Język samoański
| Obszar | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Liczba mówiących |
415 tys.[1] | ||||
| Pismo/alfabet | |||||
| Klasyfikacja genetyczna | |||||
| Status oficjalny | |||||
| język urzędowy | Samoa, Samoa Amerykańskie | ||||
| Ethnologue | 1 narodowy↗ | ||||
| Kody języka | |||||
| ISO 639-1 | sm | ||||
| ISO 639-2 | smo | ||||
| ISO 639-3 | smo | ||||
| IETF | sm | ||||
| Glottolog | samo1305 | ||||
| Ethnologue | smo | ||||
| GOST 7.75–97 | смо 578 | ||||
| WALS | sam | ||||
| W Wikipedii | |||||
| |||||
| Ta strona zawiera symbole fonetyczne MAF. Bez właściwego wsparcia renderowania wyświetlane mogą być puste prostokąty lub inne symbole zamiast znaków Unikodu. | |||||
Język samoański (samoański Gagana Sāmoa) – język z grupy języków polinezyjskich z wielkiej rodziny austronezyjskiej, używany przez ok. 415 tys. Samoańczyków[1], przede wszystkim na pacyficznych wyspach Samoa i Samoa Amerykańskiego, gdzie ma status języka urzędowego. Wiele tysięcy Samoańczyków zamieszkuje również Nową Zelandię (zwłaszcza Auckland), Australię i Hawaje, w większości zachowując swój język.
Język samoański nie wykazuje znaczącego zróżnicowania dialektalnego, lecz istnieją pewne różnice w wymowie i słownictwie pomiędzy odmianą formalną a potoczną. Najważniejsza różnica fonetyczna dotyczy regularnych odpowiedników głosek „t” (styl formalny) i „k” (styl potoczny) oraz „n” (styl formalny) i „g” (wymowa /ŋ/ – styl potoczny). Przykładowo: „matka”: styl formalny tinā, styl potoczny kigā. W piśmie tradycyjnie stosuje się styl formalny[2].
Jest zapisywany alfabetem łacińskim[1].
System fonetyczny i ortografia[edytuj | edytuj kod]
| Aa, Āā | Ee, Ēē | Ii, Īī | Oo, Ōō | Uu, Ūū | Ff | Gg | Ll | Mm | Nn | Pp | Ss | Tt | Vv | (Hh) | (Kk) | (Rr) | ‘ |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| /a/, /aː/ | /ɛ/, /eː/ | /iː/ | /o/, /ɔː/ | /ʊ/, /uː/ | /f/ | /ŋ/ | /l, ɾ/ | /m/ | /n/, /ŋ/ | /p/ | /s/ | /t/ | /v/ | (/h/) | (/k/) | (/ɾ/) | /ʔ/ |
Gramatyka[edytuj | edytuj kod]
Rodzajnik[edytuj | edytuj kod]
W języku samoańskim występuje zarówno rodzajnik określony, le (np. ‘o le Atua „Bóg”), jak i nieokreślony – se. W liczbie mnogiej nie używa się rodzajnika. Przykłady: ‘o le tagata „człowiek”; ‘o tagata „ludzie”.
Rzeczownik[edytuj | edytuj kod]
Zasadniczo rzeczowniki są nieodmienne. Nie istnieje rodzaj jako kategoria gramatyczna, liczbę mnogą rozpoznaje się po braku rodzajnika. Relacje przypadkowe realizowane są poprzez kilka typowych przyimków.
Zaimki osobowe[edytuj | edytuj kod]
Podobnie jak inne języki austronezyjskie, samoański rozróżnia między pierwszą osobą liczby mnogiej inkluzywną (tzn. obejmującą również rozmówcę/-ów) i ekskluzywną (nie obejmującą rozmówcę/-ów):
| liczba pojedyncza | liczba podwójna | liczba mnoga | |
|---|---|---|---|
| Pierwsza osoba ekskluzywna | a‘u, ‘ou | mā‘ua, mā | mātou |
| Pierwsza osoba inkluzywna | tā | tā‘ua, tā | tātou |
| Druga osoba | ‘oe, ‘e | ‘oulua | ‘outou, tou |
| Trzecia osoba | ia / na | lā‘ua | lātou |
Czasownik[edytuj | edytuj kod]
Liczbę mnogą czasowników tworzy się najczęściej przez reduplikację pierwszej sylaby.
