4 Dywizjon Żandarmerii
| Historia | |
| Państwo | |
|---|---|
| Sformowanie |
1921 |
| Rozformowanie |
1939 |
| Tradycje | |
| Święto |
19 grudnia (1928-1935) |
| Rodowód |
Żandarmeria Okręgu Generalnego „Łódź” |
| Dowódcy | |
| Pierwszy |
ppłk żand. Konrad Anlauf |
| Ostatni |
płk żand. Antoni Rudnicki |
| Organizacja | |
| Dyslokacja | |
| Rodzaj sił zbrojnych | |
| Rodzaj wojsk | |
| Podległość | |
4 Dywizjon Żandarmerii (4 dżand.) – oddział żandarmerii Wojska Polskiego.
Historia dywizjonu
[edytuj | edytuj kod]16 grudnia 1918 z Warszawy do Łodzi przybył porucznik Marceli Łączkowski z sześcioma podoficerami i przystąpił do organizacji Żandarmerii Okręgu Generalnego „Łódź”. Wśród sześciu podoficerów byli wachmistrzowie: Piotr Guzior, Zenon Krzak, Władysław Podsada i Maksymilian Węgłowski. Następnego dnia Dowództwo Okręgu Generalnego „Łódź” przydzieliło do Żandarmerii jednego oficera i 19 szeregowych. Dowództwo Żandarmerii zajmowało pokój nr 104 w hotelu Savoy w Łodzi. 17 grudnia zostały utworzone posterunki graniczne w Kaliszu i Aleksandrowie. W końcu grudnia Żandarmeria Okręgu Generalnego „Łódź” liczyła 6 oficerów, 24 podoficerów i 45 szeregowców. Poza Dowództwem Żandarmerii Okręgu Generalnego „Łódź” zostały zorganizowane powiatowe dowództwa żandarmerii w Łodzi, Łowiczu, Kaliszu, Włocławku i Kole[1].
4 Dywizjon Żandarmerii wraz z podporządkowanymi pododdziałami stacjonował na terenie Okręgu Korpusu Nr IV. Dowódca dywizjonu pełnił równocześnie funkcję szefa żandarmerii w Dowództwie Okręgu Korpusu Nr IV w Łodzi.
Do 20 marca 1924 zostały zlikwidowane plutony żandarmerii: Kutno, Łódź II, Łódź III i Piotrków, a w ich miejsce zostały zorganizowane posterunki żandarmerii[2]. W tym samym miesiącu niżej wymienieni oficerowie zostali przeniesieni do korpusu oficerów piechoty z równoczesnym wcieleniem do: por. żand. Józef Marian Kędzierski i por. żand. Ludwik Leopold Durda[a] do 31 pp oraz por. żand. Kazimierz Bronisław Sedlaczek i ppor. żand. Władysław Hrycyk do 28 pp[4].
17 lutego 1928 minister spraw wojskowych zatwierdził dzień 19 grudnia, jako datę święta dywizjonu[5].
12 marca 1931 Prezydent RP nadał chor. Janowi Wiśniewskiemu Krzyż Niepodległości z Mieczami[6][7][8].
12 grudnia 1935 minister spraw wojskowych unieważnił dotychczasową datę święta dywizjonu oraz zatwierdził dzień 13 czerwca, jako datę święta żandarmerii[9].
Jednostka nie posiadała sztandaru i odznaki pamiątkowej. Oficerowie i podoficerowie od 1931 mogli otrzymać odznakę pamiątkową Żandarmerii. W 1939 zamierzano wprowadzić do użytku „Znak Służbowy Żandarmerii”. Znaki miały być numerowane. Dla 4 dżand przewidziano numery od 4000 do 4999[10].
