Dmytro Klaczkiwski

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Skocz do: nawigacja, szukaj
Dmytro Klaczkiwski
Дмитро Семенович Клячківський
Kłym Sawur, Ochrim, Biłasz
Ilustracja
Lata 30.
pułkownik
Data i miejsce urodzenia 4 listopada 1911
Zbaraż
Data i miejsce śmierci 12 lutego 1945
okolice Orżewskich Chutorów
Przebieg służby
Lata służby 1942-1945
Siły zbrojne Ukraińska Powstańcza Armia
Jednostki UPA-Północ
Główne wojny i bitwy II wojna światowa

Dmytro (Roman) Semenowicz Klaczkiwski (ukr.: Дмитро (Роман) Семенович Клячківський), pseudonimy: „Kłym Sawur”, „Ochrim”, „Biłasz” (ur. 4 listopada 1911 w Zbarażu, zm. 12 lutego 1945 pod miejscowością Orżewskie Chutory niedaleko Równego) – ukraiński działacz nacjonalistyczny, pułkownik UPA, dowódca UPA-Północ, członek Prowidu OUN, jeden z inicjatorów i główny kierujący rzezią wołyńską.

Dzieciństwo i młodość[edytuj]

Urodził się w chłopskiej rodzinie[potrzebny przypis]. Ukończył gimnazjum w Zbarażu, studiował prawo na Uniwersytecie Lwowskim, odbył służbę w polskim wojsku. Od 1934 pracował w zarządzie spółdzielni Narodna Torhiwla w Stanisławowie.

Działalność polityczna[edytuj]

Wstąpił do OUN. W roku 1937 trafił do więzienia. W 1938 został członkiem zarządu do organizacji Sokił w Zbarażu. W latach 1939–1940 pełnił funkcję przewodniczącego Junactwa OUN w rejonie Stanisławowa. Po agresji radzieckiej na Polskę został aresztowany przez lwowskie NKWD, w pokazowym tzw. procesie 59 był jednym z 42 członków OUN skazanych na karę śmierci, jednak została ona zamieniona na karę łagru[1]. Wydostał się na wolność w lipcu 1941, po wybuchu wojny niemiecko-radzieckiej. Objął stanowisko przewodniczącego OUN miasta Lwowa.

W styczniu 1942 brał udział w II konferencji OUN-B, która miała miejsce na wsi, około 25 km od Lwowa. Decyzją konferencji Klaczkiwski wszedł do Centralnego Prowidu organizacji jako prowidnyk Wołynia i Polesia (dzisiejsze obwody wołyński i rówieński)[2]. W tym samym roku współtworzył ukraińskie oddziały partyzanckie na Wołyniu[3], obejmując kierownictwo nad skierowanymi z Galicji grupami bojowymi OUN. W ten sposób zaczęła powstawać Ukraińska Powstańcza Armia[4]. Podczas III Konferencji OUN, która miała miejsce w dniach 17–23 lutego 1943, należał do działaczy wskazujących jako największych wrogów Polaków.

Po masowej dezercji ukraińskiej policji i rozwoju partyzantki ukraińskiej kierował jej działaniami, początkowo razem z Wasylem Iwachiwem, a po jego śmierci 13 maja 1943 w walce z Niemcami – samodzielnie. W tym samym miesiącu zdecydował o objęciu na zdobytych przez UPA terenach całej władzy, z podporządkowaniem lokalnych komórek OUN[5]. Ponadto Klaczkiwski polecił tworzyć oddziały samoobrony w każdej wsi[6]. 15 sierpnia 1943 kolejnym dekretem wprowadzał własność prywatną na obszarach zajętych przez UPA, uznanych za zalążek wolnej Ukrainy[7]. 29 sierpnia 1943 nakazywał zamienić każdą wieś w warownię. Chłopi mieli przechodzić przeszkolenie wojskowe, by móc w razie potrzeby bronić zamieszkiwanej miejscowości, zaś na terenie wsi miały powstawać systemy umocnień i kryjówek[8]. Wielu członków tak powstałych formacji samoobrony weszło po wkroczeniu Armii Czerwonej do Samoobronnych Kuszczowych Widdiłów[9]. We wrześniu wydał polecenie dokonywania na tych obszarach parcelacji porzuconych gospodarstw (przedwojennej własności Polaków), polecił organizację szkolnictwa w języku ukraińskim na poziomie podstawowym oraz wyborów do samorządów lokalnych. UPA zwiększała również swoje szeregi, prowadząc rekrutację ochotników oraz przymusowy nabór.

