
Secesyjna kamienica proj. Beniamin Torbe, 1906
ul. Piłudskiego 38
Kamienica, proj. Henryk Lamensdorf (1908)
ul. Piłsudskiego 40 (al. Krasińskiego 25)
Dom o dwóch frontonach

Przypisy

↑ Teofil Żebrawski: Rok 1836, plan Krakowa w obrębie okopów. [w:] adam śmiałek STARE MAPY KRAKOWA [on-line]. ckmedia.pl, 1836. [dostęp 2011-01-16].
↑ Marek Żukow-Karczewski, Nie istniejące budowle Krakowa. Willa "Kochanów", "Echo Krakowa", 19 V 1992 r., nr 97 (13660).
↑ Z kraju. Kraków. „Kurier Warszawski”. Nr 274, s. 4, 3 października 1933.
↑ geodezyjna mapa Krakowa. [w:] Adam Śmiałek STARE MAPY KRAKOWA [on-line]. 1934. [dostęp 2011-01-16].
↑ plan centrum Krakowa. [w:] Adam Śmiałek STARE MAPY KRAKOWA [on-line]. 1943. [dostęp 2011-01-16].
↑ Muzeum im. Emeryka Hutten-Czapskiego - Muzeum Narodowe w Krakowie [online] [dostęp 2018-08-07] .

Źródła

Elżbieta Supranowicz Nazwy ulic Krakowa, Wydawnictwo Instytutu Języka Polskiego PAN, Kraków 1995, ISBN 83-85579-48-6, s. 121-122
Praca zbiorowa Zabytki Architektury i budownictwa w Polsce. Kraków, Krajowy Ośrodek Badań i Dokumentacji Zabytków, Warszawa 2007, ISBN 978-83-9229-8-1, s. 273-274, s. 415–416

[Plan1836-1] Teofil Żebrawski: Rok 1836, plan Krakowa w obrębie okopów. [w:] adam śmiałek STARE MAPY KRAKOWA [on-line]. ckmedia.pl, 1836. [dostęp 2011-01-16].

[2] Marek Żukow-Karczewski, Nie istniejące budowle Krakowa. Willa "Kochanów", "Echo Krakowa", 19 V 1992 r., nr 97 (13660).

[3] Z kraju. Kraków. „Kurier Warszawski”. Nr 274, s. 4, 3 października 1933.

[4] zyjna mapa Krakowa. [w:] Adam Śmiałek STARE MAPY KRAKOWA [on-line]. 1934. [dostęp 2011-01-16].

[5] trum Krakowa. [w:] Adam Śmiałek STARE MAPY KRAKOWA [on-line]. 1943. [dostęp 2011-01-16].

[6] Muzeum im. Emeryka Hutten-Czapskiego - Muzeum Narodowe w Krakowie [online] [dostęp 2018-08-07] .

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]