Jan Jur-Gorzechowski

Jan Jur-Gorzechowski
„Jur”
	generał brygady
Data i miejsce urodzenia	21 grudnia 1874 ; Siedlce, Królestwo Polskie
Data i miejsce śmierci	21 czerwca 1948 ; Brookwood, Wielka Brytania
	Przebieg służby
Lata służby	1914–1947
Siły zbrojne	Armia Austro-Węgier; Wojsko Polskie
Formacja	Legiony Polskie
Jednostki	3 Dywizjon Żandarmerii; Komenda Miasta Warszawy; Komenda Główna Straży Granicznej
Stanowiska	dowódca Żandarmerii Polowej; dowódca dywizjonu żandarmerii; komendant m. st. Warszawy; komendant główny Straży Granicznej
Główne wojny i bitwy	I wojna światowa; kampania wrześniowa
	Odznaczenia
	;
	Multimedia w Wikimedia Commons

Jan Tomasz Jur-Gorzechowski^[a] (ur. 21 grudnia 1874 w Siedlcach, zm. 21 czerwca 1948 w Brookwood) – generał brygady Wojska Polskiego.

Życiorys

Działalność niepodległościowa

Urodził się jako syn Henryka, powstańca z 1863^[2] i Zofii z domu Tonkel-Ślepowron. Jego bratem był por. Henryk Gorzechowski (1892–1940, ofiara zbrodni katyńskiej, autor obrazu Matki Bożej Kozielskiej).

Po ukończeniu sześcioklasowego gimnazjum w Siedlcach kontynuował naukę w Wyższej Szkole Handlowej Leopolda Kronenberga w Warszawie. Studia zakończył w 1897 roku i został urzędnikiem kolejowym. W latach szkolnych i studenckich był członkiem młodzieżowych organizacji konspiracyjnych. Od 1904 roku działał w Organizacji Bojowej PPS. Był współorganizatorem i dowódcą akcji uwolnienia 24 kwietnia 1906 roku dziesięciu więźniów politycznych skazanych wyrokiem doraźnego sądu wojskowego na karę śmierci z więzienia na Pawiaku. Akcję przeprowadził sześcioosobowy oddział bojowy OB PPS, pod dowództwem Gorzechowskiego – „Jura” przebrany w mundury carskiej żandarmerii (pod pretekstem konwojowania więźniów)^[3] (innymi uczestnikami byli m.in. Edward Dąbrowski „Łysy”^[4], Franciszek Łagowski, Antoni Kola^[5]). W listopadzie 1907 roku został aresztowany. W maju 1908 roku, karę zesłania zamieniono na karę wydalenia z Rosji.

Od 1908 roku działał w Związku Walki Czynnej, następnie w Związku Strzeleckim we Lwowie. W sierpniu 1914 roku wstąpił do Legionów Polskich. W listopadzie 1914 roku, po rozformowaniu oddziału Wacława Kostki-Biernackiego objął szefostwo żandarmerii polowej I Brygady Legionów. W lipcu 1915 roku z rozkazu c. i k. Naczelnej Komendy Armii w Zamościu „został aresztowany za nieprawny werbunek i odstawiony do Komendy Grupy Polskich Legionów z poleceniem pociągnięcia do odpowiedzialności”. Komendant Grupy Polskich Legionów, pułkownik Wiktor Grzesicki ukarał go czternastodniowym aresztem pokojowym za przekroczenie kompetencji oficera wywiadowczego i nieprawny werbunek^[6]. Władze austriackie zażądały usunięcia go z Legionów, wobec czego pod koniec kwietnia 1916 roku przeniósł się do Warszawy i został członkiem Komendy Naczelnej Polskiej Organizacji Wojskowej.

Od 11 listopada 1918 roku był komendantem Milicji Miejskiej w Warszawie, a następnie dyrektorem Policji Państwowej i dyrektorem Departamentu Bezpieczeństwa w Ministerstwie Spraw Wewnętrznych.

