Chryzantema

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Przejdź do nawigacji Przejdź do wyszukiwania
Chryzantema
Ilustracja
Chrysanthemum grandiflorum "Bislet"
Systematyka[1]
Domena eukarionty
Królestwo rośliny
Klad rośliny naczyniowe
Klad Euphyllophyta
Klad rośliny nasienne
Klasa okrytonasienne
Klad astrowe
Rząd astrowce
Rodzina astrowate
Podrodzina Asteroideae
Rodzaj chryzantema
Nazwa systematyczna
Dendranthema (DC.) Des Moul.
Actes Soc. Linn. Bordeaux 20: 561. 8 Feb 1860
Typ nomenklatoryczny
Dendranthema indica (L.) Des Moul.[2]
Multimedia w Wikimedia Commons

Chryzantema (Dendranthema Des Moul) – rodzaj bylin lub półkrzewów należący do rodziny astrowatych (Asteraceae). Liczy ok. 50 gatunków występujących w stanie dzikim głównie w Chinach, Japonii, Korei i Mongolii. W Polsce rośnie jedynie chryzantema Zawadzkiego. Problematyczne jest rozdzielanie tego rodzaju od złocieni (Chrysanthemum). Taki podział uznają autorzy krytycznej listy roślin naczyniowych Polski[3], podczas gdy w innych ujęciach rodzaj ten nie jest wyróżniany i należące tu gatunki zaliczane są do złocieni (Chrysanthemum)[4].

Nazwa pochodzi od greckiego słowa chrysos (złoty) i anthemon (kwiat).

Morfologia[edytuj | edytuj kod]

Łodyga
Rozgałęziona, miękko owłosiona, u dołu niekiedy zdrewniała.
Liście
Jajowate, pierzastowcinane, rzadziej ząbkowane lub całobrzegie, rozmieszczone na łodydze skrętolegle.
Kwiaty
Zebrane w charakterystyczne koszyczki kwiatowe, otoczone wielolistną pokrywą przypominają pojedyncze kwiaty. Kwiaty, umieszczone na tarczowato spłaszczonym dnie kwiatostanu są dwojakiego rodzaju: rurkowate i języczkowate. Języczkowate są bardziej okazałe od rurkowatych, umieszczone zazwyczaj na obrzeżach koszyczka są ozdobną częścią kwiatostanu. Grzbiecista korona zrośnięta z pięciu płatków i wyciągnięta w długi języczek – prosty, zgięty lub skręcony. Kwiaty języczkowe są kwiatami żeńskimi i zawierają słupek. Kwiaty rurkowate są obupłciowe. Koszyczki kwiatowe mają różne wielkości, kształty i kolory.

Systematyka[edytuj | edytuj kod]

Pozycja systematyczna według APweb (aktualizowany system system APG III z 2009)

Angiosperm Phylogeny Website adoptuje podział na podrodziny astrowatych (Asteraceae) opracowany przez Panero i Funk w 2002[5], z późniejszymi uzupełnieniami[6]. W podanych źródłach i innych opracowaniach[4] rodzaj ten nie jest wyróżniany i włączany jest do rodzaju złocień (Chrysanthemum). Niezależnie od ujęcia systematycznego, zaliczane tu rośliny należą do plemienia Anthemideae Cass., podrodziny Asteroideae (Juss.) Chev. W systemie APG III astrowate są jedną z kilkunastu rodzin rzędu astrowców (Asterales), wchodzącego w skład kladu astrowych w obrębie dwuliściennych właściwych[1].

Pozycja w systemie Reveala (1993–1999)

Gromada okrytonasienne (Magnoliophyta Cronquist), podgromada Magnoliophytina Frohne & U. Jensen ex Reveal, klasa Rosopsida Batsch, podklasa astrowe (Asteridae Takht.), nadrząd astropodobne (Asteranae Takht.), rząd astrowce (Asterales Lindl), rodzina astrowate (Asteraceae Dumort.), rodzaj chryzantema (Dendranthema (DC.) Des Moul)[7].

