Betlejem (Krzeszów)
50°44′21″N 16°02′39″E/50,739167 16,044167| niestandaryzowany przysiółek wsi | |
 Letni pawilon na wodzie w Betlejem | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Powiat | |
| Gmina | |
| Sołectwo | |
| Część miejscowości | |
| Wysokość |
482-490 m n.p.m. |
| Liczba ludności (2015) |
2 |
| Strefa numeracyjna |
75 |
| Kod pocztowy |
58-405[2] |
| Tablice rejestracyjne |
DKA |
| SIMC |
nie nadano[1] |
Położenie na mapie gminy wiejskiej Kamienna Góra  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa dolnośląskiego  | |
Położenie na mapie powiatu kamiennogórskiego  | |
| 50°44′21″N 16°02′39″E/50,739167 16,044167[1]
| |
| Strona internetowa | |
Betlejem (niem. Bethlehem) – nieoficjalny przysiółek wsi Krzeszów w Polsce położony w województwie dolnośląskim, w powiecie kamiennogórskim, w gminie Kamienna Góra[1]. W latach 1975–1998 miejscowość należała administracyjnie do województwa jeleniogórskiego.
Przysiółek leży 2 km na zachód od Krzeszowa, u podnóża stoku Anielskiej Góry w Górach Kruczych, w sąsiedztwie potoku Cedron.
Znajduje się tu drewniany pawilon na wodzie (na stawie) z malowidłami Georga Neunhertza odnoszącymi się do Starego Testamentu, związanymi treściowo z wodą.
Historia[edytuj | edytuj kod]
Betlejem zostało założone w latach 1676-1680, przez opata krzeszowskiego Bernarda Rosę, który wzorował się rzekomo na podobnym obiekcie w klasztorze augustianów w Pradze. Opat Rosa był też inicjatorem budowy w latach 1672-1678 Kalwarii, poprowadzonej również przez Betlejem. Wówczas to miejscowy potok przemianowano na biblijny Cedron. Jako pierwszy obiekt wzniesiono kaplicę betlejemską, w której cystersi krzeszowscy tradycyjnie odprawiali pasterkę. Przy kaplicy powstała drewniana pustelnia. Pierwszym pustelnikiem w latach 1681-1720 był franciszkanin E.A. Leonhard, a po nim do 1723 r. mieszkał tu Tadeusz Matulewicz z Litwy. Od 1763 r. władze pruskie oficjalnie zakazały rezydować pustelnikom, ale aż do kasaty dóbr klasztornych w 1810 r., mieszkał tu jako dozorca stawu F. Baumert. W sąsiedztwie kaplicy opat Rosa wzniósł na stawie drewniany pawilon letni. Pawilon służył też jako kąpielisko, ze względu na lecznicze właściwości wód ze źródła i stawu. Po sekularyzacji dóbr klasztornych w 1810 r. cały zespół podupadł, a kaplicę zamieniono na magazyn (według niektórych zapisków na piwiarnię). Dopiero potem przebudowano jej wnętrze w obecnej postaci. W XIX w. Betlejem stało się popularnym celem wycieczek z Krzeszowa, wówczas wzniesiono też obszerną gospodę z ogródkową restauracją, która miała też 8 miejsc noclegowych. Od dawna w Betlejem istniała leśniczówka. W 1907 r. na stawie urządzono ujęcie wody dla Kamiennej Góry.
Po 1945 r. Betlejem zmieniło swój charakter, tracąc funkcję sakralną. Zaprzestała działalności gospoda, a w jej zabudowaniach ulokowano ośrodek wczasowo-kolonijny. W zabudowaniach leśniczówki umieszczono nadleśnictwo, obejmujące znaczną część Gór Kruczych. Dopiero w ostatnich latach trwały próby przywrócenia pierwotnego charakteru, m.in. przeprowadzono konserwacje pawilonu opackiego. Zabezpieczono też kaplicę betlejemską. Staw obecnie – tak samo jak kiedyś – jest ujęciem wody[3].
Budynki[edytuj | edytuj kod]
Betlejem składa się z kaplic, pawilonu opackiego, budynku mieszkalnego i dawnej gospody.