Służba w Wojsku Polskim

13 grudnia 1918 roku został przyjęty do Wojska Polskiego i mianowany rotmistrzem żandarmerii ze starszeństwem z 2 grudnia 1918 roku^[7].

W styczniu 1919 roku w czasie nieudanego zamachu stanu dokonanego przez endecję został ciężko ranny, co jeszcze bardziej podniosło jego zasługi w oczach Piłsudskiego.

W sierpniu 1919 roku powrócił do służby w żandarmerii. Zajmował kolejno stanowiska: oficera do zleceń Dowództwa Żandarmerii Polowej, dowódcy Żandarmerii Polowej od 27 września 1920 roku i dowódcy 3 dywizjonu żandarmerii w Grodnie od 7 lipca 1922 roku do 22 grudnia 1927 roku.

W latach 1922–1929 pozostawał w drugim związku małżeńskim z Zofią Nałkowską. Z pierwszego związku miał syna Stanisława, który zginął 25 września 1939 roku, jako podporucznik rezerwy i dowódca plutonu pieszego żandarmerii nr 28.

W latach 1927–1928 był komendantem Miasta Brześć. W lutym 1928 roku został przydzielony do Komendy Miasta Warszawy z zachowaniem dotychczasowego dodatku służbowego^[8]. 12 grudnia 1928 został przydzielony na stanowisko komendanta głównego Straży Granicznej przy Ministerstwie Skarbu z równoczesnym zwolnieniem z zajmowanego stanowiska w komendzie placu Warszawa^[9]. 19 marca 1938 roku został awansowany do stopnia generała brygady. 1 marca 1939 roku został przeniesiony w stan spoczynku.

Po kampanii wrześniowej internowany w Rumunii, w obozie w Ploeszti. Następnie przedostał się na Bliski Wschód, gdzie od grudnia 1940 roku do kwietnia 1943 roku przebywał w Ośrodku Zapasowym Samodzielnej Brygady Strzelców Karpackich w Palestynie. Od kwietnia 1943 roku do 1947 roku pozostawał bez przydziału. Za zgodą władz polskich, a na zlecenie władz brytyjskich organizował i kierował szkoleniem służb porządkowych w Palestynie.

Po demobilizacji osiedlił się w Wielkiej Brytanii, w Brookwood w hrabstwie Surrey. Zmarł 21 czerwca 1948 roku w szpitalu wojskowym w Londynie. Pochowany na cmentarzu Brookwood.

Inne informacje

Na podstawie wspomnień Jana Jura-Gorzechowskiego powstał film pt. Dziesięciu z Pawiaka z 1931 (reżyseria Ryszard Ordyński, scenariusz Ferdynand Goetel); w rolę „Jura” wcielił się aktor Józef Węgrzyn^[10].

Awanse

podporucznik – grudzień 1914 roku
porucznik – maj 1915 roku
rotmistrz – 13 grudnia 1918 roku ze starszeństwem z dniem 2 grudnia 1918 roku
major
podpułkownik – zweryfikowany 3 maja 1922 roku ze starszeństwem z dniem 1 czerwca 1919 roku i 4. lokatą w korpusie oficerów żandarmerii^[11]
pułkownik – 1 grudnia 1924 roku ze starszeństwem z dniem 15 sierpnia 1924 roku i 1. lokatą w korpusie oficerów żandarmerii^[12]
generał brygady – 19 marca 1938

Ordery i odznaczenia

Krzyż Srebrny Orderu Wojskowego Virtuti Militari nr 4946 (1921)^[13]
Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski (9 listopada 1931)^[14]
Krzyż Niepodległości z Mieczami (20 stycznia 1931)^[15]^[16]
Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski (10 listopada 1928)^[17]
Krzyż Walecznych (czterokrotnie)^[18]
Medal Pamiątkowy za Wojnę 1918–1921^[18]
Medal Dziesięciolecia Odzyskanej Niepodległości^[18]
Odznaka „Za wierną służbę”
Odznaka Pamiątkowa „Pierwszej Kompanii Kadrowej”^[19]
Krzyż Komandorski Orderu Gwiazdy Rumunii (Rumunia, 1929)^[20]

Upamiętnienie

20 marca 2015 roku weszła w życie decyzja Nr 65/MON Ministra Obrony Narodowej z dnia 5 marca 2015 roku w sprawie nadania Oddziałowi Specjalnemu Żandarmerii Wojskowej w Mińsku Mazowieckim imienia gen. bryg. Jana Tomasza Gorzechowskiego – „Jura”^[21].