W 1944 roku został mianowany majorem. Po wejściu Armii Czerwonej na Wołyń był jednym z inicjatorów powstania Rewolucyjnej Organizacji Narodowo-Wyzwoleńczej (obok Wasyla Kuka, Jakiwa Busła i Rostysława Wołoszyna). Miała ona zastąpić przestarzałą zdaniem jej twórców OUN i dopuścić do kierownictwa przedstawicieli również innych narodów walczących o niepodległość. Klaczkiwski został w niej przewodniczącym referatu wojskowego. Jesienią 1944, w czasie posiedzenia Centralnego Prowidu, twórcy organizacji zrezygnowali jednak z jej rozwijania, przekonani do tego przez Szuchewycza, który twierdził, że rezygnacja ze znanej ludności nazwy może doprowadzić do utraty części poparcia. Klaczkiwski opowiedział się w tej sytuacji za całkowitą rezygnacją z nowej organizacji (dyskutowana była koncepcja posługiwania się nazwą OUN wewnątrz organizacji i NWRO na zewnątrz)[10].

W dniach 21–25 sierpnia 1943 brał udział w III Zjeździe OUN we wsi Złota Swoboda[11], gdzie Mykoła Łebed i Mychajło Stepaniak skrytykowali taktykę UPA na Wołyniu, określając działania podjęte przeciwko Polakom jako „bandyckie”[12]. Grupa działaczy OUN z Wołynia podjęła jednak obronę „Kłyma Sawura”, domagając się powtórzenia doświadczeń z Wołynia także na terenie Galicji. Ostatecznie zwolennicy Klaczkiwskiego znaleźli się na zjeździe w większości. Jak relacjonował następnie Stepaniak:

Quote-alpha.png
W obronie postępowania „Kłyma Sawura” z Polakami wypowiadali się szczególnie energicznie „Horbenko”, „Hałyna”, „Iwaniw” oraz Szuchewycz. (...) Ponieważ całe biuro Prowidu wystąpiło w obronie „Kłyma Sawura”, „Wielkie Zebranie” usprawiedliwiło jego działania, choć w oficjalnych uchwałach kongresu nie zostało to odzwierciedlone[13]

Roman Szuchewycz początkowo miał pewne zastrzeżenia do wołyńskiej taktyki Klaczkiwskiego, które jednak zniknęły po jego wizycie na Wołyniu jesienią 1943[14]. 27 sierpnia 1943 na mocy rozkazu nr 3 Klaczkiwski stanął na czele Głównego Dowództwa UPA[15]. W końcu tego samego roku, po reorganizacji sił UPA, został dowódcą grupy armii UPA-Piwnicz (Północ)[16].

Odpowiedzialność za rzeź wołyńską[edytuj]

 Osobny artykuł: Rzeź wołyńska.

Z jego inicjatywy oddziały UPA rozpoczęły rzeź wołyńską. Chociaż Klaczkiwski uważał za główny cel działań podległych mu oddziałów walkę z Niemcami i Sowietami, równocześnie uznał za nieodzowne wyeliminowanie „elementów niepożądanych, do których OUN zaliczała również Polaków[17]. W czerwcu 1943 roku wydał tajną dyrektywę dowództwa UPA-„Piwnicz” w sprawie przeprowadzenia wielkiej akcji wymordowania polskiej ludności męskiej w wieku od 16 do 60 lat[18][4].

Quote-alpha.png
(...) powinniśmy przeprowadzić wielką akcję likwidacji polskiego elementu. Przy odejściu wojsk niemieckich należy wykorzystać ten dogodny moment dla zlikwidowania całej ludności męskiej w wieku od 16 do 60 lat(...) Tej walki nie możemy przegrać, i za każdą cenę trzeba osłabić polskie siły. Leśne wsie oraz wioski położone obok leśnych masywów powinny zniknąć z powierzchni ziemi.

