Francesco Laparelli
| |
| Data i miejsce urodzenia |
5 kwietnia 1521 |
|---|---|
| Data i miejsce śmierci |
20 października 1570 |
| Narodowość |
włoska |
| Praca | |
| Budynki | |
Francesco Laparelli da Cortona (ur., 5 kwietnia 1521, zm. 20 października 1570) – włoski architekt, inżynier wojskowy. Był asystentem Michelangelo Buonarrotiego, później został wysłany przez papieża, aby nadzorować budowę Valletty na Malcie[1].
Wczesne lata[edytuj | edytuj kod]
Laparelli urodził się w Cortonie 5 kwietnia 1521 roku w jednej z najbogatszych i najznakomitszych rodzin w tym mieście. W młodości ćwiczył się we władaniu bronią, studiował matematykę Euklidesa i architekturę Witruwiusza, oraz doskonalił rysunek. W latach 1550. spotkał swego późniejszego mecenasa Gabrio Serbelloniego, generała i inżyniera wojskowego, pod którego silnym wpływem pozostał[2].
W roku 1560 Francesco Laparelli został wezwany do Rzymu przez papieża Piusa IV, gdzie dostał zadanie odnowienia fortyfikacji Civitavecchia. W tym samym roku zaprojektował fortyfikacje broniące nowego ujścia Tybru, a w roku 1561 kierował pracami przy systemie obronnym Wzgórza Watykańskiego. W 1565 roku ukończył wielki pięciokąt Zamku Świętego Anioła z bastionami, przyczyniając się do wzmocnienia systemu obronnego Watykanu, współpracował z Michelangelo Buonarrotim w pracach nad wielką kopułą bazyliki św. Piotra[2].
Malta[edytuj | edytuj kod]
Czteromiesięczne Wielkie Oblężenie Malty zakończyło się we wrześniu 1565, lecz wyspa była w ruinie. Wielki Mistrz Jean de la Valette był zdeterminowany ją odbudować, wybierając wzniesiony teren półwyspu Sciberras jako miejsce na nową fortecę. Francesco Laparelli został zaangażowany do wykonania budowy[3]. Został wysłany na Maltę przez papieża Piusa V, który przekazał pieniądze na odbudowanie wyspy[4].
Laparelli przybył na wyspę w grudniu 1565 roku, Zakon otrzymał jego pierwszy raport już 3 stycznia 1566 roku. Mówił on, że fortyfikacje Birgu, Senglei i St. Elmo ucierpiały tak bardzo, że aby wykonać podstawowe naprawy, potrzeba zatrudnić cztery tysiące robotników pracujących 24 godziny na dobę. Zamiast tego zaproponował on szybsze i tańsze wyjście – budowę nowych umocnień na półwyspie Sciberras. W raporcie z 13 stycznia tegoż roku Laparelli wysunął mocniejszy argument za budową nowego miasta, pisząc, że aby utrzymać wyspę bez niego należy zaangażować 12 000 pieszych i 200 konnych rycerzy. Zaś jedynie 5000 piechoty obroni wyspę, gdy zbuduje się nową twierdzę. Rycerze Zakonu wysłali listy do europejskich dworów królewskich, w których zagrozili opuszczeniem wyspy, jeśli nie dostaną pomocy finansowej i zbrojnej. 14 marca 1566 roku, po otrzymaniu gwarancji od Hiszpanii i innych dworów, zdecydowali się rozpocząć budowę[5].
Laparelli opracował plan miasta na wzór siatki, aby w lecie morska bryza mogła łatwo go przewietrzać. Opracował również system odwadniający. Zdecydował, że miasto otoczą mury obronne, a Fort Saint Elmo na końcu półwyspu ma zostać przebudowany[4]. Kamień węgielny nowego miasta Valletta położony został w marcu 1566 roku[3]. Filip II Hiszpański wysłał Giovan Giacomo Paleari Fratino, aby ten sprawdził projekt fortyfikacji. Giacomo Bosio zapisał dyskusję między Fratino i Laparellim, która miała miejsce na początku kwietnia 1566 roku[6]. Końcowy projekt, opublikowany 18 czerwca 1566 roku, zakładał ufortyfikowane miasto, które zajmie półwysep aż do Fortu St. Elmo, którego cztery bastiony i dwie cavaliery strzegą strony lądowej. W roku 1567 plan został przerobiony, dodając pogłębienie suchej fosy od strony lądu oraz budowę cystern, składów, magazynów oraz innych potrzebnych budynków[7].
Laparelli opuścił Maltę w roku 1569, angażując się w wojnę morską papiestwa z Turkami[7]. W tym czasie budowa głównych budynków nie została jeszcze rozpoczęta[4]. Zanim zdecydował się na powrót na Maltę, niespodziewanie, w roku 1570, zmarł na Krecie na dżumę. Miał 49 lat[7]. Budowa Valletty była kontynuowana przez jego maltańskiego asystenta Girolamo Cassara.
Ważniejsze prace[edytuj | edytuj kod]
- Cortona: Forteca Medicea o del Girifalco (razem z Gabrio Serbellonim) (1556)
- Cortona: dzwonnica katedry (1566)
- Valletta, Malta: fortyfikacje miasta (1566)
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Gallagher 2011 ↓, s. 88-89.
- ↑ a b The career of Capitano Francesco Laparelli da Cortona. University of Malta: Newspoint, 2017-03-14. [dostęp 2017-03-30]. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-03-30)]. (ang.).
- ↑ a b Balbi 1965 ↓, s. 19.
- ↑ a b c Eccardt 2005 ↓, s. 235.
- ↑ Castillo 2006 ↓, s. 80.
- ↑ Viganò 2004 ↓, s. 129.
- ↑ a b c Castillo 2006 ↓, s. 81.
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Francesco Balbi, Ernle Dusgate Selby Bradford: The Siege of Malta, 1565. Boydell Press, 1965. ISBN 978-1-84383-140-2. [dostęp 2012-10-19]. (ang.).
- Dennis Angelo Castillo: The Maltese Cross: A Strategic History of Malta. Greenwood Publishing Group, 2006. ISBN 978-0-313-32329-4. [dostęp 2012-10-22]. (ang.).
- Thomas M. Eccardt: Secrets of the Seven Smallest States of Europe: Andorra, Liechtenstein, Luxembourg, Malta, Monaco, San Marino, and Vatican City. Hippocrene Books, 2005. ISBN 978-0-7818-1032-6. [dostęp 2012-10-22]. (ang.).
- Mary-Ann Gallagher: Top 10 Malta and Gozo. Penguin, 2011, s. 88. ISBN 978-0-7566-7042-9. [dostęp 2012-10-22]. (ang.).
- Marino Viganò. 'El fratin mi ynginiero' I Paleari Fratino da Morcote ingegneri militari ticenesi in Spagna [XVI-XVII secolo]. „Melita Historica”. 14 (1), s. 129, 2004. The Malta Historical Society. (wł.).
- † Zburzone / Rozebrane / Ruiny