Organizacja pokojowa i obsada personalna 4 dżand w 1939
[edytuj | edytuj kod]Dowództwo 4 Dywizjonu Żandarmerii w Łodzi, ul. Południowa 44
- dowódca - ppłk żand. Antoni Rudnicki → dowódca żandarmerii GO „Piotrków”
- I zastępca dowódcy – mjr żand. Jan Motylewicz[b]
- II zastępca dowódcy - kpt. żand. Zygmunt Puchalik † 1940 Katyń → referent bezpieczeństwa w Dowództwie Etapów Armii „Łódź”
- adiutant - por. żand. Marian Siwiec † 1940 Kalinin[14] → dowódca Plutonu Pieszego Żandarmerii Nr 120
- oficer mobilizacyjny - kpt. żand. Zygmunt Kuniczkowski[15] → dowódca Plutonu Krajowego Żandarmerii „Łódź”
- oficer śledczy - por. żand. Antoni Bielawski[16] →
- oficer do zleceń - wakat
- oficer gospodarczy - kpt. int. Franciszek Bichajło[17]
Pluton Żandarmerii Łódź, ul. Południowa 44
- dowódca plutonu - por. żand. Zbigniew Feliks Otto Bojarski → referent w biurze dowódcy Żandarmerii Armii „Łódź”
- Posterunek Żandarmerii Regny
- Posterunek Żandarmerii Gałkówek
Pluton Żandarmerii Częstochowa, ul. Glogera 5
- dowódca plutonu - kpt. żand. Henryk Mirakowski
- oficer plutonu - ppor. rez. piech. pdsc mgr Hieronim Wielądek
- Posterunek Żandarmerii Piotrków
Pluton Żandarmerii Skierniewice, ul. Batorego 35 (do 1936 roku ul. Piotrkowska 35)
- dowódca plutonu - kpt. żand. Teofil Adalbert Szuliga † 1 VI 1944 Oflag VI B Dössel[18]
- Posterunek Żandarmerii Kutno
- Posterunek Żandarmerii Łowicz
Przebieg mobilizacji w 1939 roku
[edytuj | edytuj kod]4 Dywizjon Żandarmerii w Łodzi oraz wchodzące w jego skład Plutony Żandarmerii Częstochowa i Skierniewice były jednostkami mobilizującymi. Zgodnie z planem mobilizacyjnym „W” wymienione jednostki miały sformować dwanaście plutonów żandarmerii, w tym osiem pieszych, dwa konne i dwa krajowe. Połowa z nich była formowana w mobilizacji alarmowej, a druga połowa w I rzucie mobilizacji powszechnej.
W mobilizacji alarmowej, w grupie jednostek oznaczonych kolorem czarnym, przeznaczonych do „wzmocnienia sił w strefie granicy zagrożonej”:
- Pluton Pieszy Żandarmerii Nr 26 dla 26 Dywizji Piechoty (plżand Skierniewice),
- Pluton Pieszy Żandarmerii Nr 121 dla Kwatery Głównej Korpusu Interwencyjnego (plżand Skierniewice),
W mobilizacji alarmowej, w grupie jednostek oznaczonych kolorem niebieskim, przeznaczonej jako „I rzut osłony granicy zachodniej i północnej”:
- Pluton Pieszy Żandarmerii Nr 7 dla 7 Dywizji Piechoty (plżand Częstochowa),
W mobilizacji alarmowej, w grupie jednostek oznaczonych kolorem żółtym, będącej „wzmocnieniem (II rzutem) osłony dowolnej granicy w zależności od potrzeb”:
- Pluton Pieszy Żandarmerii Nr 10 dla 10 Dywizji Piechoty (4 dżand),
- Pluton Pieszy Żandarmerii Nr 119 dla Kwatery Głównej Armii „Łódź” (4 dżand),
- Pluton Krajowy Żandarmerii „Łódź” (4 dżand),
W I rzucie mobilizacji powszechnej:
- Pluton Pieszy Żandarmerii Nr 55 dla 44 Dywizji Piechoty (4 dżand),
- Pluton Pieszy Żandarmerii Nr 120 dla dowódcy etapów Armii „Łódź” (4 dżand),
- Pluton Pieszy Żandarmerii Nr 122 dla dowódcy etapów Armii „Łódź” (plżand Częstochowa),
- Pluton Konny Żandarmerii Nr 56 dla dowódcy etapów Armii „Łódź” (4 dżand),
- Pluton Konny Żandarmerii Nr 57 dla dowódcy etapów Armii „Łódź” (4 dżand),
- Pluton Krajowy Żandarmerii „Skierniewice” (plżand Skierniewice)[19].
Wszystkie plutony konne i piesze zostały sformowane według organizacji wojennej L.3141/mob.org.
