Przejdź do zawartości

Aleksandra Zagórska

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Aleksandra Zagórska
Ilustracja
podpułkownik podpułkownik
Data i miejsce urodzenia

22 czerwca 1882
Lublin, Królestwo Polskie, Imperium Rosyjskie

Data i miejsce śmierci

14 kwietnia 1965
Warszawa, Polska

Przebieg służby
Siły zbrojne

Armia Austro-Węgier
Wojsko Polskie

Formacja

Legiony Polskie

Jednostki

Ochotnicza Legia Kobiet

Stanowiska

komendantka O. L. K.

Główne wojny i bitwy

I wojna światowa
wojna polsko-ukraińska (obrona Lwowa)
wojna polsko-bolszewicka

Odznaczenia
Krzyż Niepodległości z Mieczami Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski Krzyż Walecznych (1920–1941, dwukrotnie) Złoty Krzyż Zasługi (II RP) Medal Pamiątkowy za Wojnę 1918–1921
Krzyż Obrony Lwowa Odznaka pamiątkowa „Orlęta”
Multimedia w Wikimedia Commons
Grób Aleksandry Zagórskiej na cmentarzu Bródnowskim
Nagrobek ppłk Aleksandry Zagórskiej
Nagrobek ppłk Aleksandry Zagórskiej na Cmentarzu Wojskowym przy ul. Powązkowskiej w kwaterze B11. Fot. ze zbiorów IPN

Aleksandra Zagórska, 1° v. Bitschan, 2° v. Bednarz, 3° v. Zagórska, pseudonim Magda (ur. 22 czerwca 1882 w Lublinie[1], zm. 14 kwietnia 1965 w Warszawie) – podpułkownik Wojska Polskiego, żołnierz Legionów, organizatorka i komendantka Ochotniczej Legii Kobiet[2], działaczka niepodległościowa.

Życiorys

[edytuj | edytuj kod]
Aleksandra Zagórska (z tyłu) z członkiniami Ochotniczej Legii Kobiet w 1920 roku

Urodziła się w rodzinie Antoniego Lubicz - Radzimińskiego i Florentyny z Szpechtów. Dzieciństwo spędziła w Sandomierzu. Od 1894 roku uczyła się w progimnazjum w Zamościu, a od 1895 do gimnazjum w Radomiu. W gimnazjum uczestniczyła w kolportażu odezw PPS. Od 1904 roku studiowała filozofię[3] na Uniwersytecie Jagiellońskim i jednocześnie podjęła współpracę z techniką partyjną PPS kierowaną przez Ksawerego Praussa. W 1905 roku wstąpiła do Organizacji Bojowej PPS, w działaniach której używała pseudonimu Magda. W 1906 roku założyła wspólnie z Czesławem Świrskim wytwórnię materiałów wybuchowych, w której przygotowywano ładunki wybuchowe wykorzystywane w akcjach m.in. w „krwawej środzie”. W listopadzie 1906 r. uległa zatruciu wyziewami piorunianu rtęci, służącego do produkcji bomb. Dla poratowania zdrowia przebywała na kuracji w Zakopanem. Po rekonwalescencji powróciła do Warszawy, gdzie ponownie podjęła aktywną działalność w akcjach bojowych. W lipcu 1907 r. uczestniczyła w nieudanym zamachu na pociąg w Łapach wiozący żołnierzy pułku wołyńskiego. W marcu 1908 r. została aresztowana i osadzona na Pawiaku. W październiku 1908 r. dzięki łapówce w trakcie procesu uwolniona od zarzutów, została tymczasowo zwolniona, wciąż jednak zagrożona aresztowaniem zbiegła do Galicji. Zatrzymała się w Krakowie włączając się w działalność miejscowej komórki Organizacji Bojowej, a następnie schroniła się w Zakopanem. W lipcu 1909 roku otrzymała rozkaz udania się do Lwowa, miasta w którym zamieszkała na stałe i w historii którego miała odegrać istotną rolę. Mimo obawy ponownym aresztowaniem systematycznie przekraczała granice Królestwa dokąd przewoziła broń i wydawnictwa PPS na polecenia Tomasza Arciszewskiego. W 1911 wstąpiła do Związku Walki Czynnej, a także do Związku Strzeleckiego we Lwowie będąc jednocześnie organizatorką kobiecych drużyn Polskiej Organizacji Wojskowej.

