Antonina Domańska
Data i miejsce urodzenia |
wrzesień 1853 |
---|---|
Data i miejsce śmierci | |
Dziedzina sztuki | |
Ważne dzieła | |
|
Antonina Domańska z Kremerów (ur. we wrześniu 1853 w Kamieńcu Podolskim, zm. 24 stycznia 1917 w Krakowie) – polska pisarka.
Była pierwowzorem postaci Radczyni z Wesela Wyspiańskiego.
Życiorys
[edytuj | edytuj kod]Dziadek Antoniny, Józef Kremer był krawcem. Przyjechał do Krakowa z Opawy. Jego rodzina miała czesko–niemieckie korzenie, ale po przybyciu do Krakowa szybko się spolonizowała. Ojciec Aleksander Kremer ukończył Gimnazjum św. Anny, a w 1836 roku studia medyczne na UJ ( z przerwą na udział w powstaniu listopadowym). Po praktykach w Berlinie nostryfikował dyplom w Moskwie (1841) i pracował jako lekarz szkolny w gimnazjum oraz prowadził prywatną praktykę w Kamieńcu Podolskim. Ożenił się z Modestą Płońską (1815-1889), mieli dwie córki: Marię i Antoninę. Z powodu represji po powstaniu 1863 rodzina Kremerów jako „obcokrajowcy” musiała opuścić Kamieniec[1].
W 1865 roku zamieszkali w Krakowie. Antonina uczyła się w prywatnej pensji pani Kamieńskiej[2][1]. Po ukończeniu szkoły w 1874 roku, mając dwadzieścia jeden lat, wyszła za mąż za Stanisława Domańskiego, lekarza, późniejszego neurologa, profesora UJ. Zajmowała się domem oraz pięciorgiem dzieci, z których dwoje wcześnie zmarło[2]. Początkowo mieszkali w kamienicy Domańskich przy ulicy Szczepańskiej 8[3]. W 1896 zamieszkali w Rudawie w domu z wieżyczką (obecna ulica Antoniny Domańskiej)[2].
Antonina Domańska zmarła z powodu gruźlicy 24 stycznia 1917 roku w Krakowie. Pogrzeb odbył się 26 stycznia 1917 roku[4]. Została pochowana na cmentarzu Rakowickim w Krakowie w grobowcu rodziny Domańskich (kw. VII, rząd północny, miejsce 6)[5].
Była bratanicą historyka sztuki Józefa Kremera i architekta Karola Romana Kremera oraz ciotką poety Lucjana Rydla[3].
Twórczość
[edytuj | edytuj kod]Działalność literacką rozpoczęła od pisania opowiadań opartych na obserwacji własnych dzieci. Zadebiutowała na łamach „Wieczorów Rodzinnych” w 1890 roku opowiadaniem Moje dzieci (pod pseudonimem A.DO.)[1]. Na początku XX wieku dużą popularność zyskała jako autorka powieści i opowiadań historycznych dla dzieci[1].
Utwory Domańskiej:
- W Woli Tenczyńskiej. Opowiadanie dla dzieci (1899)[6]
- Hanusia Wierzynkówna (1909)[1]
- Historia żółtej ciżemki (1913; lektura do klasy 4 i 5 szkoły podstawowej; na jej podstawie w 1961 roku Sylwester Chęciński nakręcił film fabularny dla dzieci)[1]
- Paziowie króla Zygmunta (1910[7]; na jej podstawie w 1989 roku Grzegorz Warchoł nakręcił serial fabularny dla dzieci)
- Przy kominku (1911; zbiór baśni)[8]
- Trzaska i Zbroja (1913)[9]
- Krysia Bezimienna (1914)[10]
- Królewska niedola (1916)
- Złota przędza (1918; nowele)[7]
- Kuglarz Matki Boskiej: Legenda z XIII wieku (1920; nowela)[11]
Przekłady
[edytuj | edytuj kod]- 1914: Pážata krále Zygmunta (Paziowie króla Zygmunta) została wydana przez czeskie wydawnictwo Jos. R. Vilímek. Książkę przetłumaczył František Vondráček, a ilustracje wykonał Věnceslav Černý[12]
Nagrody
[edytuj | edytuj kod]- 1914: Nagroda Wydawnictwa Tanich Książek dla Dzieci i Młodzieży im. Bolesława Prusa za powieść historyczną dla dzieci[13]
- 1913: Nagroda Drukarni i Wydawnictwa św. Wojciecha na powieść historyczną dla dzieci za powieść Krysia bezimienna[14]
Upamiętnienie
[edytuj | edytuj kod]- W Rudawie została patronką ulicy, przy której znajduje się dom z wieżyczką, w którym mieszkali Domańscy;
- W ramach projektu Kody Miasta poetka jest patronką literacką ławeczki w Krakowie na Plantach, w pobliżu Pałacu Sztuki. Projekt ten jest realizowany przez Krakowskie Biuro Festiwalowe, operatora tytułu Kraków Miasto Literatury UNESCO, którym Kraków został uhonorowany w 2013 roku[15];
- W setną rocznicę śmierci Antoniny Domańskiej, w 2017 roku, Biblioteka Kraków utworzyła literacką Nagrodę Żółtej Ciżemki za najlepszą książkę dla dzieci i młodzieży. Nagroda ma charakter ogólnopolski, a jej fundatorem jest Miasto Kraków[1].
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b c d e f g Stanisław Dziedzic: Antonina Domańska. W cieniu literackiej legendy. rocznik.biblioteka.krakow.pl. [dostęp 2023-03-08].
- ↑ a b c Isabel Röskau-Rydel: Antonina Domańska (1853–1917)w środowisku rodzinnym Kremerów. rcin.org.pl/ibl. [dostęp 2023-03-08].
- ↑ a b Iwona Węgrzyn: Antonina Domańska – szkic do portretu. rcin.org.pl/ibl. [dostęp 2023-03-08].
- ↑ Nekrolog, „Czas”, 25 stycznia 1917 [dostęp 2023-03-15] .
- ↑ Internetowy lokalizator grobów. [dostęp 2023-03-08].
- ↑ Antonina Domańska , W Woli Tenczyńskiej. Opowiadanie dla dzieci [online], polona.pl [dostęp 2019-10-15] .
- ↑ a b Nowa encyklopedia PWN. T. 2. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1995, s.100, ISBN 83-01-11097-X.
- ↑ Antonina Domańska , Przy kominku. Opowieści fantastyczne dla młodzieży [online], polona.pl [dostęp 2019-10-15] .
- ↑ Antonina Domańska , Trzaska i Zbroja. Opowieść z czasów Kazimierza Wielkiego [online], polona.pl [dostęp 2019-10-15] .
- ↑ Antonina Domańska , Krysia Bezimienna. Opowiadanie z czasów Zygmunta Augusta i Stefana Batorego [online], polona.pl [dostęp 2019-10-15] .
- ↑ Antonina Domańska , Kuglarz Matki Boskiej. Legenda 13 wieku [online], polona.pl [dostęp 2019-10-15] .
- ↑ Pážata krále Zygmunta [online] [dostęp 2023-03-15] (cz.).
- ↑ Rozstrzygnięcie konkursu, „Kurier Lwowski” (214), anno.onb.ac.at, 24 maja 1914, s. 4 [dostęp 2023-03-15] .
- ↑ Rozstrzygnięcie konkursu.., „Kurier Lwowski” (358), anno.onb.ac.at, 5 sierpnia 1913, s. 10-11 [dostęp 2023-03-15] .
- ↑ Lista patronów. [dostęp 2023-03-08].
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Encyklopedia Krakowa. Kraków: PWN, 2000.