Cerkiew Kazańskiej Ikony Matki Bożej i św. Proroka Eliasza w Wojsławicach
 nr rej. A/478 z dnia 31.01.1970.
| |||||||||||||||||||
| cerkiew filialna | |||||||||||||||||||
 Widok ogólny | |||||||||||||||||||
| Państwo | |||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Województwo | |||||||||||||||||||
| Miejscowość | |||||||||||||||||||
| Wyznanie | |||||||||||||||||||
| Kościół | |||||||||||||||||||
| Diecezja | |||||||||||||||||||
| Wezwanie |
Kazańskiej Ikony Matki Bożej, św. proroka Eliasza | ||||||||||||||||||
| Wspomnienie liturgiczne |
22 października/4 listopada; 20 lipca/2 sierpnia | ||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||
Położenie na mapie Polski  | |||||||||||||||||||
Położenie na mapie województwa lubelskiego  | |||||||||||||||||||
Położenie na mapie powiatu chełmskiego  | |||||||||||||||||||
Położenie na mapie gminy Wojsławice  | |||||||||||||||||||
 50°55′11,2″N 23°33′02,6″E/50,919778 23,550722
| |||||||||||||||||||
Cerkiew Kazańskiej Ikony Matki Bożej i św. Eliasza – prawosławna cerkiew filialna w Wojsławicach. Należy do parafii św. Jana Teologa w Chełmie, w dekanacie Chełm diecezji lubelsko-chełmskiej Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego[1].
Świątynie prawosławne znajdowały się w Wojsławicach od początku istnienia miejscowości, tj. od XV wieku. Obecnie istniejący budynek został wzniesiony w stylu barokowym w latach 1771–1774 jako świątynia unicka. Siedzibą parafii prawosławnej stał się w okresie likwidacji unickiej diecezji chełmskiej. Parafia wojsławicka działała nieprzerwanie do wysiedleń miejscowej ludności ukraińskiej wyznania prawosławnego w latach 40. XX w., gdy z braku wiernych została zlikwidowana. Porzucona cerkiew, użytkowana jako magazyn, ulegała stopniowej dewastacji. Dopiero na przełomie XX i XXI w. odremontowano ją, jednak brak ludności prawosławnej w miejscowości sprawił, że jest otwierana do celów kultowych jedynie okazjonalnie. We wnętrzu cerkwi nie ma ikonostasu, a jedynym elementem pierwotnego wyposażenia przechowywanym w świątyni jest zabytkowa kadzielnica.
Historia
[edytuj | edytuj kod]Pierwsze świątynie w Wojsławicach
[edytuj | edytuj kod]Pierwsza cerkiew w Wojsławicach została odnotowana już w akcie lokacyjnym Wojsławic ok. 1440. Nosiła wezwanie św. Eliasza[2]. Była to świątynia drewniana, została najprawdopodobniej zniszczona w czasie najazdu tatarskiego[3]. Kolejna cerkiew pod tym samym wezwaniem powstała przed 1508[3]. W XVI w. w miejscowości istniały trzy prawosławne świątynie, do których uczęszczało 2600 osób[2]. Według Janczykowskiego przy cerkwi św. Eliasza funkcjonował prawosławny klasztor[3].
Cerkiew z 1771
[edytuj | edytuj kod]Obecnie znajdująca się w Wojsławicach cerkiew została wzniesiona w latach 1771–1774 w stylu barokowym. Jej fundatorką była Marianna z Daniłowiczów. W momencie budowy była to świątynia unicka. Obiekt był murowany, jedynie przedsionek świątyni wybudowano z drewna[3]. W 1841 ta część budowli została przebudowana i od tego momentu murowana była cała cerkiew[3].