Słownictwo[edytuj | edytuj kod]
Zasób leksykalny samoańskiego jest w przeważającym stopniu austronezyjski, z pewną liczbą zapożyczeń z języka angielskiego. Przykłady podstawowych słów:
| Polski | Samoański | Przybliżona wymowa |
|---|---|---|
| Tak | ‘ioe | [ʔi.jo.ɛ] |
| Nie | Leai | [lɛ.ɑ.i] |
| Proszę | Fa‘amolemole | [fɑ.ʔɑ.mo.lɛ.mo.lɛ] |
| Dziękuję | Fa‘afetai | [fɑ.ʔɑ.fɛ.taɪ] |
| W porządku | ‘Ua lelei | [ʔu.wɑ lɛ.lɛɪ] |
| duży – mały | tele – la‘itiiti | [tɛ.lɛ] – [lɑ.ʔi.tiː.ti] |
| szybki – powolny | vave/tope – gese | [vɑ.vɛ] [to-bɛ] – [ŋɛ.sɛ] |
| wcześnie – późno | vave – tuai | [vɑ.vɛ] – [tu.waɪ] |
| tani – drogi | taugōfie – taugatā | [tɑ.u.ŋoː.fi.ɛ] – [tɑ.u.ŋɑ.tɑː] |
| blisko – daleko | latalata – mamao | [lɑ.tɑ.lɑ.tɑ] – [mɑ.mɑ.ɔ] |
| gorący – zimny | vevela – malulū | [vɛ.vɛ.lɑ] – [mɑ.lu.luː] |
| pełny – pusty | tumu – gaogao | [tu.mu] – [ŋɑ.o.ŋɑ.o] |
| łatwy – trudny | faigōfie – faigatā | [fɑ.i.ŋoː.fi.ɛ] – [fɑ.i.ŋɑ.tɑː] |
| ciężki – lekki | mamafa – māma | [mɑ.mɑ.fɑ] – [mɑː.mɑ] |
| otwarty – zamknięty | tatala – tapuni | [tɑ.tɑ.lɑ] – [tɑ.bu.ni] |
| prawidłowy – błędny | sa‘o – sesē | [sɑ.ʔɔ] – [sɛ.seː] |
| stary – nowy | tuai – fou | [tu.waɪ] – [fɔʊ] |
| stary – młody | matua – talavou | [mɑ.tu.wə] – [tɑ.lɑ.vo.u] |
| piękny – brzydki | ʻaulelei / ʻauleaga | [ʔɑʊ.lɛ.leɪ] – [ʔɑʊ.lɛ.ɑ.ŋɑ] |
| dobry – zły | lelei – leaga | [lɛ.leɪ] – [lɛ.ɑ.ŋɑ] |
| lepszy – gorszy | feoloolo – leaga tele | [fɛ.ɔ.loː.lo] – [lɛ.ɑ.ŋɑ.tɛ.lɛ] |
| Jeden | Tasi | [tɑ.si] |
| Dwa | Lua | [lu.ɑ] |
| Trzy | Tolu | [to.lu] |
| Cztery | Fa | [fɑ] |
| Pięć | Lima | [li.mɑ] |
| Sześć | Ono | [ɔ.no] |
| Siedem | Fitu | [fi.tʌ] |
| Osiem | Valu | [vɑ.lʌ] |
| Dziewięć | Iva | [i.vɑ] |
| Dziesięć | Sefulu | [sɛ.fʌ.lʌ] |
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ a b c David M. Eberhard, Gary F. Simons, Charles D. Fennig (red.), Samoan, [w:] Ethnologue: Languages of the World, wyd. 22, Dallas: SIL International, 2019 [dostęp 2017-08-19] [zarchiwizowane z adresu 2019-06-06] (ang.).
- ↑ Galumalemana Afeleti L. Hunkin: Gagana Samoa. A Samoan Language Coursebook. Wyd. 2. Auckland: Pasifika Press, 1997, s. 20–21. ISBN 0-908597-04-5. (ang.).
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- G.B. Milner 1993, 1966. Samoan Dictionary. Polynesian Press. ISBN 0-908597-12-6 (ang.).
- Ulrike Mosel, Even Hovdhaugen, 1992. Samoan reference grammar. Oslo: Scandinavian University Press/Institute for Comparative Research in Human Culture (ang.).
- La’i Ulrike Mosel, Ainslie So’o. Say it in Samoan. Pacific Linguistics D88. Canberra: ANU (ang.).
- Thomas Edward Payne, Describing morphosyntax: a guide for field linguists., Cambridge: Cambridge University Press, 1997, ISBN 0-521-58224-5, OCLC 38044501 (ang.).
Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]
- Samoan, [w:] Ethnologue: Languages of the World, Dallas: SIL International [dostęp 2009-05-09] (ang.).
- George Pratt: A Grammar and Dictionary of the Samoan Language: With English and Samoan Vocabulary. Pakapura: M. McMillan, 1984. [dostęp 2023-09-21]. (ang.).
- Samoan Dictionary. Samoa World. [zarchiwizowane z tego adresu (2010-11-09)]. (ang.).
- Samoan language. iPacific. [dostęp 2023-09-21]. (ang.).