Po południu 23 marca 1939 roku szef Sztabu Głównego generał brygady Wacław Stachiewicz wydał rozkaz mobilizacyjny L.8700/mob. o treści: „sformowanie jednostek czarnych na obszarze Okręgu Korpusu Nr IV zarządzone”[20]. Na podstawie wspomnianego rozkazu Pluton Żandarmerii Skierniewice sformował Plutony Piesze Żandarmerii Nr 26 i 121. Dopiero 27 kwietnia 1939 roku dowódca 4 dżand powołał trzech oficerów rezerwy do służby czynnej. Podporucznik Stanisław Kupczyński objął dowództwo Plutonu Pieszego Żandarmerii Nr 26, a podporucznik Adam Kaczmarek dowództwo Plutonu Pieszego Żandarmerii Nr 121. Trzecim oficerem był podporucznik Zygmunt Tosik[21][22]. Nie jest wykluczone, że do 27 kwietnia oba zmobilizowane plutonu pozostawały bez dowódców, ewentualnie obowiązki dowódców tych plutonów pełnili oficerowie służby stałej. Identyczna sytuacja miała miejsce z dwoma oficerami rezerwy - dowódcami plutonów żandarmerii sformowanych przez Pluton Żandarmerii Baranowicze[23]. Równocześnie na teren OK IV przybył Pluton Pieszy Żandarmerii Nr 30 sformowany przez 9 Dywizjon Żandarmerii w Brześciu nad Bugiem dla 30 Poleskiej Dywizji Piechoty. Pluton Pieszy Żandarmerii Nr 26 do pierwszej dekady lipca 1939 roku pozostawał w rejonie Skierniewic. W dniach 4-11 lipca razem z 26 DP został przetransportowany do rejonu Wągrowiec-Żnin, na teren operacyjny Armii „Poznań”. Kwatera Główna 26 DP znajdowała się w miejscowości Wapno Nowe. Tam zapewne kwaterował również pluton żandarmerii[24].
Kadra żandarmerii okręgu generalnego i dywizjonu
[edytuj | edytuj kod]- Dowódcy dywizjonu
- por. żand. Marceli Łączkowski (19 XII 1918 - 28 I 1919)
- rtm. żand. Adolf Drwota (28 I - 1 X 1919)
- por. żand. Tadeusz Konstanty Tomaszewski (1 X - 8 XII 1919)
- rtm. / ppłk żand. Konrad Anlauf[c] (8 XII 1919 - II 1927 → praktyka poborowa w PKU Nowy Targ[26])
- mjr żand. Alfred Riesser (IV 1927 - 7 III 1932 → dowódca 8 dżand)
- ppłk żand. Antoni Rudnicki (8 III 1932 - 30 VIII 1939)
- Zastępcy dowódcy dywizjonu (od 1938 – I zastępca dowódcy dywizjonu)
- ppłk żand. Hugon Babel (1923, później oficer rezerwowy)
- mjr żand. Marian Pisz (1923 – III 1927)
- mjr żand. Tadeusz Miś (III 1927 – XII 1928)
- mjr żand. Roman Marian Śliwiński (od XII 1928)
- Kwatermistrzowie (od 1938 – II zastępca dowódcy dywizjonu)
- kpt. żand. Zygmunt Puchalik (do VI 1939)
- mjr żand. Rudolf Klemens (VII – 6 IX 1939)
- Dowódcy Plutonu Żandarmerii Łódź (do 1924 roku - Pluton Żandarmerii Łódź I)
- por. żand. Zygmunt Meyer (1921)
- kpt. żand. Michał Fischer (1921-1924)
- kpt. żand. Henryk Kruczek (1924-1926)
- kpt. żand. Józef Berezowski (1927-1930)
- kpt. żand. Gustaw Zimmer (1930-1933)
- por. żand. Zbigniew Bojarski (1934-1939)
- Dowódcy Plutonu Żandarmerii Łódź II
- por. żand. Zygmunt Meyer (1919)
- chor. żand. Stefan Sweryda (1921-1922)