Obiekt pozostawał siedzibą parafii unickiej do likwidacji unickiej diecezji chełmskiej. Parafia wojsławicka została przyłączona do wikariatu chełmskiego prawosławnej eparchii chełmsko-warszawskiej rok przed formalną kasatą diecezji, w 1874[3]. W 1880 w jej wnętrzu wykonany został zespół fresków autorstwa Michała Olechwiera. W kolejnej dekadzie świątynia została odremontowana[3]. Przed I wojną światową wybudowano w jej sąsiedztwie murowaną dzwonnicę[4].
Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości cerkiew w Wojsławicach od początku mogła funkcjonować jako siedziba legalnej (etatowej) parafii prawosławnej. W 1919 Ministerstwo Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego uwzględniło ją na liście świątyń przewidywanych do otwarcia. W połowie 1921 w Wojsławicach działała już parafia, jedna z czternastu placówek duszpasterskich tworzących dekanat chełmski diecezji warszawsko-chełmskiej i zarazem jedna z trzynastu świątyń prawosławnych w powiecie chełmskim[5].
Po II wojnie światowej
[edytuj | edytuj kod]Cerkiew w Wojsławicach funkcjonowała do lat 40. XX w., gdy prawosławni mieszkańcy, narodowości ukraińskiej, zostali deportowani, a świątynia przestała spełniać dotychczasowe funkcje[6]. Całe wyposażenie świątyni wywiózł z Wojsławic prawosławny duchowny[3].
Porzucona cerkiew została zaadaptowana na magazyn środków chemicznych[2], następnie składowano w nim paliwa i smary. Przechowywane w obiekcie substancje doprowadziły do zniszczenia zabytkowych fresków[7]. W tym samym czasie zniszczone zostało ogrodzenie otaczające teren cerkiewny oraz prawosławny cmentarz[7]. W dzwonnicy świątyni, na dolnej kondygnacji, urządzono sklep, a następnie poczekalnię PKS. Następnie dzwonnica została całkowicie porzucona[8].
Od lat 60. XX wieku w obiekcie znajdował się magazyn muzealny. Zmiana przeznaczenia budynku nie przełożyła się na większą dbałość o jego stan techniczny, resztki fresków nadal ulegały degradacji[8]. W latach 80. XX wieku niszczejącą świątynią zainteresowały się lokalne władze, które postanowiły do 1990 doprowadzić ją do takiego stanu, by ponownie mogła zostać otwarta do celów kultowych[9]. Remont budowli podjęto jednak dopiero w latach 90. XX wieku, w dodatku został on przerwany z powodu braku funduszy. W czasie nieudolnie prowadzonych prac ostatecznie zniszczono freski Olechwiera, a ze świątyni zdjęto tynk[8]. W latach 90. XX wieku w odniesieniu do świątyni zaczęto posługiwać się wezwaniem Kazańskiej Ikony Matki Bożej, które pierwotnie nosiła zniszczona w 1938 drewniana kaplica prawosławna przy ulicy Grabowieckiej[4]. Nową, tym razem udaną, renowację cerkwi przeprowadzono na początku XXI w.[8] z inicjatywy prawosławnej diecezji lubelsko-chełmskiej[2]. W latach 2007–2009 w budynku kilkakrotnie odbywały się koncerty[8].
W 2009 po raz pierwszy od 1944 w budynku odbyło się nabożeństwo (wielka wieczernia), które stanowiło część Spotkań Trzech Kultur organizowanego przez Stowarzyszenie Miłośników Wojsławic[2]. Nabożeństwo takie odbywa się w czasie każdej kolejnej edycji tej corocznej imprezy[10]. W 2012 w Wojsławicach miała miejsce pierwsza od czasu wysiedleń Święta Liturgia[6]. W miejscowości nie mieszkają już wyznawcy prawosławia, toteż poza szczególnymi okazjami nabożeństwa nie są odprawiane[11].
