Zamek w Krupem
51°01′44″N 23°13′14″E/51,028889 23,220556 nr rej. A/309 z 24.05.1956, z 7.04.1967i z 26.03.1991[1] | |
.jpg) Ruiny zamku | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Miejscowość | |
| Ukończenie budowy |
XVI w. |
| Pierwszy właściciel |
Jerzy Krupski rok 1492 |
| Kolejni właściciele | |
Położenie na mapie gminy wiejskiej Krasnystaw  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa lubelskiego  | |
Położenie na mapie powiatu krasnostawskiego  | |
| 51°01′44″N 23°13′14″E/51,028889 23,220556
| |
Zamek w Krupem – leżący przy drodze z Chełma do Krasnegostawu, przez współczesnych zwany fortecą, wznoszono od początku w. XVI przynajmniej do pierwszej połowy XVII stulecia[2].
Historia[edytuj | edytuj kod]
W roku 1492 Jerzy Krupski herbu Korczak wystawił pierwotnie niewielki zamek. Następnym właścicielem był Samuel Zborowski herbu Jastrzębiec[3] oraz jego potomkowie – Gnoińscy. Zborowski otoczył zamek murem kurtynowym z drewnianymi gankami strzelniczymi. Wiadomo że zamek miał wtedy 4 baszty ozdobione herbem Jastrzębiec oraz wieżę bramną. Dodatkowo zamku broniła fosa, rozlewiska i most zwodzony. W roku 1577 Krupe przeszło na własność kasztelanica chełmskiego Pawła Orzechowskiego, który przejąwszy zamek na własność przystąpił do jego rozbudowy nadając budowli renesansowy kształt.
Po roku 1644 zamek zmieniał często właścicieli nie ominęły go klęski najazdów i pożarów.
- ok. 1656 r. zniszczony przez Szwedów,
- w 1665 r. pożar niszczy mury, spłonęła cała zabudowa gospodarcza zamku,
- w 1670 r. – z ruin zamek podnieśli dopiero następni właściciele – Reyowie (potomkowie Mikołaja Reya)[4]
Kolejnymi właścicielami byli Niemirycze i Buczaccy herbu Pilawa, następnie po wygaśnięciu tego rodu w XVIII wieku, król Stanisław August Poniatowski przywilejem z dnia 5 października 1774 roku nadał ich dobra prawem kaduka Janowi Michałowi Rejowi, staroście nowokorczyńskiemu[5]. Od 1782 roku właścicielami Krupego była rodzina Mrozowickich herbu Prus III[6]. Nieopodal zamku Jan Michał Rej rozpoczął budowę dworu, którą to dokończył po 1783 roku ówczesny właściciel Mikołaj Mrozowicki, podkomorzy królewski i rotmistrz wojsk koronnych[7]. Ów dwór zachował się do dnia dzisiejszego.
- w roku 1794 na podniszczonym zamku wybuchł pożar. Nikt go już nie odbudowuje.
Kolejne zniszczenia i rozbiórki przyniosły wojny w XX w., między innymi Niemcy rozebrali część północną murów[4].
Dopiero w 1962 ruiny zostały zakonserwowane, częściowo wzmocnione i odnowione.
Opis zamku[edytuj | edytuj kod]
Zespół zamkowy składał się z głównej siedziby i podzamcza. Główna część zamku wzniesiona na planie kwadratu otoczona była wewnętrzną fosą; podzamcze chroniły okalające je mury z bastejami, mokradła i stawy. W pierwszym etapie rozbudowy powstało skrzydło północno-zachodnie. Budowla zwieńczona attyką miała arkadową galerię na obu kondygnacjach; na parterze z kamiennymi półkolumnami, na piętrze ceglanymi filarami. W tej części zamku znajdowały się pomieszczenia reprezentacyjne. Część mieszkalna urządzona została w przylegającej baszcie zachodniej. Skrzydło południowo-zachodnie – zamykające wewnętrzny dziedziniec – zbudowano w latach 1604–1608[2]. Były tam pomieszczenia gospodarcze na parterze, a na piętrze izba stołowa, sale i pokoje przestrzenne. Również to skrzydło zwieńczone było attyką. Elewację wykonano w technice sgraffitowej, chronił ją gzyms kordonowy. Okna w boniowanych obramieniach rozmieszczono rytmicznie.
