Przejdź do zawartości

Aleksander Świętochowski

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Aleksander Świętochowski
Władysław Okoński, Poseł Prawdy
Ilustracja
Aleksander Świętochowski, 1900 r.
Data i miejsce urodzenia

18 stycznia 1849
Stoczek Łukowski

Data i miejsce śmierci

25 kwietnia 1938
Gołotczyzna

Dzieci

Ryszard Świętochowski

Faksymile
Odznaczenia
Złoty Wawrzyn Akademicki
Aleksander Świętochowski, pastel Kazimierza Mordasewicza, 1908

Aleksander Świętochowski, ps. „Władysław Okoński”, „Poseł Prawdy”, „O.Remus”, „Oremus”, „Liber”, „Gezyasz”, „Nauczyciel” i in.[1] (ur. 18 stycznia 1849 w Stoczku Łukowskim, zm. 25 kwietnia 1938 w Gołotczyźnie) – polski pisarz, publicysta, filozof i historyk, aforysta, krytyk, publicysta polityczny, działacz społeczny.

Życiorys

[edytuj | edytuj kod]

W młodości uczęszczał do szkół w Siedlcach i Lublinie, gdzie ukończył gimnazjum[2]. Studia w Szkole Głównej i na Cesarskim Uniwersytecie Warszawskim odbywał w latach 1866–1870 na wydziale filologiczno-historycznym. W 1874 roku wyjechał do Lipska. Na tamtejszej uczelni uzyskał doktorat z filozofii (praca O powstaniu praw moralnych[1]). Powrócił do Warszawy, gdzie publikował artykuły w „Przeglądzie Tygodniowym”. Współpracę z redakcją zakończył w 1878 roku, jednocześnie rozpoczynając pracę w redakcji dziennika „Nowiny” (do 1881 roku[1]).

Po odejściu z „Nowin” założył tygodnik „Prawda”, który redagował do roku 1902 (stworzył cykl felietonów Liberum veto). W latach 1908–1912 redagował miesięcznik „Kultura Polska”, następnie „Humanista Polski” współpracował też z „Myślą Narodową”. Oprócz artykułów społeczno-politycznych i krytycznoliterackich pisywał tam również felietony pod pseudonimem „Poseł Prawdy”. Poza publicystyką uprawiał też twórczość dramaturgiczną i nowelistyczną.

Prowadził także działalność społeczno-oświatową. Za największe dzieło swojego życia w tej dziedzinie uważał powstanie jeszcze pod rozbiorami szkół rolniczych w Gołotczyźnie – szkoły gospodarstwa domowego dla dziewcząt wiejskich (1909) założonej przez właścicielkę wsi Aleksandrę Bąkowską i 3 lata później szkoły rolniczej dla chłopców o nazwie Bratne. Należał do czołowych ideologów i przywódców pozytywizmu warszawskiego.

W latach (1906–1913) założył i był prezesem Towarzystwa Kultury Polskiej. Był gorącym rzecznikiem postępu, oświaty, kultury, walczył o równe prawa dla kobiet, Żydów, zwalczał konserwatyzm, wstecznictwo i klerykalizm.

Od 1912 roku do śmierci mieszkał w Gołotczyźnie, gdzie związał się wspólną ideą i głębszym uczuciem osobistym z Aleksandrą Bąkowską (z żoną od wielu lat był w faktycznej i całkowitej separacji). W 1921 r. związał się zaś z zaledwie 20-letnią wówczas, więc młodszą o ponad 50 lat, Marią Żydowo, z którą ożenił się w 1932 roku, zaraz po śmierci żony. Zmarł 25 kwietnia 1938 roku w Gołotczyźnie. Pochowany jest na cmentarzu w Sońsku k. Ciechanowa. Wdowa, Maria Świętochowska (później Grossman) prowadziła do 1959 roku muzeum poświęcone pisarzowi[3]. Zmarła 14 stycznia 2004 roku w wieku 101 lat[4].

Jego syn Ryszard Świętochowski był działaczem politycznym. Od 1984 roku Aleksander Świętochowski jest patronem założonej przez siebie szkoły w Gołotczyźnie – aktualnie Zespołu Szkół Centrum Kształcenia Rolniczego.

Odznaczenia

[edytuj | edytuj kod]

Poglądy literackie i polityczne

[edytuj | edytuj kod]

Jego manifest My i wy (1871) i Praca u podstaw (1873) zawierają główne założenia programowe pozytywizmu. W życiu wyznawał liberalizm, a w okresie międzywojennym był publicystą opozycyjnym wobec sanacji[6].

Twórczość Świętochowskiego obejmuje dramaty o tematyce filozoficzno-moralnej oraz historii idei.

W roku 1927 otrzymał nagrodę literacką miasta Łodzi[7]. W końcowym etapie życia zmienił poglądy. Jako inteligencki radykał i lewicujący liberał, skierował się w prawą stronę, zbliżając się do Narodowej Demokracji[8].

Twórczość

[edytuj | edytuj kod]

Wydania zbiorowe Pism (1896–1900), II. wyd. (1908–1909), 7 t. zawiera: I–II. Obrazki powieściowe, III. Bajki, IV–VI. Utwory dramatyczne, VII. Duchy, cz. I–III. (cz. IV–VI. w r. 1909 jako VIII. t. Pism, poemat dramatyczny prozą, główne dzieło Świętochowskiego). Pamiętnik drukowany w „Wiadomościach literackich” (1931/1932). Wydał ponadto: Genealogia teraźniejszości (1936)[9], powieść Twinko (1936).

Książka dla młodzieży: Czcigodni Polacy. Charaktery (1923).

Dramaty:

Utwory powieściowe:

Studia filozoficzne:

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. a b c Jan Data: Aleksander Świętochowski. [dostęp 2009-01-16]. (pol.).
  2. Poseł prawdy. „Nowości Ilustrowane”. Nr 17, s. 14, 28 kwietnia 1906. 
  3. Barbara Konarska-Pabiniak, 150 rocznica urodzin Aleksandra Świętochowskiego., 1999.
  4. Maria Żydowo. Sejm-Wielki.pl. [dostęp 2019-01-13].
  5. M.P. 1935 r. nr 257, poz. 305 „za wybitną twórczość literacką”.
  6. Świętochowski Aleksander, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2024-04-19].
  7. Nagrody Miasta Łodzi [online], BIP ŁÓDŹ [dostęp 2021-10-04] (pol.).
  8. Konrad Naylor, 100 postaci, które miały największy wpływ na dzieje Polski. Puls 1996, s. 739.
  9. Genealogja teraźniejszości Warszawa: Towarzystwo Wydawnicze „Rój”, 1936.
  10. Aleksander Świętochowski, O życie, wyd. 1897. [online], polona.pl [dostęp 2018-06-15].
  11. Aleksander Świętochowski, Klemens Boruta, wyd. 1880. [online], polona.pl [dostęp 2018-06-15].

Linki zewnętrzne

[edytuj | edytuj kod]