Architektura
[edytuj | edytuj kod]Cerkiew w Wojsławicach została wzniesiona z cegły, w stylu barokowym. Posiada przedsionek, jedną nawę, wielobocznie zamknięte prezbiterium i zakrystię. Chór muzyczny w świątyni wspierają dwa murowane filary. Zewnętrzne ściany świątyni rozczłonkowane są pilastrami w porządku toskańskim, podpierającymi profilowany gzyms. Cerkiew kryta jest blaszanym dachem, na którym znajduje się cebulasty hełm[4]. Przed II wojną światową fasadę świątyni zdobiły wizerunki św. Mikołaja, św. Eliasza oraz Matki Bożej (oparty na kompozycji Wasniecowa z soboru św. Włodzimierza w Kijowie). Znajdowały się na niej również cerkiewnosłowiańskie napisy Błagosłowien griadyj wo imia Gospodnie oraz Oswiati lubiaszczych błagolepije domu Twojego (Błogosławiony, który idzie w imię Pańskie oraz Uświęć miłujących wspaniałość domu Twego)[7].
Przed zamknięciem cerkwi po wywózkach wiernych w świątyni znajdował się czterorzędowy ikonostas[7]. Od czasu jego wywiezienia do świątyni nie wstawiono nowego[6]. Wiadomo również o dwóch eksponowanych przed ikonostasem kiotach z wizerunkami Chrystusa Zbawiciela oraz z kopią Chełmskiej Ikony Matki Bożej[7]. Z pierwotnego wyposażenia świątyni przetrwała kadzielnica[2]. Pojedyncze ikony przechowywane pierwotnie w cerkwi są do niej okazjonalnie przenoszone, w dniach, gdy w Wojsławicach odbywają się nabożeństwa[8]. W czasie IV Spotkań Trzech Kultur w 2012 w świątyni eksponowano kopię ikony św. Mikołaja z jednej z cerkwi w Wojsławicach[10].
Cerkiew wpisano do rejestru zabytków 31 stycznia 1970 pod numerem A/478[12].
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Kalendarz Prawosławny 2019, Wydanie Warszawskiej Metropolii Prawosławnej, ISSN 1425-2171, s.197
- ↑ a b c d e f S. Dmitruk: W Wojsławicach po 65 latach.... lublin.cerkiew.pl. [dostęp 2013-04-09]. (pol.).
- ↑ a b c d e f g h red. Pilipiuk A.: Wojsławice : skarby naszej pamięci : wspomnienie o miasteczku. Lublin: Petit, 2012, s. 70–71. ISBN 978-83-61144-60-1.
- ↑ a b c Zabytki Wojsławic. agb.waw.pl. [dostęp 2013-07-04]. (pol.).
- ↑ G.J. Pelica: Kościół prawosławny w województwie lubelskim (1918–1939). Lublin: Fundacja Dialog Narodów, 2007, s. 42–44. ISBN 978-83-925882-0-7.
- ↑ a b c W drodze do Turkowic: Liturgia w Wojsławicach. lublin.cerkiew.pl. [dostęp 2013-07-04]. (pol.).
- ↑ a b c d e red. Pilipiuk A.: Wojsławice : skarby naszej pamięci : wspomnienie o miasteczku. Lublin: Petit, 2012, s. 72–73. ISBN 978-83-61144-60-1.
- ↑ a b c d e f red. Pilipiuk A.: Wojsławice : skarby naszej pamięci : wspomnienie o miasteczku. Lublin: Petit, 2012, s. 73–76. ISBN 978-83-61144-60-1.
- ↑ Wysocki J.: Ukraińcy na Lubelszczyźnie w latach 1944–1956. Lublin: Instytut Pamięci Narodowej, 2011, s. 181. ISBN 978-83-7629-260-1.
- ↑ a b Co działo się na IV Spotkaniach Trzech Kultur. tuchelm.info, 30 lipca 2012. [dostęp 2013-07-03]. (pol.).
- ↑ Grabska Z.: Wojsławice... Przy rynku stoi synagoga. krajoznawcy.pl. [dostęp 2013-07-04]. (pol.).
- ↑ Rejestr zabytków nieruchomych – województwo lubelskie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 września 2024.
| Chełm | |
|---|---|
| powiat chełmski |
|
