Wikiprojekt:Synagogi w Polsce/Brudnopis 1

Synagoga Cukermana w Będzinie

Zachowana polichromia przedstawiająca widoki Jerozolimy
Państwo	Polska
Miejscowość	Będzin
Budulec	murowana
Data budowy	koniec XIX lub początek XX wieku
Data likwidacji	II wojna światowa
Tradycja	ortodoksyjna
Obecnie	muzeum

Synagoga Cukermana w Będzinie - prywatny dom modlitwy znajdujący się w Będzinie w kamienicy przy alei Hugona Kołłątaja 24.

Historia

Synagoga została założona pod koniec XIX lub na początku XX wieku z inicjatywy żony Hercela Cukermana. Pierwsze uroczyste nabożeństwo odbyło się w okresie święta Pesach. Tak wynika z fragmentu tablicy fundacyjnej, której fragment przez lata przechowywał w mieszkaniu Bogusław Baliński. Powstała ona w dawnym mieszkaniu, czego dowodem są m.in. naniesione na zamurowane wcześniej drzwi malowidła.

Podczas II wojny światowej wnętrze synagogi zostało zdewastowane i przeznaczone na magazyn Herbatolu. Wówczas również zamalowano istniejące polichromie. Po wkroczeniu armii radzieckiej do Będzina magazyn został zlikwidowany. Po zakończeniu wojny kamienice należące do rodziny Cukermanów w tym dom modlitwy, zostały sprzedane przez jednego z synów Hercela, Bogusławowi Balińskiemu, który również przez kilka lat mieszkał w pomieszczeniu po domu modlitwy.

W 2005 roku podczas przypadkowego spotkania Adama Szydłowskiego, prezesa Zagłębiowskiego Centrum Kultury Żydowskiej Fundacja JONA z Bogusławem Balińskim, właścicielem kamienicy przy ulicy Kołłątaja 24 otrzymał on informację o istnieniu pozostałości synagogi w jednym z mieszkań tego budynku.

Wkrótce po zbadaniu lokalu przez ekspertów i znalezieniu polichromii oficjalnie potwierdzono odkrycie jednego z dwunastu przedwojennych domów modlitwy w Będzinie. Większość była zamalowana cienką warstwą farby kredowej, a niezamalowane, przedstawiające kolumny, ołtarz z 12 chlebami pokładnymi znajdowały się za meblościanką. W sierpniu 2007 roku, po dwóch latach negocjacji udało się skłonić lokatora do opuszczenia mieszkania. W zamian od Urzędu Miasta otrzymał mieszkanie komunalne. Wkrótce lokal wynajęła Gmina Wyznaniowa Żydowska w Katowicach, a odrestaurowaniem go zajęła się klasa historyczna I Liceum Ogólnokształcącego im. Mikołaja Kopernika w Będzinie.

25 września 2007 roku po gruntownym remoncie i konserwacji polichromii synagoga została udostępniona turystom i uroczyście otwarta w obecności władz miejskich, prezydenta Radosława Barana, mieszkańców miasta oraz Ambasadora Izraela Davida Pelega, który przybił do framugi drzwi specjalnie sprowadzoną z Izraela mezuzę. W uroczystościach uczestniczyła również Stanisława Sapińska, która w 2006 roku ujawniła pamiętnik Rutki Laskier.

Obecnie trwa spór pomiędzy Gminą Wyznaniową Żydowską w Katowicach, a Bogusławem Balińskim, którzy nie dogadali się co do kwoty wynajmu lokalu. W związku z tym obecny właściciel żądza zwrotu kluczy.

Architektura

Sala modlitewna położona na planie prostokąta, znajduje się na pierwszym piętrze kamienicy. Mogła pomieścić około 30 osób. W jej wnętrzu znajdują się pozostałości unikatowej, jak na te tereny polichromii, będącej jedną z dwóch zachowanych w województwie śląskim.

Jedyne niezamalowane po wojnie malowidło przedstawia kolumny oraz ołtarz z 12 chlebami pokładnymi, które znajdowało się za meblościanką. Polichromia posiada wymiary 1 na 1,5 metra i umieszczona jest pod nią napis Lechem hapanim, co z języka hebrajskiego znaczy chleby pokładne. Na pozostałych ścianach zachowały się dwa widoki Jerozolimy, oddzielone kolumnami i otoczone z trzech stron niebieskimi kotarami.

Na piętrze znajdował się również babiniec, lecz jego obecny właściciel skuł wszystkie tynki podczas remontu. Kobiety śledziły przebieg nabożeństwa przez dziurę w podłodze, otoczoną barierką. Podczas wojny, hitlerowcy wyrwali barierkę oraz zabili deskami otwór.

Tablica fundacyjna

Tablica przed konserwacją

Do dnia dzisiejszego z dawnego wyposażenia domu modlitwy zachował się jedynie fragment marmurowej tablicy fundacyjnej z tekstem w języku hebrajskim, którą przez wiele lat przechowywał Bogusław Baliński. W 2005 roku została ona przekazana Zagłębiowskiemu Centrum Kultury Żydowskiej i przeniesiona do synagogi Mizrachi przy ulicy Potockiego 3, gdzie została wyeksponowana. W ostatnim czasie tablica została poddana konserwacji i we wrzesniu 2007 roku przeniesiona do synagogi Cukermana, gdzie zawisła na jednej ze ścian.

Na tablicy można odczytać:

... חז ... ורעיתו היקרה מ

polskie tłumaczenie