- por. żand. Henryk Kruczek (1922-1924)
- Dowódcy Plutonu Żandarmerii Łódź III
- por. żand. Teofil Szuliga (1921-1924)
- Dowódcy Plutonu Żandarmerii Częstochowa
- chor. żand. Zygmunt Goszewatiuk (1921-1922)
- por. żand. Franciszek Czarniecki (1923-1929)
- kpt. żand. Stanisław Grec (1930-1932)
- kpt. żand. Henryk Mirakowski (1937-1939)
- Dowódcy Plutonu Żandarmerii Skierniewice
- chor. Zygmunt Karlikowski (1921-1922)
- chor. Michał Zagórski (1923-1924)
- por. Zygmunt Pracki (1924-1929)
- por. żand. Gustaw Zimmer (1929-1930 → dowódca plżand Łódź)
- chor. Onufry Oleksiuk (1931-1932)
- kpt. żand. Teofil Szuliga (1933-1939)
- Dowódcy Plutonu Żandarmerii Kutno
- por. Franciszek Sedlaczek (1921-1922)
- por. Zygmunt Pracki (1923-1924 → dowódca plżand Skierniewice)
- Dowódcy Plutonu Żandarmerii Piotrków
- chor. Onufry Oleksiuk (1921-1922)
- por. Józef Kędzierski (1923-1924)
- Oficerowie
- ppłk rez. pow. do sł. cz. Hugon Babel[27]
- mjr żand. rez. Bolesław Greffner
- kpt. żand. Michał Firlejczyk[28]
- ppor. piech. Kazimierz Saratowicz[29][30][31].
Uwagi
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Ludwik Leopold Durda ur. 24 sierpnia 1895 w Jarosławiu, w rodzinie Antoniego. W sierpniu 1922 został przeniesiony z 9 dżand. do 4 dżand. w Łodzi[3].
- ↑ Jan Motylewicz ur. 3 marca 1896 we wsi Podwysokie, w ówczesnym powiecie brzeżańskim Królestwa Galicji i Lodomerii. Uczęszczał do c. k. Gimnazjum Wyższego w Brzeżanach (w roku szkolnym 1912/1913 był uczniem klasy Va). Kapitan ze starszeństwem z 1 kwietnia 1925. W 1932 pełnił służbę w 3 Dywizjonie Żandarmerii[11]. Z dniem 30 maja 1936 został przeniesiony do 4 dżand. na stanowisko zastępcy dowódcy dywizjonu (od 1938 – I zastępca dowódcy)[12]. Na stopień majora awansował ze starszeństwem z 19 marca 1937 i 2. lokatą w korpusie oficerów żandarmerii. Był odznaczony Złotym i Srebrnym Krzyżem Zasługi[13].
- ↑ 3 stycznia 1919 roku kpt. Konrad Anlauf został przeniesiony z Milicji w Przemyślu do Żandarmerii Okręgu Generalnego Kraków. W 1943 roku został skazany na karę śmierci przez WSS Armii Krajowej za współpracę z Gestapo[25]
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Suliński 2014 ↓, s. 9-11.
- ↑ Ratajczyk 2004 ↓, s. 205.
- ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 26 z 12 sierpnia 1922, s. 609.
- ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 26 z 15 marca 1924, s. 127-128.
- ↑ Dz. Rozk. MSWojsk. Nr 5 z 17 lutego 1928, poz. 46.
- ↑ M.P. z 1931 r. nr 64, poz. 100.
- ↑ Kartoteka personalno-odznaczeniowa. WBH. [dostęp 2021-09-21]..
- ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 8 z 11 listopada 1931, s. 360.
- ↑ Dz. Rozk. MSWojsk. Nr 6 z 12 grudnia 1935, poz. 142.
- ↑ Ratajczyk 2004 ↓, s. 271-272.
- ↑ Rocznik Oficerski 1932 ↓, s. 289, 792.
- ↑ Suliński 2014 ↓, s. 59.
- ↑ Rybka i Stepan 2006 ↓, s. 282.