Podczas I wojny światowej była organizatorką kobiecej służby wywiadowczej I Brygady Legionów Polskich. W stopniu majora wzięła udział w obronie Lwowa w latach 1918–1919 w trakcie wojny polsko-ukraińskiej, organizując oddział kurierek (jej adiutantką była Stanisława Paleolog). 4 listopada 1918 r. zorganizowała we Lwowie kobiecą organizację paramilitarną Ochotnicza Legia Kobiet., której była komendantką. U kresu walk we Lwowie zaangażowała się w organizowanie milicji kobiecej w ramach Miejskiej Straży Obywatelskiej[4]. Ochotniczki z OLK wzięły czynny udział w wojnie z bolszewikami. 1 kwietnia 1920 r. została mianowana naczelniczką Wydziału Ochotniczej Legii Kobiet przy Sekcji Mobilizacyjnej Oddziału I Sztabu Ministerstwa Spraw Wojskowych w Warszawie z równoczesnym przyznaniem stopnia funkcyjnego majora (jej adiutantką pozostawała ppor. S. Paleolog, późniejsza minister w Rządzie Londyńskim)[5]. Z racji zajmowanego stanowiska była „dowódczynią wszystkich formacji OLK na terenie podległym Ministerstwu Spraw Wojskowych”[6]. Z dniem 1 października 1921 r., na własną prośbę, została zwolniona z czynnej służby wojskowej[7]. Dosłużyła się stopnia podpułkownika.

W okresie międzywojennym w latach 1922–1924 mieszkała w Kobierzynie, a od 1925 roku ponownie we Lwowie, gdzie jej mąż kierował szpitalami psychiatrycznymi. W 1927 roku, wciąż sprawujący funkcję Dyrektora Szpitala na Kulparkowie, Roman Zagórski nagle zmarł[8] na powikłania pogrypowe. Po śmierci męża Aleksandra przeniosła się do Radości pod Warszawą i podjęła pracę w Radzie Szkolnej Miasta Stołecznego Warszawy przy organizowaniu kolonii dla dzieci. W 1928 roku zorganizowała Związek Legionistek Polskich, pełniąc do 1939 funkcję prezesa związku.

We wrześniu 1939 r. w czasie oblężenia w Warszawie, w świetlicy przy ul. Brackiej, nie ulegając chaosowi i panice prowadziła jadłodajnię dla uchodźców. Uniknęła cudem śmierci gdy pod jej nieobecność budynek ten został zniszczony. W 1940 roku ciężko zachorowała. Po opuszczeniu szpitala udała się do Zakopanego. Zamieszkała w Witkiewiczówce, której właściciele zaprzyjaźnieni z rodziną Zagórskich, udostępnili jej dożywotnio mieszkanie. Po nabraniu sil powróciła do Warszawy. W 1943 roku wstąpiła do Konwentu Organizacji Niepodległościowych, grupującego piłsudczyków, głównie z frakcji popierającej Walerego Sławka. Konkurencja polityczna nazywała tę grupę „sierotami po Sławku". Po wojnie latem 1945 roku zamieszkała w Zakopanem, w Witkiewiczówce, która w pozostałej części została wydzierżawiona Związkowi Historyków Sztuki z przeznaczeniem na Dom Pracy Twórczej[9][10][11].

Po II wojnie światowej Zagórska nadal organizowała w Warszawie cykliczne, wspomnieniowe spotkania byłych legionistek. Podczas jednego z takich spotkań w kwietniu 1965 roku nagle zmarła.

Z pierwszego małżeństwa z Henrykiem Bitschanem miała córeczkę[12], która zmarła krótko po narodzinach i syna, Jerzego, który mając czternaście lat jako Orlę Lwowskie wziął udział w walkach o Lwów i poległ 21 listopada 1918 r.[13][14][15][16]. Jej drugim mężem był Józef Bednarz, wybitny psychiatra, z którym miała syna Władysława. Po rozpadzie małżeństwa Bednarzy[17] w 1912 r. zawarła związek małżeński z lwowskim lekarzem Romanem Zagórskim, z którym mieszkała na lwowskim Kulparkowie[16].

Zmarła 14 kwietnia 1965 r. w Warszawie. Została wówczas pochowana na cmentarzu Bródnowskim (aleja 71B-III-11). W 2022 r. z inicjatywy Instytutu Pamięci Narodowej i rodziny szczątki ppłk. Zagórskiej zostały ekshumowane z cmentarza Bródnowskiego, a następnie w ponownym, uroczystym wojskowym pogrzebie, 26 maja 2022 r. złożone na Cmentarzu Wojskowym przy ul. Powązkowskiej w kwaterze żołnierzy wojny polsko - bolszewickiej z 1920 r. Aktualna lokalizacja grobu - Powązki kwatera B11, obok mogiły Matki Nieznanego Żołnierza Jadwigi Zarugiewiczowej.