Ze względu na liczbę kwiatostanów wyróżniamy:

  • odmiany standardowe – z pojedynczym, dużym kwiatostanem na końcu pędu,
  • odmiany gałązkowe – z pękami drobnych koszyczków na rozkrzewionym pędzie głównym[8].
Gatunki flory Polski[3]
Inne gatunki

Zastosowanie[edytuj | edytuj kod]

Chryzantemy zdobią miejski skwer w niemieckim Lahr.

Rośliny ozdobne[edytuj | edytuj kod]

Chryzantema ma na piękne kwiaty, które kwitną późną jesienią. Uprawiana jest jako roślina rabatowa, doniczkowa oraz na kwiat cięty.

Wielość odmian powoduje, że dostępne są chryzantemy z koszyczkami kwiatowymi:

  •  o różnych kształtach: pojedyncze, kuliste, półkuliste, parasolkowate, anemonowe, pomponowe, łyżeczkowe, igiełkowe, pajęczaste, półpełne, płaskie, kędzierzawe i fantazyjne[8][10];
  • kolorach: jednobarwne (m.in. biały, żółty, kremowy, łososiowy, różowy, czerwony, pomarańczowy, brązowy, purpurowy, zielony), dwubarwne; oraz
  • różnej wielkości: od dużych, pojedynczych kwiatów o średnicy sięgającej 25 cm po liczne, drobne kwiatki[11].
Odmiany ozdobne

Chryzantemy należą do najtrwalszych kwiatów ciętych, mogą stać w wazonie nawet 4 tygodnie[12]. Za sprawą odpowiednich zabiegów pielęgnacyjnych (sterowanie oświetleniem), niektóre odmiany ciętych chryzantem dostępne są przez cały rok. Ze względu na swoje właściwości i różnorodność, cięta chryzantema znalazła zastosowanie w bukieciarstwie. Floryści dodają ją do bukietów oraz różnych kompozycji kwiatowych na bazie gąbki florystycznej (popularne są np. kule zdobione santini).

Rośliny lecznicze[edytuj | edytuj kod]

W starożytnych Chinach chryzantema używana była do celów leczniczych[13].

Znaczenie w kulturze i symbolice[edytuj | edytuj kod]

Chiny[edytuj | edytuj kod]

  • Najstarsze wzmianki o uprawie chryzantemy pochodzą ze starożytnych Chin[13].
  • W “Księdze rytuałów” (Liji) z ok. 475 – 221 roku p.n.e., zaliczanej do Pięcioksięgu konfucjańskiego (wbrew nazwie nie napisał jej Konfucjusz), znajduje się informacja: „W ostatnim miesiącu jesieni (…) Chryzantemy pokazały swoje żółte kwiaty.”[14][15].
Wystawa chryzantem.

Japonia[edytuj | edytuj kod]

  • Złocista chryzantema o szesnastu płatkach, symbolizująca słońce, długowieczność i szczęście, jest herbem cesarzy Japonii i funkcjonuje jako godło Japonii. Cesarz zasiada na Chryzantemowym Tronie, a najważniejszym odznaczeniem w tym kraju jest Najwyższy Order Chryzantemy wręczany osobiście przez władcę.
  • Chryzantema jest częstym motywem w sztuce japońskiej. Umieszczana jest na obrazach, kimonach i ceramice[16].
  • Święto Chryzantem (Kiku no sekku – jap. 菊の節句) przypada w Japonii na 9 września. Wrzesień określa się również jako „miesiąc chryzantem” (Kikuzuki – jap.  菊月), ponieważ właśnie wówczas kwitną te rośliny, symbolizując nadejście jesieni[17].
  • W Japonii obmywano się w rosie zebranej z kwiatów chryzantemy, wierząc, że zapewni to zdrowie i długowieczność.
  • W Kobe w ogrodzie Sorakuen (Sōraku-en) Garden co roku, w dniach od 20 października do 23 listopada, odbywa się Wystawa Chryzantem (菊花展), podczas której można obejrzeć zarówno doniczkowe okazy, jak i kompozycje z kwiatów ciętych[18][19]. Podobne wystawy organizowane są też w innych azjatyckich miastach, np. w Tajpej[20].
Pierre-Auguste Renoir „Bukiet Chryzantem”.

