Józef Zabiełło
![]() Topór | |
Rodzina | |
---|---|
Data i miejsce śmierci | |
Ojciec | |
Matka |
Zofia Niemirowicz-Szczytt |
Żona | |
Dzieci |
Henryk Kaziemierz hr. Zabiełło |
Odznaczenia | |
![]() ![]() |
Józef Zabiełło herbu Topór (ur. ?, zm. 9 maja 1794 w Warszawie) – generał lejtnant wojsk litewskich, hetman polny litewski od 1793, łowczy wielki litewski od 1775, 1782-1784 konsyliarz Rady Nieustającej, poseł Księstwa Żmudzkiego na Sejm Czteroletni w 1788 roku[1], zastępca marszałka, a potem marszałek konfederacji targowickiej na Litwie, członek konfederacji grodzieńskiej 1793 roku[2].
Życiorys
Syn Antoniego i Zofii z Niemirowiczów-Szczyttów, córki kasztelana mścisławskiego Józefa. Brat Szymona i Michała. Szwagier Teodora hr. Laskarysa.
Spokrewniony z Kossakowskimi i Prozorami (Józefem, Karolem. Ignacym Kajetanem). Przez żonę, Mariannę Sobolewską (córkę Macieja)[3], spokrewniony ze Stanisławem Augustem Poniatowskim – jego podkomorzy i ulubiony szambelan. Starosta teleszowski. Jurgietelnik Rosji i działacz stronnictwa prorosyjskiego na Litwie.
W 1764 roku podpisał elekcję Stanisława Augusta Poniatowskiego[4]. Szef regimentu konnego w brygadzie gen. L. Trokina. Członek Departamentu Policji Cudzoziemskich Rady Nieustającej w 1783 roku[5]. Podpisał konstytucję 3 maja[6]. Figurował na liście posłów i senatorów posła rosyjskiego Jakowa Bułhakowa w 1792 roku, która zawierała zestawienie osób, na które Rosjanie mogą liczyć przy rekonfederacji i obaleniu dzieła 3 maja[7].
W wojnie polsko-rosyjskiej 1792 wziął udział pod rozkazami brata Michała. Improwizowany generał major wykazał całkowitą nieudolność i brak elementarnej wiedzy wojskowej, a nawet podejrzewany był o zdradę. Po wkroczeniu Rosjan natychmiast przystąpił do targowiczan, awansował na generała lejtnanta. Był konsyliarzem Księstwa Żmudzkiego w konfederacji generalnej Wielkiego Księstwa Litewskiego w konfederacji targowickiej w 1792 roku[8], został zastępcą marszałka na Litwie. Na żądanie posła rosyjskiego Jakoba Sieversa awansował na marszałka konfederacji. W nagrodę 15 czerwca 1793 dostał buławę mniejszą litewską (hetman polny litewski), członka wskrzeszonej Rady Nieustającej. Na Sejmie Grodzieńskim w 1793 roku został mianowany przez króla Stanisława Augusta Poniatowskiego członkiem deputacji do traktowania z posłem rosyjskim Jakobem Sieversem[9]. 22 lipca 1793 roku podpisał traktat cesji przez Rzeczpospolitą ziem zagarniętych przez Rosję a 25 września cesji ziem zagarniętych przez Prusy w II rozbiorze Polski[10]. Realizował opracowany przez hetmana Sz. Kossakowskiego program likwidacji wojska narodowego, redukował jego jednostki i wcielał do wojska rosyjskiego. Po zwycięstwie insurekcji warszawskiej, przejęto papiery ambasady rosyjskiej, wskazujące, że Zabiełło pobierał stałą pensję od Rosjan.
9 maja został razem z trzema innymi osobami przekazany przez Radę Zastępczą Tymczasową pod jurysdykcję Sądu Kryminalnego, który po kilku godzinach wydał wyrok śmierci przez powieszenie z natychmiastowym wykonaniem[11]. Wraz z hetmanem wielkim koronnym Piotrem Ożarowskim i marszałkiem Rady Nieustającej Józefem Ankwiczem został powieszony przed ratuszem na Rynku Starego Miasta[12][13].
W 1777 roku został kawalerem Orderu Świętego Stanisława[14]. Odznaczony Orderem Orła Białego[15].
