Zofka Kveder

Zofka Kveder

Kopriva

Imię i nazwisko	Zofka Kveder (primo voto Jelovšek, secundo voto Demetrović)
Data i miejsce urodzenia	22 kwietnia 1878 Lublana
Data i miejsce śmierci	21 listopada 1926 Zagrzeb
Język	słoweński, serbsko-chorwacki, czeski, niemiecki
Dziedzina sztuki	szkic, powieść, nowela, dramat
Ważne dzieła
Amerikanci Misterij žene V oblasti teme Njeno življenje

Zofka Kveder (primo voto Jelovšek, secundo voto Demetrović, ur. 22 kwietnia 1878 w Lublanie, zm. 21 listopada 1926 w Zagrzebiu) – słoweńska pisarka, dramatopisarka i publicystka.

Zofka Kveder to jedna z pierwszych słoweńskich pisarek. Do kanonu słoweńskiej literatury weszła nie tyle dzięki swojemu kunsztowi pisarskiemu, ale przede wszystkim poprzez zwróceniem uwagi na sposób traktowania kobiet w ówczesnym społeczeństwie, podejmowanie motywu bezsilności kobiety. Jej pisarstwo przesiąknięte było duchem feminizmu. W czasach, kiedy życie publiczne i literackie w jej rodzimym kraju było zdominowane przez mężczyzn, uchodziła za śmiałą, niezależną intelektualistkę. Taką opinię zyskała również w Chorwacji i Czechach, gdzie publikowała.

Ze względów na skrajnie mimetyczny opis otoczenia, determinowanie postępowania bohaterów dziedzicznością oraz podejmowanie tematu erotyki, wpisywana jest do grona drugiej generacji słoweńskich naturalistów.

Życie

Dorastała we wsi Loški Potok w Wewnętrznej Krainie, który w owym czasie uchodził za jeden z najbiedniejszych, najbardziej odizolowanych i zacofanych w Słowenii. Dzieciństwo było najsmutniejszym okresem jej życia. Uzależniony od alkoholu ojciec znęcał się nad żoną i trójką dzieci. Z powodu uwłaczających warunków życia oraz pragnienia poznania samodzielnego życia opuściła rodzinne strony i przeprowadziła się do Lublany. Tam znalazła tymczasowe zatrudnienie w kancelarii adwokackiej polityka Ivana Šusteršiča. Wkrótce się przeniosła do Triestu, gdzie została zatrudniona w redakcjach czasopism Edinost i Slovenka. Później przeniosła się do Berna, tamże jako wolna słuchaczka uczęszczała na wykłady uniwersyteckie. W latach 1890–1907 mieszkała w Pradze. Podczas swojego pobytu w tym mieście była konsultantką literacką czasopisma Prežihovi Voranc oraz rozpoczęła redagowanie poczytnego rodzinnego miesięcznika Domači prijatelj (1904) trafiającego pod strzechy większości słoweńskich domostw.

Okres praski wiąże się również znaczącymi zmianami w życiu osobistym pisarki, tutaj urodziła swoją pierwszą córkę Vladę i wyszła za mąż za jej ojca, chorwackiego modernistycznego poetę Vladimira Jelovška. Cała rodzina przeniosła się do Zagrzebia, gdzie małżeństwu urodziły się jeszcze dwie córki– Maša i Mira.

W Zagrzebiu pracowała w redakcji zagrzebskiego niemieckojęzycznego dziennika Agramer Tagblatt redagując jego dodatek przeznaczony dla kobiet Frauen Zeitung. Po tym jak jej małżeństwo z Jelovškiem zakończyło się rozwodem, powtórnie wyszła za mąż, tym razem za socjaldemokratycznego polityka Juraja Demetrovića. W roku 1917 założyła czasopismo Ženski svijet, później przemianowane na Jugoslovanska žena. W roku 1920 gazeta przestała się ukazywać, rok później Zofka Demetrović postanowiła opublikować Almanah jugoslavenskih žena zawierający Tužaljke. Po I wojnie światowej jej mąż pełnił urząd namiestnika w Chorwacji, a sama została pierwszą damą Chorwacji. Resztę życia spędziła w Zagrzebiu, gdzie została pochowana.

Twórczość

W 1898 r. w czasie pobytu w Trieście zaczęła wysyłać swoje pierwsze utwory, zarówno oparte na autentycznych wydarzeniach, jak i te będące wytworem wyobraźni, rozmaitym redakcjom m.in.: triesteńskiej Slovence i Edinosti, Slovenskiemu narodu, Domu in svetu; większość z nich ukazała się w druku. Wkrótce zabroniono jej pisać pod swoim imieniem i zmuszona została do przyjęcia pseudonimu. Zdecydowała się publikować jako Kopriva (Pokrzywa), co podkreślało bolesne dzieciństwo i młodość. W 1900 r. opublikowała szkic literacki Moja prijateljica opierający fabułę na własnych doświadczeniach. W tym samym roku wydała swoją debiutancką książkę Misterij žene (zbiór krótkich szkiców literackich), która oprócz wątków autobiograficznych, biednego dzieciństwa w patologicznej rodzinie, zawiera obserwacje z życia triesteńskiego. Na jej kartach przeplatują się bolączki kobiet, których losy, mimo pochodzenia bohaterek z różnych klas społecznych (m.in. chłopstwa, lumpenproletariatu, proletariatu, mieszczaństwa), łączy tragiczny los, nieuniknione cierpienie, spowodowane zależnością od mężczyzn. Publikacja została negatywnie odebrane przez krytykę, zarówno ukierunkowaną klerykalnie i liberalnie zarzucającą jej m.in. brak kunsztu literackiego, nadmierny pesymizm, jednostronność, zbyt brutalny język. Modernistyczny pisarz Ivan Cankar, jako jeden z nielicznych, na łamach czasopisma Slovenka pozytywnie opowiedział się o Misterij žene, chwaląc oryginalność i wyjście poza ramy słoweńskiej tradycji literackiej.

W 1901 r. utwory dramatyczne zebrała w książce Ljubezen. W następnych latach wydała następujące zbiory: Odsevi (1902), Iz naših krajev (1903) i Iskre (1905). Ważniejszym dziełem dramatycznym jest dramat Amerikanci (1908) ukazujący przyczyny masowych emigracji za ocean.

W wielu swoich utworach podejmuje temat alkoholizmu, tak bliski jej ze względu na osobiste doświadczenia, najznamienitszymi tego przykładami są: nowela V oblasti teme i ostatnie dzieło napisane w języku słoweńskim – powieść Njeno življenje (1918). Po I wojnie światowej tworzyła już wyłącznie w języku serbsko-chorwackim (powieść Hanka, nowela Jedanaest, dramat Unuk kraljevića Marka…). Publikowała także w czeskich i niemieckich czasopismach.

Bibliografia

• Kocjan G. Kratka pripovedna proza v prvem desetletju našega stoletja (brez Cankarja). „Slavistična revija”. 45/1(1997), st.9-38.
• Kveder Z. Izbrano delo Zofke Kvedrove. Zbirka slovenskih književnic 1-4. Ljubljana. 1939. st.40.
• Mihurko Poniž K. Pripovedna besedila slovenskih pisateljic – sodobnic Zofke Kvedrove. „Jezik in slovstvo”. 45/4 (1999/2000). st.121-132.
• Borovnik S. Uporništvo ženskih likov v prozi Zofke Kveder. „Jezik in slovstvo”. 52/5. 2007. st. 53–62.