Władcy Wielkiego Księstwa Litewskiego

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
To jest stara wersja tej strony, edytowana przez Nelias (dyskusja | edycje) o 15:37, 1 maj 2018. Może się ona znacząco różnić od aktualnej wersji.
Pogoń Litewska Książęca

Lista władców Litwy obejmuje imiona i lata panowania potwierdzonych przez źródła pisane monarchów litewskich. Osobny rozdział zawiera wykaz legendarnych książąt litewskich, których imiona zostały odnotowane przez XVI-wiecznych kronikarzy litewskich, a których historyczność nie została potwierdzona naukowo.

Numery władców są podane w nawiasach, gdyż w odniesieniu do książąt Litwy bywają rzadko stosowane.

Ostatnim wielkim księciem litewskim był Zygmunt II August (1520–1572) wyniesiony na tron Wielkiego Księstwa Litewskiego w 1529[1]. Od zawarcia unii lubelskiej (1569) każdy nowo koronowany król Polski zostawał władcą Litwy z urzędu i nigdy nie był podnoszony na Wielkie Księstwo Litewskie[2].

Kształtowanie się państwowości Litwy

Rozwój państwowości litewskiej przybrał na sile na przełomie XII i XIII wieku. Sprzyjała temu korzystna sytuacja na arenie międzynarodowej. Na Rusi pogłębiało się rozbicie dzielnicowe. Od strony zachodniej nie było zagrożenia, tereny pomiędzy Litwą a Polską zajęte były przez plemiona jaćwieskie. Od końca XII wieku na ziemiach północnych rozpoczęła się ekspansja niemiecka, jednak jak na razie nie przybierała ona na sile. W tych warunkach Litwa mogła prowadzić na większą skalę ekspansję militarną i działalność dyplomatyczną. W pierwszej połowie XIII wieku zostało zorganizowanych około 40 wypraw łupieskich we wszystkich kierunkach, w których brały udział wojska, zwołane z całego obszaru ówczesnej Litwy.

Poszczególnymi szczepami dowodzili możni, nazywani wieszpacami, nazywani także kunigasami. Kunigasi zawierali ze sobą umowy mające na celu opracowanie jednego stanowiska w kwestiach polityki zewnętrznej. Następstwem tego zjawiska było stopniowe przekształcenie się organizacji plemiennej w związek plemienny. Związkiem plemiennym przewodziło pięciu tzw. książąt starszych, wymienianych w latopisie halickim pod rokiem 1219 w następującej kolejności: Żywinbud, Dowiat, Dowsprunk, Mendog, Wilikaił. Za książętami starszymi zostało wymienionych szesnastu tzw. książąt młodszych, tj. zależnych: dwóch żmudzkich, siedmiu Ruszkowiczów, trzech Bulewiczów, czterech z Dziawołtwy.

Potężniejsi książęta starali się rozszerzyć swoje terytoria kosztem słabszych. Na przełomie XII i XIII wieku na plan pierwszy wybił się ród Ryngolda, a jego synowie, Dowsprunk i Mendog, drogą zawierania układów i małżeństw politycznych, uchodzili za najpotężniejszych kunigasów litewskich. W 1238 roku Dowsprunk prawdopodobnie już nie żył. Zwierzchnim kunigasem był Mendog. Jego bratankowie, następcy Dowsprunka, uznali zwierzchnictwo stryja. Szwagier Mendoga, Wikint żmudzki, choć miał sposobność – po rozbiciu w 1236 roku Krzyżaków pod Szawlami – utworzyć własne niezależne państwo, nie skorzystał z tej okazji i podporządkował się Mendogowi. W 1238 roku władzę Mendoga nad sobą uznali nalszczańscy Ruszkowicze. W 1246 roku Mendog uzależnił od siebie Bulewiczów, władających prawdopodobnie w Auksztocie.

W następnych latach Mendog, aby umocnić swoje panowanie, wygnał z Litwy Dowsprunkowiczów i Wikinta, którzy w odwecie sprzymierzyli się z Danielem halickim. Przy pomocy Krzyżaków koalicja ta została rozbita w 1251 roku, a Mendog dwa lata później koronował się na króla Litwy[3].

Legendarni władcy Litwy

Władca Imię w języku litewskim Portret władcy Lata panowania Uwagi
Kiernus Kierinus XI wiek Wspomniani w Kronice Bychowca[4].
Kukowoyt Kugoviytas XI wiek
Steksys Steksidas 1214
Ryngold Rimgaudas 1214-1219 Domniemany ojciec Mendoga i Dowsprunka, wymyślony przez kronikarzy litewskich w XVI wieku[5].

„Starsi” książęta

Starsi książęta przewodzili litewskiemu związkowi plemiennemu i zostali wymienieni równocześnie w traktacie litewsko-halickim z 1219 roku[6].

Władca Imię w języku litewskim Portret władcy Lata panowania Uwagi
Żywinbud Živinbudas ok. 1219
Dowiat Daujotas ok. 1219
Dowsprunk Dausprungas 1219-między 1219 a 1238
Mendog Mindaugas 1219-1253 W 1253 roku został koronowany na króla Litwy.
Wilikaił Viligaila ok. 1219-ok. 1245 Kunigas na Żmudzi, wygnany przez Mendoga.