Po śmierci Józefa, Marianna wyszła ponownie za mąż za Ludwika Szymona Gutakowskiego.
Jedyny syn Józefa, Henryk Kazimierz hr. Zabiełło, poślubił swoją siostrę cioteczną Gabrielę Gutakowską[16].
- ↑ Kalendarzyk narodowy y obcy na rok ... 1792. ..., Warszawa 1791, s. 320.
- ↑ Volumina Legum, t. X, Poznań 1952, s. 54.
- ↑ T.Żychliński, Złota Księga Szlachty Polskiej, Rocznik IV, Niemirowiczowie-Szczyttowie h. Jastrzębiec, Poznań 1882, s. 363-364,
- ↑ Elektorów poczet, którzy niegdyś głosowali na elektorów Jana Kazimierza roku 1648, Jana III. roku 1674, Augusta II. roku 1697, i Stanisława Augusta roku 1764, najjaśniejszych Królów Polskich, Wielkich Książąt Litewskich, i.t.d. / ułożył i wydał Oswald Zaprzaniec z Siemuszowej Pietruski, Lwów 1845, s. 418.
- ↑ Kolęda warszawska na rok przybyszowy 1783, Warszawa 1783, [b.n.s]
- ↑ Volumina Legum t. IX, Kraków 1889, s. 225.
- ↑ Łukasz Kądziela, Między zdradą a służbą Rzeczypospolitej. Fryderyk Moszyński w latach 1792-1793, Warszawa 1993, s. 46, Сборник Русского исторического общества, t. 47,Petersburg 1885, s. 272.
- ↑ Korrespondent Warszawski Donoszący Wiadomości Kraiowe y Zagraniczne. 1792, no 40 + dod., s. 347.
- ↑ Volumina Legum, t. X, Poznań 1952, s. 11-23.
- ↑ Volumina Legum t. X, Poznań 1952, s. 23, 36.
- ↑ Kronika powstań polskich 1794-1944, Wydawnictwo Kronika, Warszawa, ISBN 83-86079-02-9, s. 32.
- ↑ Andrzej Zahorski: Warszawa w powstaniu kościuszkowskim. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1967, s. 122.
- ↑ Krystyna Zienkowska: Stanisław August Poniatowski. Wrocław: Ossolineum, 2004, s. 410. ISBN 83-04-04725-X.
- ↑ Zbigniew Dunin-Wilczyński, Order Św. Stanisława, Warszawa 2006 s. 184.
- ↑ Kawalerowie i statuty Orderu Orła Białego 1705-2008, 2008, s.235.
- ↑ T. Żychliński, Złota księga szlachty polskiej, Rocznik X, Zabiełłowie h. Topór i Lis
- Członkowie deputacji Sejmu Grodzieńskiego 1793 do traktowania z posłem rosyjskim
- Elektorzy Stanisława Augusta Poniatowskiego
- Generałowie armii Wielkiego Księstwa Litewskiego
- Hetmani polni litewscy
- Konfederaci grodzieńscy
- Konsyliarze konfederacji targowickiej (Księstwo Żmudzkie)
- Łowczowie wielcy litewscy
- Marszałkowie konfederacji generalnych litewskich
- Posłowie Sejmu Czteroletniego (1788-1792)
- Posłowie na Sejm I Rzeczypospolitej (Księstwo Żmudzkie)
- Konsyliarze Departamentu Policji Rady Nieustającej
- Marszałkowie konfederacji targowickiej
- Senatorowie – uczestnicy Sejmu Grodzieńskiego 1793
- Straceni przez powieszenie
- Straceni w czasie powstania kościuszkowskiego
- Sygnatariusze traktatu polsko-pruskiego II rozbioru Polski
- Sygnatariusze traktatu polsko-rosyjskiego II rozbioru Polski
- Odznaczeni Orderem Orła Białego (I Rzeczpospolita)
- Odznaczeni Orderem Świętego Stanisława (I Rzeczpospolita)
- Uczestnicy wojny polsko-rosyjskiej 1792
- Zabiełłowie herbu Topór
- Zmarli w 1794
- Pochowani na Cmentarzu Świętokrzyskim w Warszawie
- Sygnatariusze konstytucji 3 maja
- Szambelanowie Stanisława Augusta Poniatowskiego
- Urodzeni w XVIII wieku