Rozkaz ten Klaczkiwski przekazał dowódcom UPA na obszarze zachodniego Wołynia. Jak zeznawał po pojmaniu przez NKWD Jurij Stelmaszczuk:

Quote-alpha.png
W czerwcu 1943 roku przedstawiciel centralnego prowidu OUN „Kłym Sawur” przekazał mi ustnie tajną dyrektywę Centralnego Prowidu OUN o powszechnej fizycznej likwidacji całej ludności polskiej, zamieszkałej na terytorium zachodnich obwodów Ukrainy[19]

Polecenie opisywane przez Stelmaszczuka wyraźnie różniło się od ustaleń III konferencji OUN-B z lutego 1943, która nakazywała jedynie eliminację wybranych osób ze środowiska polskiego w połączeniu z akcją partyzancką na szeroką skalę. Grzegorz Motyka jest zdania, że różnica między treścią tych zaleceń a rozkazem „Kłyma Sawura” może być dwojako wytłumaczona. Z jednej strony polecenie likwidacji polskiej ludności Wołynia mogło pojawić się na wymienionej konferencji, ale nie w jej pisanych dokumentach. Drugą możliwością była zmiana taktyki przedyskutowana przez Klaczkiwskiego, Wasyla Iwachiwa i Iwana Łytwynczuka pod wpływem doświadczeń związanych z pierwszymi atakami na polskie wsie (np. na Paroślę I 9 lutego 1943)[20]. Zdaniem Piotra Zająca to Klaczkiwski prawdopodobnie wydał ostateczną decyzję, zaś wśród jej inicjatorów mogli być również Petro Olijnyk, Iwachiw i Łytwynczuk[21].

18 maja 1943 „Kłym Sawur” wydał odezwę do polskiej ludności Wołynia, w której oskarżył ją o zaognianie stosunków narodowościowych na Wołyniu, w szczególności poprzez wstępowanie do niemieckiej policji pomocniczej. W odezwie tej pisał:

Quote-alpha.png
Polacy! Opamiętajcie się! Powróćcie do domu. Ci, którzy dzisiaj służą i pomagają Niemcom, jeszcze mogą zawrócić [ze złej drogi], ale jutro będzie za późno[22]

Z kolei w czerwcu tego samego roku zwrócił się w kolejnej odezwie do Ukraińców, ponownie oskarżając Polaków o czynną działalność antyukraińską, pomoc partyzantom radzieckim i współpracę z Niemcami. Twierdził również, że możliwy jest – w odpowiedzi na te działania – wybuch nowej koliszczyzny[22]. Odezwy te wpisywały się w taktykę OUN-B mającą na celu usprawiedliwianie rzezi wołyńskiej i argumenty te były powielane w wielu publikacjach po II wojnie światowej[23].

Śmierć[edytuj]

Zginął podczas walk z grupą operacyjną 20 Brygady Wojsk Wewnętrznych NKWD, pośmiertnie mianowany pułkownikiem. Ustalenie miejsca jego pobytu było możliwe dzięki pojmaniu 26 stycznia 1945 Jurija Stelmaszczuka ps. „Rudy”, który w 12 dni później, na śledztwie, przyznał przed sowieckim gen. Strokaczem, iż 30 listopada roku poprzedniego widział się z Klaczkiwskim. Stwierdził również, że „Kłym Sawur” unika ukrywania się w bunkrach, zamiast tego nocując na sprawdzonych kwaterach, zaś w ciągu dnia poruszając się po lasach w otoczeniu 2-3 ludzi tworzących eskortę. Ponadto w odległości ok. kilometra dodatkową funkcję osłonową pełnił Oddział Specjalnego Przeznaczenia pod dowództwem Wasyla Pawłoniuka ps. „Uzbek”. Od jesieni roku 1944 stałym miejscem przebywania Klaczkiwskiego miał być chutor Orżew w rejonie klewańskim obwodu rówieńskiego.