Francja[edytuj | edytuj kod]

Chryzantemy można znaleźć na obrazach znanych malarzy, m.in. francuskich impresjonistów Pierre-Augusta Renoira („Bukiet chryzantem” z 1881 roku oraz z ok. 1884 roku)[21][22], Claude’a Monet („Chryzantemy” z 1882 oraz 1897 roku)[23][24], Camille’a Pissarro („Chryzantemy w chińskim wazonie” z 1983 roku)[25], Edgara Degas („Kobieta siedząca obok wazonu chryzantem” z 1865 roku)[26].

Wielka Brytania[edytuj | edytuj kod]

Chryzantema dotarła do Wielkiej Brytanii pod koniec XVIII wieku. Dzięki rozmaitym kształtom i kolorom, w którym występowała, w połowie XIX wieku stała się ulubionym kwiatem epoki wiktoriańskiej. Kolorowymi chryzantemami doniczkowymi zdobiono werandy podczas zimowych przyjęć, bardziej stonowane kwiaty wkładano do butonierek, a biała chryzantema w bukiecie ślubnym oznaczała uczciwość panny młodej. Chryzantemami zdobiono też parki i miejsca publiczne[27].

W XIX wieku w Wielkiej Brytanii i Francji popularne stało się przypisywanie kwiatom określonego znaczenia (tzw. „mowa kwiatów”). Biała chryzantema oznaczała „prawdę”, „szczerość”, a czerwona – „kocham”[28][29][30].

Polska[edytuj | edytuj kod]

  • Chryzantemy są ulubionymi kwiatami Maryni Pławickiej, bohaterki powieści „Rodzina Połanieckich” Henryka Sienkiewicza. Tuż przed oświadczynami, Stanisław Połaniecki przysłał chryzantemy do jej domu wraz z zapowiedzią złożenia wizyty. Obdarowywał ją nimi także po ślubie, aby Marynię rozweselić.
  • W słynnym polskim tangu okresu międzywojennego p.t. "Złociste chryzantemy", autorstwa Zbigniewa Maciejowskiego, chryzantemy koiły „smutek i żal” po rozstaniu[31].
  • Dekoruje się nimi groby bliskich z okazji dnia Wszystkich Świętych (1 listopada) i Wszystkich Zmarłych (2 listopada).

Zobacz też[edytuj | edytuj kod]

