Bazylika św. Stanisława Biskupa Męczennika w Lublinie

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Bazylika
św. Stanisława Biskupa Męczennika
kościół oo. Dominikanów
A/244 z dnia 28.02.1967 r.
(zespół klasztorny dominikanów)[1]
bazylika mniejsza
Ilustracja
Widok z rynku staromiejskiego
Państwo

 Polska

Województwo

 lubelskie

Miejscowość

Lublin

Wyznanie

katolickie

Kościół

rzymskokatolicki

Parafia

katedralna św. Jana Chrzciciela i św. Jana Ewangelisty w Lublinie

Bazylika mniejsza
• nadający tytuł

od 21 czerwca 1967
Paweł VI

Wezwanie

św. Stanisława Biskupa Męczennika i Podwyższenia Krzyża Świętego

Wspomnienie liturgiczne

8 maja i 14 września

Przedmioty szczególnego kultu
Relikwie

Drzewa Krzyża Świętego

Położenie na mapie Lublina
Mapa konturowa Lublina, blisko centrum u góry znajduje się punkt z opisem „Bazylikaśw. Stanisława Biskupa Męczennika”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, po prawej nieco na dole znajduje się punkt z opisem „Bazylikaśw. Stanisława Biskupa Męczennika”
Położenie na mapie województwa lubelskiego
Mapa konturowa województwa lubelskiego, blisko centrum na lewo znajduje się punkt z opisem „Bazylikaśw. Stanisława Biskupa Męczennika”
Ziemia51°14′52,13″N 22°34′11,49″E/51,247814 22,569858
Strona internetowa
Bazylika na litografii Adama Lerue (ok. 1858)[2]

Bazylika pw. św. Stanisława Biskupa Męczennika, zwana także bazyliką Relikwii (Drzewa) Krzyża Świętego lub kościołem oo. Dominikanów – jedna z najstarszych świątyń Lublina, wraz z klasztorem jest jedną z najdłużej istniejących instytucji tego miasta (w 2003 roku obchodziła jubileusz 750 lat).

Od 21 czerwca 1967 r. kościół dominikanów posiada tytuł bazyliki mniejszej, nadany mu przez papieża Pawła VI.

Opis architektoniczny[edytuj | edytuj kod]

Fasada dwuwieżowa, z wysokim, późnorenesansowym szczytem schodkowym, z podziałami pionowymi i poziomymi oraz czterema parami sterczyn na krawędziach. Wieże dwukondygnacyjne, z podwójnymi pilastrami narożnymi, w strefie górnej z wysokim oknem zamkniętym łukiem pełnym, nakryte dachami czterospadowymi, z hełmami. Przed wejściem do kościoła kruchta, nieco przesunięta na północ od osi głównej kościoła (powodem zabudowa działek przed świątynią w XVIII wieku), zamknięta od góry szczytem z gierowanym naczółkiem krytym blachą miedzianą, z dwoma sterczynami po bokach. Dach korpusu nawowego dwuspadowy, z ozdobnym hełmem sygnaturki z blachy miedzianej, podobnie dwuspadowy dach przykrywający prezbiterium, o znacznie niższej kalenicy. W bryle zewnętrznej kościoła wyodrębniają się kaplice – zwłaszcza kaplica Tyszkiewiczów, na przedłużeniu prezbiterium, w części dolnej na planie prostokątnym, wyżej, poprzez ścięte narożniki, sześcioboczna, nakryta eliptyczną kopułą z hełmem. Od południa kwadratowa w podstawie kaplica Firlejów, nakryta kopułą; od północy wydłużona, dostawiona prostopadle do prezbiterium, zamknięta półkoliście kaplica MB Paryskiej, obok kopuła kaplicy Ossolińskich.

Kościół podłużny, trójnawowy, halowy, korpus nawowy trzyprzęsłowy, przylegają do niego trzy pary kaplic bocznych oraz wydzielone kaplice na przedłużeniu naw bocznych. Długie, trzyprzęsłowe prezbiterium z dwiema kaplicami od strony północnej oraz kaplicą na jego przedłużeniu. Nawy, prezbiterium i część kaplic kryte sklepieniem krzyżowym; w kaplicach Ossolińskich i Firlejów sklepienie w typie lubelskim. Całość wnętrza zachowuje czytelną strukturę gotyckiej, trzynawowej hali zakonnej, zbliżoną swoją formą i proporcjami m.in. do XIV-wiecznej katedry lwowskiej (łacińskiej). W środkowej zakrystii znajduje się rzeźba Chrystus Ukrzyżowany na palmowym drzewie.

