Brynica (dopływ Czarnej Przemszy)
 Brynica widziana z mostu w Wojkowicach (2018) | |
| Kontynent | |
|---|---|
| Państwo | |
| Województwo | |
| Rzeka | |
| Długość | 54,9 km |
| Powierzchnia zlewni |
483 km² |
| Źródło | |
| Miejsce | Mysłów |
| Współrzędne | |
| Ujście | |
| Recypient | Czarna Przemsza |
| Miejsce | |
| Wysokość |
243,8 m n.p.m.[1] |
| Współrzędne | |
Położenie na mapie województwa śląskiego  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Brynica, Bryńska – rzeka, prawy dopływ Czarnej Przemszy[2] o długości 54,9 km i powierzchni dorzecza 483 km²[3].
Rzeka płynie w województwie śląskim. Jej źródła znajdują się we wsi Mysłów, na Progu Woźnickim, na wysokości 350 m n.p.m.[3]. Kończy swój bieg, uchodząc do Czarnej Przemszy pod Mysłowicami, przy granicy z Sosnowcem[4].
Znaczenie historyczne[edytuj | edytuj kod]
Rzeka Brynica stanowi w swym biegu historyczną granicę między Śląskiem a Małopolską[5]. Była granicą pomiędzy państwem Habsburgów (potem Królestwem Prus) a Rzeczpospolitą, następnie granicą pomiędzy Prusami (później Niemcami) a Rosją. W latach 1918–1922 była granicą niemiecko-polską. Po zakończeniu Powstań Śląskich, 20 czerwca 1922 r., zgodnie z postanowieniami konwencji o podziale Górnego Śląska z 15 maja 1922 r., wojska polskie, pod dowództwem gen. broni Stanisława Szeptyckiego, przekroczyły most między Szopienicami a Sosnowcem, przejmując wschodnią część Górnego Śląska pod polską administrację. Jeden z powstańców śląskich - Janusz Howaniec, symbolicznie rozerwał kajdany niewoli. Wydarzenie to upamiętnione jest znajdującą się tutaj tablicą[6].
Znaczenie gospodarcze[edytuj | edytuj kod]
Z najstarszych opisów rzeki dowiadujemy się, że była spławna aż do granic Czeladzi. W samej Czeladzi na tzw. Łęgu istniała drewniana wieża-latarnia, która miała wskazywać drogę żeglarzom. Powyżej tego miejsca, aż do Ożarowic, ciągnęły się żeremia bobrowe, które od XIV stulecia zaczęły zanikać. W czasach późniejszych obfitowała w wielką ilość węgorzy i szczupaków[5]. Prowadzona od XVI wieku eksploatacja rud cynku i ołowiu oraz ponad stuletnia intensywna eksploatacja węgla kamiennego spowodowały przekształcenie rolniczego niegdyś obszaru doliny Brynicy, w obszar miejsko-przemysłowy[7]. Mocno zanieczyszczone już na początku XX wieku rzeki, prowadzące duże ilości frakcji ilastych z płuczek rud oraz z osadników kopalń węgla kamiennego, utrudniały wskutek zamulania funkcjonowanie młynów wodnych. Niektóre z nich likwidowano, inne przechodziły na zasilanie energią elektryczną. Ze względu na duże zagrożenie dla górnictwa rud i węgla kamiennego, prowadzącego eksploatację na niewielkich głębokościach, Brynica od lat czterdziestych XIX wieku podlegała betonowaniu i regulacji jej koryta. Prace te kontynuowano do lat sześćdziesiątych XX wieku. W ich trakcie zlikwidowano pozostałości spiętrzeń dawnych tartaków i młynów oraz meandrujące, bagniste rozlewiska podtapiające okolice rzeki[8]. W związku z postępującym zanieczyszczeniem rzeki uległo likwidacji również wiele ujęć wód powierzchniowych. W latach 1935-1939 w górnym biegu Brynicy, w Kozłowej Górze, zbudowano zbiornik wodny dla celów militarnych, który zaadaptowano w latach 1948-1950 na potrzeby pozyskiwania wody pitnej[4][9].
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Brynica (dopływ Czarnej Przemszy) na mapie Geoportalu Polskiej Infrastruktury Informacji Przestrzennej. Główny Geodeta Kraju. [dostęp 2017-07-12].
- ↑ Nazewnictwo geograficzne Polski. Tom 1. Hydronimy. Część 1. Wody płynące, źródła, wodospady, Ewa Wolnicz-Pawłowska, Jerzy Duma, Janusz Rieger, Halina Czarnecka (oprac.), Warszawa: Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 2006 (seria Nazewnictwo Geograficzne Polski), s. 23, ISBN 83-239-9607-5.
- ↑ a b Brynica, [w:] Encyklopedia PWN [dostęp 2024-01-08].
- ↑ a b Małgorzata Jastrząb, Brynica jaka jest jaka będzie., /www.sbc.org.pl, 1997, ISSN 1426-3858 [dostęp 2024-01-09] (pol.).
- ↑ a b Marian. Red. Kantor-Mirski, Z przeszłości Zagłębia Dąbrowskiego i okolicy : szkice monograficzne z ilustracjami. Z. 9, 1931, s. 137 [dostęp 2024-01-16] (pol.).
- ↑ Na trasie Balkan Ekspresu, druk: Warsztaty szkolne Zespołu Szkół Poligraficzno-Mechanicznych, ISBN 978-83-907011-6-5
- ↑ Filip Sulimierski, Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, dir.icm.edu.pl, 1880 [dostęp 2024-01-14] (pol.).
- ↑ Marian (1884-1942). Red. Kantor-Mirski, Z przeszłości Zagłębia Dąbrowskiego i okolicy, 1931, T. 1, z. 13, 1931, s. 196 [dostęp 2024-01-16] (pol.).
- ↑ Redaktor Naczelny, Brynica – rzeka czy ściek? [online], Sosnowiec online, 8 września 2017 [dostęp 2024-01-09] (pol.).
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Władysław Mroziński: B – jak Brynica w „Kurier Związkowy”
- Brynica (dopływ Czarnej Przemszy) w Encyklopedii Zagłębia Dąbrowskiego