Ordery i odznaczenia

[edytuj | edytuj kod]

Zobacz też

[edytuj | edytuj kod]

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ Iwona Szaleniec, Jurek Bitschan – orlątko rodem z Czeladzi, Czeladź 2018, s. 58–61.
  2. ↑ Anna Marcinkiewicz-Gołaś, Ochotnicza Legia Kobiet: 1918–1922, Warszawa, PAT, 2006.
  3. ↑ Jolanta Kolbuszewska „Polki na uniwersytetach - trudne początki" w Sensus Historiae, vol. XXVI (2017) s. 35-53
  4. ↑ Wit Sulimirski: Grupa „Sokół” – Macierz. W: Obrona Lwowa. 1–22 listopada 1918. Tom 2. Źródła do dziejów walk o Lwów i województwa południowo-wschodnie 1918–1920. Relacje uczestników. Jarosław Waniorek (red.). Warszawa: 1993, s. 470. ISBN 83-85218-56-4.
  5. ↑ Wanda Kiedrzyńska: Zarys Historii Wojennej O. L. K. (Ochotnicza Legia Kobiet). Warszawa: Wojskowe Biuro Historyczne, 1931, s. 31.
  6. ↑ Dziennik Rozkazów Dowództwa Okręgu Generalnego „Kielce” Nr 34 z 14 kwietnia 1920, pkt 15 Utworzenie i etat Wydziału OLK.
  7. ↑ Polska Zbrojna Nr 17 z 25 października 1921 r. s. 3.
  8. ↑ oryginał testimonium mortis Romana Zagórskiego
  9. ↑ Willa „Witkiewiczówka”
  10. ↑ Wikipedia Witkiewiczowie
  11. ↑ Wikipedia - Memoriał General Marii Wittek- cz. Aleksandra Zagórska
  12. ↑ Iwona Szaleniec, Jurek Bitschan – orlątko rodem z Czeladzi, Czeladź 2018, s. 69.
  13. ↑ Dla Ciebie Polsko Orlęta Lwowskie. Dziecko – bohater. „Panteon Polski”. nr 16, s. 16, 1 listopada 1925. 
  14. ↑ W obronie Lwowa i Kresów Wschodnich. Polegli od 1-go Listopada 1918 do 30-go Czerwca 1919, Nakładem Straży Mogił Polskich Bohaterów, Lwów 1926, s. 79–80.
  15. ↑ Z żałobnej karty. „Biuletyn”. Nr 2 (9), s. 100, listopad 1965. Koło Lwowian w Londynie. 
  16. ↑ a b c d Aleksandra Zagórska. Walka i śmierć Orlęcia. „Biuletyn”. Nr 27, s. 11–13, grudzień 1974. Koło Lwowian w Londynie. 
  17. ↑ Tadeusz Nasierowski „Józef Bednarz. Psychiatra z Dziejów jednego pocisku" w: Andrzej Strug. ,,Dzieje i czasy"; Wydawnictwo Pedagogiczne, 2013 str.48
  18. ↑ M.P. z 1932 r. nr 109, poz. 142 „za pracę w dziele odzyskania niepodległości”.
  19. ↑ M.P. z 1928 r. nr 260, poz. 631 „za zasługi na polu pracy niepodległościowej”.
  20. ↑ a b Stanisław Łoza (red.): Czy wiesz kto to jest? Uzupełnienia i sprostowania. Warszawa: 1939, s. 354. [dostęp 2021-12-03].
  21. ↑ Rozporządzenia Ministra Spraw Wojskowych. „Dziennik Personalny”. nr 12, s. 377, 10 maja 1922. Ministerstwo Spraw Wojskowych. 
  22. ↑ Ze spraw kobiecych. Odznaczenie Krzyżem Walecznych. „Gazeta Lwowska”. nr 161, s. 3, 27 lipca 1922. 
  23. ↑ M.P. z 1938 r. nr 92, poz. 137. „za zasługi na polu pracy społecznej w Federacji Polskich Związków Obrońców Ojczyzny”.

Bibliografia

[edytuj | edytuj kod]
  • Anna Marcinkiewicz-Gołaś, Ochotnicza Legia Kobiet w obronie Wilna (1919–1922), [w:] Nad Wilią i Niemnem: Wileńszczyzna w dziejach militarnych Polski XX wieku (wybrane zagadnienia), Piotrków Trybunalski, Naukowe Wyd. Piotrkowskie, 2004.
  • Marek Gałęzowski, Wierni Polsce. Ludzie konspiracji piłsudczykowskiej 1939–1947, Warszawa 2006.
  • Anna Marcinkiewicz-Gołaś, Ochotnicza Legia Kobiet: 1918–1922, Warszawa, PAT, 2006.
  • Anna Marcinkiewicz-Gołaś, Służba i działalność frontowa warszawskiego oddziału Ochotniczej Legii Kobiet w 1920 r., Niepodległość i Pamięć nr 28, Warszawa 2008, wyd. Muzeum Niepodległości.
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Aleksandra_Zagórska&oldid=74578913”