W związku z uzyskanymi informacjami NKWD opracowało plan „operacji klewańsko-orżowskiej”, której celem miała być likwidacja Klaczkiwskiego. Rozpoczęto ją 10 lutego 1945 rozbiciem oddziału „Uzbeka”, w którym jednak nie odnaleziono poszukiwanego. Dwa dni później żołnierze 233 batalionu 20 Brygady WW NKWD pod dowództwem starszego lejtnanta Chabibulina przeczesywali lasy w okolicach Suska. Wykryli w nim ognisko, a następnie trzech poruszających się w kierunku północnym partyzantów. Dwóch z nich osłaniało odwrót ostatniego, „Kłyma Sawura”. Po zastrzeleniu dwóch pierwszych[24] Klaczkiwski otworzył ogień w kierunku tropiącego go oddziału i również został zastrzelony. Jego tożsamość potwierdził w więzieniu w Równem Jurij Stelmaszczuk[25]. Miejsce pochówku „Kłyma Sawura” jest nieustalone. Grzegorz Motyka przypuszcza jedynie, że jego ciało mogło zostać zamurowane w ścianie więzienia w Równem[26].

Upamiętnienia[edytuj]

Pamiątkowy krzyż poświęcony Klaczkiwskiemu w pobliżu Orżewa

W 1995 ukraińskie władze samorządowe ufundowały Dmytro Klaczkiwskiemu pomnik w Zbarażu. W 2002 roku jego pomnik powstał również w Równem na rogu ulic Puszkina i Sobornej. Jego imieniem nazwano również wiele ulic w miastach zachodniej Ukrainy.

Tarnopolska Rada Obwodowa poświęciła rok 2011 Dmytro Klaczkiwskiemu, oraz Jewhenowi Konowalcowi (przewodniczącemu Organizacji Ukraińskich Nacjonalistów (OUN))[27].

W 2015 roku w miejscu śmierci Klaczkiwskiego został poświęcony krzyż pamiątkowy[28].