Historia[edytuj | edytuj kod]

Wnętrze kościoła w trakcie mszy
Kościół i zabudowania klasztorne w roku 1964
Kościół widziany z Al. Unii Lubelskiej

Za datę pierwszej fundacji kościoła klasztornego przyjmuje się rok 1253, jednakże dominikanie mogli przybyć do Lublina z Krakowa już w latach 30. XIII wieku. Obecny kościół został zbudowany w XIV wieku, z fundacji Kazimierza Wielkiego w 1342 r. Do początków XVI wieku, gdy dodano drugą nawę boczną, był świątynią dwunawową, z wydłużonym, zakonnym prezbiterium. Obecny kształt otrzymał po przebudowie w końcu XVI wieku (po katastrofalnym pożarze w 1575 r.).

Wnętrze[edytuj | edytuj kod]

Świątynię otacza jedenaście kaplic, przesuwając się zgodnie z ruchem wskazówek zegara (począwszy od północno-zachodniego narożnika) są to kaplice:

  • Hulewiczów
    • w niej wejście na klatkę schodową wieży północnej (za rokokowym konfesjonałem),
  • Korczmińskich
  • św. Stanisława
    • w ołtarzu obraz z końca XVI wieku przedstawiający św. Stanisława.
  • Ossolińskich lub Matki Bożej Trybunalskiej lub Matki Bożej Opieki (nosiła też nazwy MB Różańcowej oraz św. Jacka)
  • Ruszelska
    • jedna z najmniejszych kaplic,
    • znajduje się w niej niewielki obraz Matki Bożej, czczony w XVII wieku przez jednego z najznakomitszych lubelskich dominikanów, o. Pawła Ruszla.
  • Matki Bożej Paryskiej lub Niepokalanego Poczęcia NMP,
    • wzniesiona w latach 1728-1729, z fundacji Anny Krasickiej z Rzewuskich, żony kasztelana chełmskiego,
Biskup kijowski Andrzej z relikwiami Krzyża Świętego
Pożar Lublina.

Nawę główną otaczają cztery (z sześciu istniejących pierwotnie) ołtarze – kaplice przyfilarowe (wymienione w identycznej kolejności):

W większości kaplic znajdują się ołtarze z II. połowy XVIII wieku z dynamicznymi, złoconymi, drewnianymi figurami będącymi znakomitym przykładem rzeźby lwowskiej (puławska pracownia Pawła Zeisla). W kaplicy Firlejów, do momentu kradzieży (8/9 lutego 1991 r.), przechowywana była jedna z największych na świecie relikwii Krzyża św., najprawdopodobniej znajdująca się wcześniej kolejno w Jerozolimie, Konstantynopolu i Kijowie, a która do Lublina dotarła prawdopodobnie ok. 1420 r. To ona była przyczyną, dla której lubelska bazylika była w XVII wieku trzecim miejscem pielgrzymkowym w Rzeczypospolitej – po Jasnej Górze i Gnieźnie.

W nawach bocznych znajduje się cykl sześciu obrazów z pracowni Tomasza Dolabelli.

Teatr Lalki i Aktora mieszczący się w zabudowaniach klasztornych. Obok kościół dominikanów, w tle Wieża Trynitarska.

Klasztor[edytuj | edytuj kod]

Od południa do bazyliki przylega kompleks klasztorny, z dwoma wirydarzami, z pochodzącą z wieku XIV częścią wschodnią, mieszczącą m.in. wspartą na jednym filarze "Salę Unii" – dawny refektarz klasztorny, rozbudowywany w wiekach XVI-XVIII. Po kasacie i wypędzeniu zakonników w latach 80. XIX wieku, w klasztorze urządzono m.in. koszary. Dominikanie odzyskali częściowo swą własność w 1938 roku, lecz po 1945 roku większą część klasztoru zajął dom dziecka oraz Teatr Lalki i Aktora im. H.Ch. Andersena. Od kilku lat trwa kompleksowa rewaloryzacja i restauracja bazyliki i klasztoru. Znajdującą się w południowym skrzydle głównego czworoboku klasztornego bramę, flankują płaskorzeźbione panoplia, panneau nad przezroczem bramy przedstawia dwa podające sobie ręce putta, interpretowane niekiedy jako symbol unii Lubelskiej.

Galeria[edytuj | edytuj kod]

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. Rejestr zabytków nieruchomych – województwo lubelskie, Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 września 2023 [dostęp 2010-05-27].
  2. Adam Lerue, Album lubelskie. Oddział 2., Warszawa: Zakład Litograficzny Adolfa Pecq & Co. (Warszawa, 1858–1859.

Zobacz też[edytuj | edytuj kod]

Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]