Zobacz hasło chryzantema w Wikisłowniku

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ a b Stevens P.F.: Angiosperm Phylogeny Website (ang.). 2001–. [dostęp 2010-07-09].
  2. ↑ Index Nominum Genericorum. [dostęp 2009-01-28].
  3. ↑ a b Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa, Adam Zając, Maria Zając: Flowering plants and pteridophytes of Poland. A checklist. Krytyczna lista roślin naczyniowych Polski. Instytut Botaniki PAN im. Władysława Szafera w Krakowie, 2002. ISBN 83-85444-83-1.
  4. ↑ a b Genus: Dendranthema (DC.) Des Moul. (ang.). USDA, ARS, National Genetic Resources Program. Germplasm Resources Information Network – (GRIN). [dostęp 2010-07-09].
  5. ↑ Panero J.L., Funk V.A.. Toward a phylogenetic subfamilial classification for the Compositae (Asteraceae). „Proceedings of the Biological Society of Washington”. 115 (4), s. 909–922, 2002. Biological Society of Washington. 
  6. ↑ B. Baldwin, J.M. Bonifacino, T. Eriksson, V. A. Funk, C.A. Mannheimer, B. Nordenstam, N. Roque, I. Ventosa: Compositeae classification (ang.). Smithsonian National Museum of Natural History. [dostęp 2010-05-24].
  7. ↑ Crescent Bloom: Systematyka rodzaju Dendranthema (ang.). The Compleat Botanica. [dostęp 2009-01-28].
  8. ↑ a b Izabella Sieńko-Holewa (red.), Ilustrowana encyklopedia roślin, Agora S.A., 2008, s. 14.
  9. ↑ Marek Snowarski, Dendranthema zawadskii (chryzantema Zawadzkiego), atlas-roslin.pl [dostęp 2017-11-30].
  10. ↑ Sito Stowarzyszenie Naukowo-Techniczne Inżynierów i Techników Ogrodnictwa Oddział Poznań, www.sito.poznan.pl [dostęp 2017-11-30] (pol.).
  11. ↑ Justchrys.com, JustChrys – FAQ: for all your questions about chrysanthemums, trends and sales, www.justchrys.com [dostęp 2017-11-30].
  12. ↑ Piękne jesienne chryzantemy – Ogród ozdobny – Mój Piękny Ogród – portal dla pasjonatów ogrodnictwa, www.mojpieknyogrod.pl [dostęp 2017-11-30].
  13. ↑ a b Geoffrey R. Dixon, David E. Aldous, Horticulture: Plants for People and Places, Volume 1: Production Horticulture, Springer, 2014, s. 409.
  14. ↑ Delphi Collected Works of Confucius – Four Books and Five Classics of Confucianism, James Legge (tłum.), Delphi Classics, 2016.
  15. ↑ Donald Sturgeon, Liji – chrysan – Chinese Text Project, ctext.org [dostęp 2017-11-30] (chiń.).
  16. ↑ Chryzantema, jesienny symbol Japonii – ICHIGO Japońskie Centrum Kultury i Biznesu, „ICHIGO Japońskie Centrum Kultury i Biznesu”, 22 kwietnia 2015 [dostęp 2017-11-30] (pol.).
  17. ↑ Symbol Japonii – chryzantema 菊, „Japoland” [dostęp 2017-11-30] (ang.).
  18. ↑ 相楽園（そうらくえん）- 神戸市中央区 都市公園・日本庭園, www.sorakuen.com [dostęp 2017-12-21].
  19. ↑ MATCHA, Sorakuen Garden, Kobe - The Highlights Of A Marvelous Public Garden | MATCHA - JAPAN TRAVEL WEB MAGAZINE, „MATCHA - JAPAN TRAVEL WEB MAGAZINE” [dostęp 2017-12-21] (jap.).
  20. ↑ Taipei Travel, C. K. S. Shilin Residence Chrysanthemum Show 2017, „Taipei Travel”, 16 grudnia 2016 [dostęp 2017-12-21] (ang.).
  21. ↑ The Metropolitan Museum of Art, Auguste Renoir, Bouquet of Chrysanthemums, The Metropolitan Museum of Art, i.e. The Met Museum [dostęp 2017-12-21].
  22. ↑ Bouquet de Chrysanthèmes, „Musée des Beaux-Arts”, 16 kwietnia 2013 [dostęp 2017-12-21] (fr.).
  23. ↑ The Metropolitan Museum of Art, Claude Monet, Chrysanthemums, The Metropolitan Museum of Art, i.e. The Met Museum [dostęp 2017-12-21].
  24. ↑ Chrysanthemums, 1897 - Claude Monet, www.wikiart.org [dostęp 2017-12-21].
  25. ↑ Chrysanthemums in a Chinese Vase – Objects – National Gallery of Ireland, onlinecollection.nationalgallery.ie [dostęp 2017-12-21] (ang.).
  26. ↑ Collection, The Metropolitan Museum of Art, i.e. The Met Museum [dostęp 2017-12-21].
  27. ↑ Mandy Kirkby, A Victorian Flower Dictionary: The Language of Flowers Companion, Ballantine Books, 2011, s. 31-32.
  28. ↑ Jane Alexander, The Body, Mind, Spirit Miscellany: The Ultimate Collection of Fascinations, Facts, Truths, and Insights, Sterling Publishing Company, 2009, s. 72.
  29. ↑ Sandra Choron, Harry Choron, Planet Wedding: A Nuptialpedia, Houghton Mifflin Harcourt, 2010, s. 69.
  30. ↑ Internet Managers, The meaning of flowers, Floriography, language of flowers, advice hints and tips from All Florists.co.uk, www.allflorists.co.uk [dostęp 2017-12-21].
  31. ↑ Beata, Szczur w antykwariacie: Stare polskie tango "Złociste chryzantemy", Szczur w antykwariacie, 24 października 2014 [dostęp 2017-12-21].
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Chryzantema&oldid=61246591”