- ↑ Marian Siwiec urodził się 28 listopada 1907 roku w Wilnie w rodzinie Kazimierza i Petroneli z Frąckiewiczów. Absolwent Gimnazjum w Wilejce i Szkoły Podchorążych Piechoty. 15 sierpnia 1931 roku Prezydent RP mianował go podporucznikiem ze starszeństwem z 15 sierpnia 1931 roku i 197. lokatą w korpusie oficerów piechoty, a Minister Spraw Wojskowych wcielił do 80 Pułku Piechoty w Słonimie. 22 lutego 1934 roku awansował na porucznika ze starszeństwem z 1 stycznia 1934 roku i 254. lokatą w korpusie oficerów piechoty. Od 1938 roku w 4 Dywizjonie Żandarmerii. Odznaczony Brązowym Medalem za Długoletnią Służbę. Jeniec sowieckiego obozu Ostaszkowie.
- ↑ Rocznik Oficerski 1932 ↓, s. 290, 793. Zygmunt Kuniczkowski urodził się 26 października 1891 roku. Porucznik ze starszeństwem z 1 czerwca 1921 roku w korpusie oficerów żandarmerii. Na kapitana awansował ze starszeństwem z 19 marca 1938 roku i 2. lokatą w korpusie oficerów żandarmerii. Odznaczony Srebrnym Krzyżem Zasługi. W niewoli niemieckiej, w Oflagu II C Woldenberg.
- ↑ Antoni Bielawski urodził się 12 czerwca 1898 roku. Absolwent Oficerskiej Szkoły dla Podoficerów w Bydgoszczy. 15 sierpnia 1930 roku został mianowany podporucznikiem ze starszeństwem z 15 sierpnia 1930 roku i 89. lokatą w korpusie oficerów piechoty. 1 lutego 1932 roku, po ukończeniu Kursu Aplikacyjnego Oficerów Młodszych Żandarmerii, został przeniesiony do Centrum Wyszkolenia Żandarmerii w Grudziądzu na stanowisko instruktora w 2 kompanii. 12 marca 1933 roku awansował na porucznika ze starszeństwem z 1 stycznia 1933 roku i 2. lokatą w korpusie oficerów żandarmerii. 30 stycznia 1934 roku został przesunięty na stanowisko oficera żywnościowego CWŻand.
- ↑ Rocznik Oficerski 1932 ↓, s. 103, 561. Franciszek Bichajło urodził się 4 października 1898 roku. Na porucznika awansował ze starszeństwem z 1 stycznia 1925 roku w korpusie oficerów piechoty. W 1932 roku pełnił służbę w 31 Pułku Strzelców Kaniowskich w Łodzi. W 1934 roku został przeniesiony z korpusu oficerów piechoty do korpusu oficerów intendentów z jednoczesnym wyznaczeniem na stanowiska płatnika w macierzystym pułku. Odznaczony Krzyżem Niepodległości..
- ↑ Rocznik Oficerski 1932 ↓, s. 290, 793. Teofil Adalbert Szuliga urodził się 22 kwietnia 895 roku. Odznaczony Krzyżem Niepodległości. Porucznik ze starszeństwem z 1 czerwca 1920 roku i 1. lokatą w korpusie oficerów żandarmerii. W latach 1921–1924 dowódca Plutonu Żandarmerii Łódź II, a w latach 1933-1939 dowódca Plutonu Żandarmerii Skierniewice.
- ↑ Rybka i Stepan 2010 ↓, s. CXXIV, 510, 515, 520.
- ↑ Eugeniusz Piwowarski, Przebieg i wyniki częściowej mobilizacji alarmowej z 23 marca 1939 r., Wojskowy Przegląd Historyczny Nr 1-2 (151-152), Wydawnictwo „Czasopisma Wojskowe”, Warszawa styczeń-czerwiec 1995, ISSN 0043-7182, s. 100.
- ↑ Suliński 2003 ↓, s. 182.
- ↑ Rocznik Oficerski Rezerw 1934 ↓, s. 63, 518. Zygmunt Tosik urodził się 29 kwietnia 1900 roku. Absolwent Wyższej Szkoły Handlowej w Warszawie. W czasie studiów był członkiem Polskiej Akademickiej Korporacji Respublica. Podporucznik rezerwy piechoty ze starszeństwem z 1 stycznia 1931 roku i 179. lokatą w korpusie oficerów rezerwowych piechoty. W 1934 roku pozostawał w ewidencji Powiatowej Komendy Uzupełnień Łódź Miasto II z przydziałem mobilizacyjnym do 60 Pułku Piechoty Wielkopolskiej w Ostrowie Wielkopolskim.
