Ścięcie śmierci
Ścięcie śmierci (inaczej Jedlińskie Kusaki) – obrzęd ludowy, obchodzony corocznie w Jedlińsku w ostatni wtorek przed wielkim postem.
Przebieg obrzędu[edytuj | edytuj kod]
Według legendarnej opowieści, odtwarzanej podczas karnawału na jedlińskim rynku: W zapustny wtorek mieszkańcy Jedlińska poruszeni wiadomością przekazaną przez Kantego, odźwiernego w kościele, że śmierć upiwszy się w kusaki zgubiła kosę w Tocznem i śpi pod Spaloną Groblą, wyruszają prowadzeni przez Kantego na podmiejskie łąki, gdzie mocno ją wiążą postronkami, a następnie w triumfalnym pochodzie prowadzą do osiedla. Poinformowany o złapaniu śmierci burmistrz wraz z ławnikami oczekiwał na rynku miejskim przybycia orszaku. Zaczyna się rozprawa w sądzie. Śmierć zostaje oskarżona przez gawiedzią. Wysłuchawszy oskarżeń sąd wydaje wyrok i wzywa kata. Straszy on karami tych, którzy nie będą postępować zgodnie z prawem. Skończywszy mowę, kat ścina głowę śmierci, z której sypie się popiół, a z fałdów śmiertelnej koszuli wyskakuje czarny kot – wyobrażenie duszy. Po ścięciu na szafocie pojawia się anioł ostrzegający wszystkich, że śmierć nadal zbierać będzie swoje plony. Kat kładzie zwłoki śmierci na sanie, ciągnięte przez dzieci i dorosłych. Objechawszy osadę, dostarczają zwłoki burmistrzowi, aby spisać akt zgonu. Następnie odprawiają śmierci pogrzeb w karczmie, bawiąc się i tańcząc do północy[1].
Od rana na ulice Jedlińska wychodzą przebierańcy, zwani kusakami. Wszystkie postaci, w tym także kobiece, grają mężczyźni. Najliczniejszą grupę przebierańców stanowią diabły.
Historia i badania[edytuj | edytuj kod]
Pierwsza wzmianka o obrzędzie pojawiła się 22 lutego 1860 r. w warszawskiej Gazecie Codziennej. Był to przedruk listu księdza Jana Kloczkowskiego, ówczesnego proboszcza parafii w Jedlińsku, który opisuje zapustne widowisko. Jednakże początki tego zwyczaju są znacznie wcześniejsze. Ścinanie śmierci jest obrzędem kończącym karnawał, ale i zimę (według niektórych teorii początków zabawy można szukać już w XVI lub XVII wieku, gdy w różnych stronach Polski i Europy niszczono kukły uosabiające zimę poprzez ich ścinanie, topienie bądź palenie)[2][3].
Pewna część badaczy uważa jednak, że nie należy łączyć tego widowiska z ludowymi obrzędami wypędzania zimy, ze względu na ukształtowanie się go w czasach, gdy Jedlińsk był jeszcze miastem[4]
W porównaniu z większością polskich praktyk karnawałowych, Ścięcie śmierci ma najbardziej sceniczny charakter, z wyraźnym podziałem na aktorów i widownię. Nie jest to jednak odtworzenie karnawału na scenie, lecz element wpisany w przebieg samego widowiska w postaci odgrywanej przed publicznością rozprawy sądowej, odnotowany już w pierwszych XIX-wiecznych relacjach[5]. Upodabnia to karnawał w Jedlińsku do wielu miejskich karnawałów zachodnioeuropejskich[4].
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Jan Wiśniewski, Dekanat radomski, 1911, s. 86-94.
- ↑ Katarzyna M. Wiśniewska: Śmierć ścięta, czyli koniec karnawału, koniec zimy. 2011-03-08. [dostęp 2011-03-08]. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-03-25)]. (artykuł dostępny za opłatą)
- ↑ kars: Dziś Śmierć da głowę pod topór. Jak co roku w Jedlińsku. radom.gazeta.pl, 2012-02-21. [dostęp 2012-06-25].
- ↑ a b Ścięcie śmierci, [w:] Wojciech Dudzik, Karnawały w kulturze, 2005, s. 142, ISBN 978-83-88807-72-5.
- ↑ Justyna Laskowska - Otwinowska, Patryk Pawlaczyk, Amudena Rutkowska, Aleksander Robotycki i inni. Karnawał Król Europy. „Etnografia Nowa”. 2, s. 252 - 259, 2011. Warszawa: Państwowe Muzeum Etnograficzne w Warszawie. ISSN 2080-8747.
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Wojciech Dudzik, Karnawały w kulturze, 83-88807-72-2
- Jerzy Czajkowski, Jedlińskie kusaki, [w:] „Polska Sztuka Ludowa – Konteksty”, t. 10, z. 3, 1959