Aronia
 Aronia czarna | |||
| Systematyka[1][2] | |||
| Domena | |||
|---|---|---|---|
| Królestwo | |||
| Podkrólestwo | |||
| Nadgromada | |||
| Gromada | |||
| Podgromada | |||
| Nadklasa | |||
| Klasa | |||
| Nadrząd | |||
| Rząd | |||
| Rodzina | |||
| Rodzaj |
aronia | ||
| Nazwa systematyczna | |||
| Aronia Medik. Philos. Bot. 1: 155. Apr 1789[3] | |||
| Typ nomenklatoryczny | |||
|
Aronia arbutifolia (L.) Pers[4] | |||
| Synonimy | |||
| |||
Aronia (Aronia Medik.) – rodzaj roślin z rodziny różowatych. Obejmuje dwa gatunki i mieszańca między nimi. Rośliny te występują w naturze we wschodniej części Ameryki Północnej – od Nowej Fundlandii i Ontario po Florydę i Teksas[3][5]. Rosną tam w wilgotnych i bagiennych lasach oraz na mokradłach[5]. Kwiaty zapylane są zwykle przez pszczoły[5], przy czym rośliny te zdolne są do tworzenia nasion zarówno w wyniku zapylenia krzyżowego, samopylności, jak i apomiksji[6].
Aronia czerwona A. arbutifolia uprawiana jest jako ozdobna dla czerwonych owoców i intensywnie purpurowych barw liści jesienią[5]. Aronia czarna A. melanocarpa uprawiana jest dla jadalnych owoców, zasobnych w witaminy, zwłaszcza P[7], wykorzystywanych do przetworów, także do barwienia soków i żywności[8]. W Polsce uprawiana i dziczejąca jest aronia czarna, rzadziej uprawiana jest aronia czerwona i mieszaniec tych dwóch gatunków – aronia śliwolistna A. ×prunifolia, przy czym mieszaniec, jak i aronia czarna notowane są lokalnie jako gatunki dziczejące[9].
Morfologia
[edytuj | edytuj kod]- Pokrój
- Krzewy osiągające zwykle do 2 m wysokości[6], rzadko do 4 m[5], o pędach zwykle prosto wzniesionych, często licznych, wyrastających także z odrostów. Kora szara lub brązowa, gładka. Nie występują krótkopędy i ciernie. Pędy są nagie lub przylegająco owłosione[6].
- Liście
- Pojedyncze, skrętoległe, krótkoogonkowe[5], wsparte przyległymi do ogonków wąskimi i trwałymi przylistkami[6]. Blaszka zwykle eliptyczna do odwrotnie jajowatej[7], osiągająca od 2,5 do 7,5 cm długości (rzadko dłuższa). Brzeg blaszki jest płaski, ostro, gruczołowato karbowanopiłkowany[7][6].
- Kwiaty
- Zebrane zwykle po 5–12 w kwiatostany baldachogroniaste[7][6]. Hypancjum jest dzwonkowate, nagie lub owłosione. Działki kielicha w liczbie 5, są wzniesione i trójkątne. Płatków korony jest 5, mają kształt od eliptycznego do zaokrąglonego, kolor zwykle biały, rzadziej są zaróżowione. Korona osiąga średnicę od 12 do 20 mm. Pręcików jest 16–22, równej długości jak płatki. Zalążnia powstaje z 5 owocolistków zrośniętych doosiowo, zawierających po dwa zalążki[6].
- Owoce
- Jabłkowate o średnicy ok. 1 cm, czerwone lub czarne, w zależności od gatunku (u mieszańca pośrednie – ciemnoczerwonoczarne do fioletowoczarnych)[7]. Zwieńczone są trwałymi działkami i zawierają 2–8 nasion[6].
Systematyka
[edytuj | edytuj kod]- Pozycja systematyczna
Rodzaj z plemienia Pyreae, podrodziny Spiraeoideae (dawniej Pomoideae) z rodziny różowatych Rosaceae[10] lub (w innym ujęciu) do podplemienia Malinae, plemienia Maleae, podrodziny Amygdaloideae w tej samej rodzinie[11].
Aronie były (jak wiele rodzajów w obrębie różowatych) bardzo rozmaicie klasyfikowane w przeszłości, włączano je m.in. do rodzajów: Adenorachis, głóg Crataegus, Halmia, jabłoń Malus, nieszpułka Mespilus, grusza Pyrus, jarząb Sorbus i jeszcze w latach 90. XX wieku mocno wskazano na podstawie analiz morfologicznych na ich przynależność do rodzaju głogownik (Photinia). Koncepcje te nie znalazły jednak mocnego wsparcia w analizach filogenetycznych opartych na badaniach genetycznych[6].
- aronia czerwona Aronia arbutifolia (L.) Pers.
- aronia czarna, a. czarnoowocowa Aronia melanocarpa (Michx.) Elliott
- aronia śliwolistna Aronia ×prunifolia (Marschall) Rehder
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
- ↑ Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-01-25] (ang.).
- ↑ a b c d Aronia Medik.. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2021-12-23].
- ↑ Index Nominum Genericorum. [dostęp 2009-01-21].
- ↑ a b c d e f Roger Philips, Martyn Rix: The Botanical Garden. Vol. 1. Trees and shrubs. London: Macmillan, 2002, s. 255. ISBN 0-333-73003-8.
- ↑ a b c d e f g h i Richard J. Pankhurst: Aronia Medikus. [w:] Flora of North America [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2021-12-23].
- ↑ a b c d e Włodzimierz Seneta: Drzewa i krzewy liściaste A–B. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1991, s. 242-244. ISBN 83-01-10135-0.
- ↑ David J. Mabberley, Mabberley’s Plant-Book, Cambridge: Cambridge University Press, 2017, s. 39, DOI: 10.1017/9781316335581, ISBN 978-1-107-11502-6, OCLC 982092200.
- ↑ B. Tokarska-Guzik, Z. Dajdok, M. Zając, A. Zając, A. Urbisz, W. Danielewicz: Rośliny obcego pochodzenia w Polsce ze szczególnym uwzględnieniem gatunków inwazyjnych. Warszawa: Generalna Dyrekcja Ochrony Środowiska, 2012. ISBN 978-83-62940-34-9.
- ↑ D. Potter i inni, Phylogeny and classification of Rosaceae, „Plant Systematics and Evolution”, 266, 2007, s. 5–43, DOI: 10.1007/s00606-007-0539-9.
- ↑ Genus Aronia Medik.. [w:] Germplasm Resources Information Network (GRIN-Taxonomy) [on-line]. USDA, Agricultural Research Service, National Plant Germplasm System. [dostęp 2021-12-22].
- ↑ :Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa, Adam Zając, Maria Zając: Flowering plants and pteridophytes of Poland. A checklist. Krytyczna lista roślin naczyniowych Polski. Instytut Botaniki PAN im. Władysława Szafera w Krakowie, 2002. ISBN 83-85444-83-1.