Przypisy

  1. ↑ Grzegorz Motyka, Ukraińska partyzantka 1942-1960, Warszawa 2006, s. 86.
  2. ↑ Grzegorz Motyka, Ukraińska partyzantka 1942-1960, Warszawa 2006, s. 108.
  3. ↑ Grzegorz Motyka, Ukraińska partyzantka 1942-1960, Warszawa 2006, s. 114.
  4. ↑ a b W. Filar, M. Klimecki, M. Szwahulak, Chronologia wydarzeń na Wołyniu i w Galicji Wschodniej w latach 1939–1945 (projekt), [w:] Polska-Ukraina: Trudne pytania, Światowy Związek Żołnierzy Armii Krajowej-KARTA-Wołyński Uniwersytet Państwowy im. Łesi Ukrainki, Warszawa 2006, ISBN 83-88288-49-0, t. VI, s. 123.
  5. ↑ Grzegorz Motyka, Ukraińska partyzantka 1942-1960, Warszawa 2006, s. 118–119.
  6. ↑ Grzegorz Motyka, Ukraińska partyzantka 1942-1960, Warszawa 2006, s. 122.
  7. ↑ W. Filar, M. Klimecki, M. Szwahulak, Chronologia wydarzeń na Wołyniu i w Galicji Wschodniej w latach 1939–1945 (projekt), [w:] Polska-Ukraina: Trudne pytania, Światowy Związek Żołnierzy Armii Krajowej-KARTA-Wołyński Uniwersytet Państwowy im. Łesi Ukrainki, Warszawa 2006, ISBN 83-88288-49-0, t.VI, s. 137.
  8. ↑ W. Filar, M. Klimecki, M. Szwahulak, Chronologia wydarzeń na Wołyniu i w Galicji Wschodniej w latach 1939–1945 (projekt), [w:] Polska-Ukraina: Trudne pytania, Światowy Związek Żołnierzy Armii Krajowej-KARTA-Wołyński Uniwersytet Państwowy im. Łesi Ukrainki, Warszawa 2006, ISBN 83-88288-49-0, t.VI, s. 139.
  9. ↑ Grzegorz Motyka, Ukraińska partyzantka 1942-1960, Warszawa 2006, s. 151.
  10. ↑ G. Motyka, Ukraińska partyzantka 1942-1960, Warszawa 2006, s. 137.
  11. ↑ G. Motyka, Ukraińska partyzantka 1942-1960, Warszawa 2006, s. 123.
  12. ↑ Grzegorz Motyka, Ukraińska partyzantka 1942-1960, Warszawa 2006, s. 366.
  13. ↑ G. Motyka, Ukraińska partyzantka 1942-1960, Warszawa 2006, s. 366–367.
  14. ↑ G. Motyka, Ukraińska partyzantka 1942-1960, Warszawa 2006, s. 367.
  15. ↑ W. Filar, M. Klimecki, M. Szwahulak, Chronologia wydarzeń na Wołyniu i w Galicji Wschodniej w latach 1939–1945 (projekt), [w:] Polska-Ukraina: Trudne pytania, Światowy Związek Żołnierzy Armii Krajowej-KARTA-Wołyński Uniwersytet Państwowy im. Łesi Ukrainki, Warszawa 2006, ISBN 83-88288-49-0, t.VI, s. 138.
  16. ↑ W. Filar, M. Klimecki, M. Szwahulak, Chronologia wydarzeń na Wołyniu i w Galicji Wschodniej w latach 1939–1945 (projekt), [w:] Polska-Ukraina: Trudne pytania, Światowy Związek Żołnierzy Armii Krajowej-KARTA-Wołyński Uniwersytet Państwowy im. Łesi Ukrainki, Warszawa 2006, ISBN 83-88288-49-0, t.VI, s. 144.
  17. ↑ Grzegorz Motyka: Cień „Kłyma Sawura” (pol.). 28 września 2002. [dostęp 22 października 2009].
  18. ↑ Władysław Filar, Antypolskie akcje nacjonalistów ukraińskich, lwow.home.pl.
  19. ↑ G. Motyka, Ukraińska partyzantka 1942-1960, Warszawa 2006, s. 307.
  20. ↑ G. Motyka, Ukraińska partyzantka 1942-1960, Warszawa 2006, s. 308.
  21. ↑ Piotr Zając, Prześladowania ludności narodowości polskiej na terenie Wołynia w latach 1939–1945 – ocena karnoprawna zdarzeń w oparciu o ustalenia śledztwa OKŚZpNP w Lublinie, w: Zbrodnie przeszłości. Opracowania i materiały prokuratorów IPN, t. 2: Ludobójstwo, red. Radosław Ignatiew, Antoni Kura, Warszawa 2008.
  22. ↑ a b G. Motyka, Ukraińska partyzantka 1942-1960, Warszawa 2006, s. 328.
  23. ↑ Krzysztof Łada, Creative Forgetting: Polish and Ukrainian historiographies on the Campaign of Ethnic Cleansing against the Poles in Volhynia during World War II, [w:] Wołyń i Małopolska Wschodnia 1943-1944, Red. Czesław Partacz, Bogusław Polak, Waldemar Handke, Koszalin-Leszno 2004, ISBN 83-921389-0-2, s. 283–284.
  24. ↑ Po wojnie ich tożsamość została ustalona. Byli to Mychajło Kołosiak ps. „Orłyk” oraz Bohdan Kunyćkyj, znajomy Klaczkiwskiego jeszcze z czasów przedwojennej działalności OUN.
  25. ↑ Grzegorz Motyka, Ukraińska partyzantka 1942-1960, Warszawa 2006, s. 495–497.
  26. ↑ Grzegorz Motyka, Ukraińska partyzantka 1942-1960, Warszawa 2006, s. 497.
  27. ↑ Rok Sawura na Tarnopolszczyźnie.
  28. ↑ Архієпископ Іларіон освятив пам’ятний знак Дмитру Клячківському (Климу Савурі).

Bibliografia[edytuj]

  • Grzegorz Motyka, Ukraińska partyzantka 1942-1960, Warszawa 2006

Linki zewnętrzne[edytuj]

W Wikimedia Commons znajdują się multimedia związane z tematem:
Dmytro Klaczkiwski
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Dmytro_Klaczkiwski&oldid=46619013”