Budynki sakralne[edytuj | edytuj kod]
Pierwsze, drewniane kaplice powstały w latach 1672-1680, jako część Kalwarii. W latach 1703-1720, wzniesiono je na nowo, już jako murowane, potem były remontowane w XIX w.. Od strony Krzeszowa, w lesie, stoi Stacja VI „Strącenie Chrystusa z mostu do Cedronu” – domkowa, zwieńczona dwuspadowym daszkiem krytym łupkiem. Do wnętrza prowadzi półkoliste wejście. Obok pawilonu stoi najokazalsza kaplica betlejemska, ze Stacją V „Ogród Oliwny”. Kaplica ma kształt małego kościółka, nakrytego dwuspadowym daszkiem z sygnaturką. Front tworzy trójkątny tympanon z naczółkiem. Do wnętrza prowadzą portale w kamiennych opaskach. Jej budowniczym był M. Schuppet. Układ wnętrza w obecnej formie pochodzi z 1810 r. i odzwierciadla Grotę Narodzenia. Wyposażenie wnętrza (podobnie jak wiele innych kaplic kalwaryjnych), było dziełem tych samych artystów, którzy pracowali przy budowie kościoła klasztornego i kościoła św. Józefa.Zachowały się tylko resztki pierwotnego wystroju, m.in. ołtarz i część figur szopki dłuta G. Schröttera, oraz sztukaterie M. Mayera. Nieco wyżej, również w lesie, stoi Stacja VII „Pocałunek Judasza” – w tym samym typie, co Stacja VI[3].
Letni pawilon[edytuj | edytuj kod]
Letni pawilon opacki wzniesiony został w latach 1674-1680 na palach, na środku stawu. Jest to budowla drewniana, założona na ośmiokącie o średnicy ok. 10 m. Centralną salę otacza drewniany ganek, połączony z brzegiem krytym, dwuprzęsłowym mostkiem. Pawilon jest zwieńczony 8-bocznym dachem namiotowym nad pseudokopułą z latarnią. Całość jest kryta gontem. Ściany wnętrza pokrywa częściowo polichromia architektoniczna i marmoryzacja. W sali znajdują się malowidła tematyczne nawiązujące do Starego Testamentu, a ściślej przedstawiające sceny o tematyce wodnej. Obrazy te wg tradycji przypisywano Michałowi Wilmannowi, pracującemu na potrzeby cystersów krzeszowskich. Jednak w większości pochodzą tylko z jego pracowni, a część powstała dopiero w XIX w.. W 1977 r. pawilon poddano dość gruntownemu remontowi, powiązanemu z wymianą części elementów konstrukcji i pokrycia dachu, a w latach 1977-1993 przeprowadzono konserwację obrazów. Od 2008 roku Pawilon na wodzie jest obiektem Szlaku Sakralnej Sztuki Barokowej im. Michaela Willmanna[3].
Budynek mieszkalny[edytuj | edytuj kod]
Budynek jest z 1 połowy XIX w., wzniesiony jako pensjonat-gospoda, rozbudowany w 1874 r. i przebudowany w 1930 r. Założony jest na rzucie prostokąta, nakryty wysokim dachem czterospadowym. Na osi słabo zaznaczony ryzalit. Na piętrze loggie, obok parterowa sala restauracyjna[3].
Dawna gospoda[edytuj | edytuj kod]
Pomiędzy budynkiem mieszkalnym a kaplicą betlejemską, ciągną się zabudowania dawnej restauracji ogródkowej – parterowe o konstrukcji szkieletowej[3].
Demografia[edytuj | edytuj kod]
Liczba ludności Betlejem na przestrzeni lat 1910-1933[3]
Zobacz też[edytuj | edytuj kod]
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ a b c Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 4013
- ↑ Krzeszów, [w:] Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2022, s. 635 [zarchiwizowane 2022-10-26].
- ↑ a b c d e f Marek Staffa: Słownik geografii turystycznej Sudetów, tom 8, Kotlina Kamiennogórska, Wzgórza Bramy Lubawskiej, Zawory. Wrocław: Wydawnictwo I-BiS, 1997, s. 51-54. ISBN 83-85773-23-1.
Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]
- Betlejem - Bethlehem, Betlehem na portalu polska-org.pl
- Siedziba gminy: Kamienna Góra
| Wsie | |
|---|---|
| Nieoficjalny przysiółek wsi |