Do zamku prowadził most zwodzony; przez bramę wchodziło się na duży dziedziniec. Całość budowli miał charakter obronny z bastejami w narożach czworokątnego założenia. Baszta bramna z oknami strzelniczymi mieściła na piętrze sklepione pomieszczenie mieszkalne dla straży. Nad bramą wjazdową widniał Jastrzębiec, herb Zborowskich. W podzamczu mieszkała służba i rzemieślnicy, były tam też stajnie.
Rysunek zamku w Krupem zamieścił w swym albumie – Adam Lerue. Album wydano w latach 1857–1860 w Zakładzie Litograficznym Adolfa Pecqa i S-ki w Warszawie[8][9].
Drzeworyt autorstwa Jana Styfi Zamku w Krupem zamieścił w roku 1863 Tygodnik Ilustrowany[10]
Galeria zdjęć współczesnych[edytuj | edytuj kod]
-
-
-
-
Fragment północnej bastei
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Rejestr zabytków nieruchomych – województwo lubelskie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 września 2023 [dostęp 2012-12-10].
- ↑ a b Towarzystwo Autorów i Wydawców Prac Naukowych UNIVERSITAS Kraków 1999 -Irena Rolska-Boruch
- ↑ Krupe, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. IV: Kęs – Kutno, Warszawa 1883, s. 729.
- ↑ a b Zamek w Krupe-Bastejowy zamek szlachecki
- ↑ E. Pobóg, Zamek w Krupem, [w:] Kłosy. Czasopismo Illustrowane Tygodniowe, T. XXXIV, nr 863, s. 22-23.
- ↑ Archiwum Państwowe w Lublinie, Księgi Grodzkie Krasnostawskie - Seria RMO Sygn. 7, k. 49v-62v (Inwentarz dóbr Krupe, spisany przy przekazaniu przez Michała Reya, podkomorzego nowokorczyńskiego, Mikołajowi Mrozowickiemu, podkomorzemu królewskiemu –1782)
- ↑ Konrad Grochecki, Zamek krupski. Rzecz o historii, słów kilka o archeologii, [w:] Nestor. Czasopismo Artystyczne, nr 3(41)2017, s. 10. (za: C. Kiełboń, Dwór w Krupem. Dokumentacja naukowo-historyczna, Lublin 1971, (mps WUOZ Lu-blin, delegatura w Chełmie) oraz M. Kurzątkowski, Studium naukowo-historyczne zamku w Krupem, Lublin 1962, (mps WUOZ Lublin, Delegatura w Chełmie).
- ↑ a b Adam Lerue, Album lubelskie. Oddział 2., Warszawa: Zakład Litograficzny Adolfa Pecq & Co. (Warszawa, 1858–1859.
- ↑ Leksykon Lublin(dostęp 2013-09)
- ↑ .Zasoby biblioteki cyfrowej Uniwersytetu Łódzkiego{dostęp- 2013-09}
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Tomasz Jurasz: Zamki i ich tajemnice. Warszawa: Wydawnictwo Iskry, 1972.
- Irena Rolska-Boruch: Murowane zamki i dwory w ziemi chełmskiej w wiekach XVI i XVII. [dostęp 2008-04-18]. (pol.).
- Irena Rolska-Boruch: "Domy pańskie" na Lubelszczyźnie od późnego gotyku do wczesnego baroku. Wydawn. KUL, 1 sty 2003 - str.280, 2003.
Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]
- Archiwalne widoki zamku w bibliotece Polona