Język kiribati
| Obszar |
Kiribati oraz Fidżi, Nauru i Wysp Cooka, a także mniejszości narodowe w USA i Tokelau | ||
|---|---|---|---|
| Liczba mówiących |
120 tys.[1] | ||
| Pismo/alfabet | |||
| Klasyfikacja genetyczna | |||
| Status oficjalny | |||
| język urzędowy | Kiribati | ||
| Organ regulujący | Kiribati Language Board | ||
| Ethnologue | 1 narodowy↗ | ||
| Kody języka | |||
| ISO 639-2 | gil | ||
| ISO 639-3 | gil | ||
| IETF | gil | ||
| Glottolog | gilb1244 | ||
| Ethnologue | gil | ||
| GOST 7.75–97 | гил 152 | ||
| WALS | krb | ||
| SIL | GLB | ||
| W Wikipedii | |||
| |||
| Ta strona zawiera symbole fonetyczne MAF. Bez właściwego wsparcia renderowania wyświetlane mogą być puste prostokąty lub inne symbole zamiast znaków Unikodu. | |||
Język kiribati (wymawiane: kiribas, inna nazwa: język gilbertański, także: język tungaru) – język mikronezyjski (z grupy języków oceanicznych) używany przez mieszkańców wysp Kiribati oraz Fidżi, Nauru i Wysp Cooka, a także mniejszości narodowe w USA i Tokelau. W państwie Kiribati ma status języka urzędowego. Posługuje się nim 120 tys. osób[1].
Wyróżnia się w nim dwa główne dialekty, północny i południowy, a także kilka drobniejszych gwar lokalnych, m.in.: tarawa.
Jest zapisywany alfabetem łacińskim, dostosowanym do dźwięków kiribati. Alfabet składa się z 13 liter, 10 dwuznaków i 1 trójznaku.
Fonetyka
[edytuj | edytuj kod]W języku kiribati występuje 13 spółgłosek oraz 10 samogłosek.
| Dwu‐ | Dzią‐ | Miękko‐ | ||
|---|---|---|---|---|
| Nosowe | m mː | mˠ | n nː | ŋ ŋː |
| Zwarte | p | pˠ | t1 | k |
| Szczelinowe | βˠ | |||
| Uderzeniowe | ɾ | |||
| Przednie | Tylne | |
|---|---|---|
| Przymknięte | i iː | u uː |
| Półprzymknięte | e eː | o oː |
| Otwarte | a | |
Gramatyka
[edytuj | edytuj kod]Rzeczownik
[edytuj | edytuj kod]Rzeczownik można stworzyć poprzez dodanie przedimka te przed jakikolwiek czasownik/przymiotnik. Przykłady:
- nako (iść)
- te nako (pójście)
- uraura (czerwony)
- te uraura (czerwień)
Rzeczowniki odmienia się przez liczbę. Liczbę mnogą tworzymy poprzez podwojenie pierwszej samogłoski:
- te boki (książka)
- booki (książki)
Płeć biologiczna może być zaznaczona poprzez dodanie poimka mm’aane (rodzaj męski) lub aiine (rodzaj żeński) po rzeczowniku:
- te moa (kurczak)
- te moa mm’aane (kogut)
- te moa aiine (kura)
Dla rzeczowników „ludzkich” można użyć łącznika n:
- ataei (dziecko)
- ataeinimm’aane (chłopiec)
- ataeinnaiine (dziewczynka)
Agens jest wyrażany poprzez dodanie partykuły tia (liczba pojedyncza) lub taan(i) (liczba mnoga).
Przedimek
[edytuj | edytuj kod]Przedimek te w liczbie pojedynczej oraz taian w liczbie mnogiej nie jest określony, ani nieokreślony. Zaznacza on, iż następny wyraz jest rzeczownikiem oraz stanowi wykładnik liczby.
| Rodzaj męski | Rodzaj żeński | |
|---|---|---|
| Przedimek | te (tem, ten, teng) | nei |
Przedimki osobowe stosuje się do nazw własnych. Formę męską 'te' stosuje się przed imionami zaczynającymi się na <i, u, w, b', ng>, 'tem' przed <b, m>, 'ten' przed <a, e, o, n, r, t> oraz 'teng' przed <k, (ng)>.
Zaimek
[edytuj | edytuj kod]Zaimki przybierają różne formy w zależności od przypadka gramatycznego: mianownik (podmiot), biernik (dopełnienie), zaimek emfatyczny (jak myself, herself, yourself w języku angielskim), dopełniacz (dzierżawczy).
| Mianownik | Biernik | Zaimek emfatyczny | Dopełniacz | Sufiksy dzierżawcze | |
|---|---|---|---|---|---|
| 1S | i, n | -ai | ngai | au | -u |
| 2S | ko | -ko | ngkoe | am | -m |
| 3S | e | -a | ngaia | ana | -na/n |
| 1P | ti | -ira | ngaira | ara | -ra |
| 2P | kam | -ngkamii | ngkamii | amii | -mii |
| 3P | a | -ia/i | ngaiia | aia | -ia |
Alfabet
[edytuj | edytuj kod]Jest zapisywany alfabetem łacińskim, dostosowanym do dźwięków kiribati. Alfabet składa się z 13 liter, 10 dwuznaków i 1 trójznaku.
| Litera/dwuznak/trójznak | A | AA | B | BW | E | EE | I | II | K | M | MM | MW | N | NN | NG | NGG | O | OO | R | T | U | UU | W |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Wymowa (IPA) | /a/ | /aː/ | /p/ | /pˠ/ | /e/ | /eː/ | /i/ | /iː/ | /k/ | /m/ | /mː/ | /mˠ/ | /n/ | /nː/ | /ŋ/ | /ŋː/ | /o/ | /oː/ | /ɾ/ | /t/ | /u/ | /uː/ | /βˠ/ |
Historia
[edytuj | edytuj kod]Język kiribati po raz pierwszy zapisano ok. połowy XIX wieku. Za utworzenie wersji alfabetu łacińskiego dla tego języka odpowiada protestancki duchowny Hiram Bingham Jr., który przybył na Wyspy Gillberta w 1857 roku. Jest on również twórcą tłumaczenia Biblii na język kiribati. Ortografia tego języka została ustandaryzowana w połowie lat 70. XX wieku przez Kiribati Language Board[2][3].
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b David M. Eberhard, Gary F. Simons, Charles D. Fennig (red.), Kiribati, [w:] Ethnologue: Languages of the World, wyd. 22, Dallas: SIL International, 2019 [dostęp 2017-08-25] [zarchiwizowane z adresu 2019-06-06] (ang.).
- ↑ Omniglot: Kiribati language, alphabet and pronunciation
- ↑ Underware: Kiribati