Wielcy książęta litewscy przed zawarciem unii lubelskiej

Władca Imię w języku litewskim Portret władcy Lata panowania Uwagi
Mendog Mindaugas 1236-1263 Król Litwy – 1253-1263
Treniota Treniota 1263-1264
Wojsiełk Vaišelga 1264-1267
Szwarno Švarnas 1264-1269
Trojden Traidenis 1269-1282
Dowmunt Daumantas 1282-1285
Butygejd Butigeidis 1285-1291
Butywid Butvydas 1291-1295
Witenes Vytenis 1295-1316
Giedymin Gediminas 1316-1341
Jawnuta Jaunutis 1341-1345 chrzestne imię Iwan
Olgierd Algirdas 1345-1377
Jagiełło Jogaila 1377-1381
Kiejstut Kęstutis 1381-1382
Władysław Jagiełło

ponownie

Jogaila 1382-1392, 1386, 1392-1434 najwyższy książę litewski Po przyjęciu chrztu w 1386 roku i koronacji na króla Polski przybrał imię Władysław.

1386-1392 unia personalna z Polską,

Skirgiełło Skirgaila 1387-1392 namiestnik Jagiełły
Witold Vytautas 1392-1430
Świdrygiełło Švitrigaila 1430-1432
Zygmunt (I) Žygimantas I 1432-1440
Władysław (II) Warneńczyk Vladislovas II 1434-1444 najwyższy książę litewski oraz król Polski
Kazimierz Kazimieras 1440-1492 1447-1492 unia personalna z Polską
Aleksander Aleksandras 1492-1506 1501-1506 unia personalna z Polską
Zygmunt (II) Stary Žygimantas II Senasis 1506-1548 1506-1544 unia personalna z Polską
Zygmunt (III) August Žygimantas III Augustas 1529-1569 1548-1569 unia personalna z Polską

Wielkie Księstwo Litewskie jako część Rzeczypospolitej Obojga Narodów 1569-1795

Od 1573 władca wybierany na wolnej elekcji

Władca Imię w języku litewskim Portret władcy Lata panowania Uwagi
Zygmunt (III) August Žygimantas III Augustas 1569-1572
Henryk Walezy Henrikas I Valua 1573-1574 zdetronizowany
Anna Jagiellonka Ona Jogailaitė 1575-1596 Współrządziła z mężem Stefanem Batorym
Stefan Batory Steponas I Batoras 1576-1586
Zygmunt (IV) Waza Žygimantas IV Vaza 1587-1632
Władysław (III) Waza Vladislovas III Vaza 1632-1648
Jan (I) Kazimierz Waza Jonas I Kazimieras Vaza 1648-1668 abdykował
Michał Wiśniowiecki Mykolas I Kaributas Višnioveckis 1669-1673
Jan (II) Sobieski Jonas II Sobieskis 1674-1696
August (II/I) Mocny Augustas II / I 1697-1706 ustąpił z tronu
Stanisław (I) Leszczyński Stanislovas I Leščinskis 1704-1709 ustąpił z tronu
August (II) Mocny

ponownie

Augustas II 1709-1733
Stanisław (I) Leszczyński

ponownie

Stanislovas I Leščinskis 1733-1736 ustąpił z tronu
August (III) Sas Augustas III 1733-1763
Stanisław (II) August Poniatowski Stanislovas II Augustas Poniatovskis 1764-1795 abdykował po III rozbiorze

1795 – włączenie większości ziem Wielkiego Księstwa Litewskiego do Imperium Rosyjskiego.

Królestwo Litwy (1918)

Litwa proklamowała niepodległość 16 lutego 1918 r., jako państwo zależne od Cesarstwa Niemieckiego. 4 lipca 1918 roku wybrano księcia Wilhelma Karola Uracha. Wilhelm przyjął wybór 11 lipca. Nigdy nie przybył na Litwę i nie objął władzy. 2 listopada 1918 przyjęto republikańską konstytucję, tym samym detronizując Mendoga II.

Władca Imię w języku litewskim Portret władcy Lata panowania Uwagi
Mendog II Mindaugas II 11 lipca – 2 listopada 1918 właśc. Wilhelm Karol Florestan Urach

Zobacz też

Przypisy

  1. ↑ Małgorzata Duczmal: Jagiellonowie. Leksykon biograficzny. Kraków: Wydawnictwo Literackie, 1990, s. 525. ISBN 83-08-02577-3.
  2. ↑ Jerzy Ochmański: Historia Litwy. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1990, s. 128. ISBN 83-04-03107-8.
  3. ↑ J. Ochmański, Historia Litwy, Warszawa 1982, s. 44-48.
  4. ↑ Хроніка Биховця.
  5. ↑ J. Ochmański, Historia Litwy, Warszawa 1982, s. 46, 390.
  6. ↑ J. Ochmański, Historia Litwy, Warszawa 1982, s. 46-48.

Bibliografia

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Władcy_Wielkiego_Księstwa_Litewskiego&oldid=53352075”