- ↑ Rybka i Stepan 2010 ↓, s. CXXVI-CXXVII, chodziło o dowódcę Plutonu Pieszego Żandarmerii Nr 20 dla 20 Dywizji Piechoty i dowódcę Plutonu Konnego Żandarmerii Nr 9 dla Nowogródzkiej Brygady Kawalerii.
- ↑ Bauer i Polak 1983 ↓, s. 83, 86, 90.
- ↑ Rozkazy DOGen. Kraków ↓, Nr 29 z 3 stycznia 1921 roku.
- ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 7 z 18 lutego 1927 roku, s. 65.
- ↑ Hugon Babel - oficer rezerwy powołany do służby czynnej. Podpułkownik ze starszeństwem z 1 czerwca 1919. W 1925 przeniesiony z korpusu oficerów rezerwowych żandarmerii do korpusu oficerów rezerwowych piechoty.
- ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 93 z 12 września 1924 roku, s. 522, z dniem 1 października 1924 roku został przeniesiony do korpusu oficerów inżynierii i saperów, wcielony do 2 psap. i przydzielony, po ukończeniu odkomenderowania na studia, do Kierownictwa Rejonu Inżynierii i Saperów w Kowlu. Major Firlejczyk zginął 18 czerwca 1940 roku w Thouars we Francji jako oficer Ośrodka Wyszkolenia Oficerów Saperów..
- ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 12 z 26 marca 1921 roku, s. 567, Kazimierz Saratowicz jako podporucznik 16 Pułku Piechoty był odkomenderowany do 4 dyonu żand. wojsk. z pozostawieniem ewidencyjnym w 16 pp.
- ↑ Spis oficerów 1921 ↓, s. 403, 859, Kazimierz Saratowicz ur. 23 sierpnia 1896 roku był wówczas oficerem żandarmerii pełniącym służbę w 4 dyonie żand. wojsk..
- ↑ Rocznik Oficerski Rezerw 1934 ↓, s. 26, 504, Kazimierz Saratowicz został zweryfikowany w stopniu porucznika ze starszeństwem z 1 czerwca 1919 roku. W 1934 roku zajmował 2944. lokatę na liście starszeństwa oficerów rezerwy piechoty. Pozostawał wówczas w ewidencji Powiatowej Komendy Uzupełnień Stanisławów. Posiadał przydział w rezerwie do 51 Pułku Piechoty Strzelców Kresowych w Brzeżanach.
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych. [dostęp 2016-02-15].
- Spis oficerów służących czynnie w dniu 1.6.1921 r.. Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1921.
- Rozkazy Dowództwa Okręgu Generalnego Kraków. Jagiellońska Biblioteka Cyfrowa. [dostęp 2018-10-20].
- Rocznik Oficerski 1932. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1932.
- Rocznik Oficerski Rezerw 1934. Wielkopolska Biblioteka Cyfrowa, 1934. [dostęp 2016-06-11].
- Piotr Bauer, Bogusław Polak: Armia „Poznań” w wojnie obronnej 1939. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie, 1983. ISBN 83-210-0385-0.
- Grzegorz Ratajczyk: Żandarmeria Wojska Polskiego II Rzeczypospolitej. Toruń: Dom Wydawniczy DUET, 2004. ISBN 83-89706-20-2.
- Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Rocznik oficerski 1939. Stan na dzień 23 marca 1939. Kraków: Fundacja CDCN, 2006. ISBN 978-83-7188-899-1.
- Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Najlepsza broń. Plan mobilizacyjny „W” i jego ewolucja. Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Adiutor”, 2010. ISBN 978-83-86100-83-5.
- Jan Suliński: Żandarmeria organ bezpieczeństwa armii 1918-1945. Warszawa: Kompas II, 2003. ISBN 83-912638-5-1.
- Jan Suliński: Żandarmeria Wojskowa w latach 1918-1947. Szkic organizacyjno-historyczny. Warszawa: Drukarnia Warszawskiego Okręgu Wojskowego, 1994.
- Jan Suliński: Żandarmeria DOK IV – Łódź w latach 1919-1939. Mińsk Mazowiecki: Centrum Szkolenia Żandarmerii Wojskowej, 2014. ISBN 978-83-63700-08-9.