Jego imię nosi Bieszczadzki Oddział Straży Granicznej w Przemyślu^[22].

Na warszawskiej Woli, między ulicami: Dzielną, Smoczą i al. Jana Pawła II, znajduje się skwer gen. Jana Jura-Gorzechowskiego^[23].

Uwagi

↑ W ewidencji Wojska Polskiego figurował jako „Jan I Gorzechowski”, w celu odróżnienia od innego oficera noszącego to samo imię i nazwisko^[1].

Przypisy

↑ Rocznik Oficerski 1923 ↓, s. 1055, 1063.
↑ Kronika powstań polskich 1794–1944, Marian BM.B. Michalik (red.), EugeniuszE. Duraczyński (oprac.), Warszawa: Wydawnictwo Kronika, 1994, s. 296, ISBN 83-86079-02-9, OCLC 834009097 .
↑ Wojciech Lada, Polscy terroryści, Znak Horyzont, Kraków 2014, s. 215.
↑ Śmierć uczestnika wykradzenia dziesięciu więźniów z Pawiaka. „Dziennik Rzeszowski”, s. 2, Nr 32 (253) z 3 lutego 1946.
↑ W rocznicę uwolnienia 10-ciu z Pawiaka. „Gazeta Lwowska”, s. 1, Nr 95 z 26 kwietnia 1936.
↑ Rozkaz oficerski z 2 sierpnia 1915 roku, CAW sygn. akt I.120.1.309 s. 4.
↑ Dziennik Rozkazów Wojskowych Nr 14 z 30 grudnia 1918 r., poz. 419.
↑ Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych Nr 4 z 20 lutego 1928 r., s. 36.
↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 14 z 5 listopada 1928 roku, s. 371.
↑ Dziesięciu z Pawiaka. filmpolski.pl. [dostęp 2016-04-03].
↑ Lista starszeństwa 1922 ↓, s. 289.
↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 131 z 17 grudnia 1924 roku, s. 731.
↑ Dekret Wodza Naczelnego L. 3423 z 1921 r. (Dziennik Personalny z 1921 r. Nr 43, s. 1722)
↑ M.P. z 1931 r. nr 260, poz. 345 „za zasługi na polu organizacji Straży Granicznej”.
↑ M.P. z 1931 r. nr 18, poz. 31 „za pracę w dziele odzyskania niepodległości”.
↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 2 z 19 marca 1931 roku, s. 63.
↑ M.P. z 1928 r. nr 260, poz. 631 „za zasługi na polu pracy niepodległościowej”.
↑ ^a ^b ^c Stanisław Łoza (red.): Czy wiesz kto to jest?. Warszawa: Wydawnictwo Głównej Księgarni Wojskowej, 1938, s. 218. [dostęp 2020-08-01].
↑ 6 sierpień: 1914–1934, Warszawa: Zarząd Główny Związku Legjonistów Polskich, 1934, s. 18 .
↑ Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych Nr 19 z 12 grudnia 1929 r., s. 361.
↑ Dziennik Urzędowy Ministra Obrony Narodowej z 5 marca 2015 roku, poz. 63.
↑ Strona Bieszczadzkiego Oddziału Straży Granicznej..
↑ Uchwała nr XLVI/1262/2012 Rady Miasta Stołecznego Warszawy z dnia 8 listopada 2012 r. w sprawie nazw niektórych ulic i skwerów w Dzielnicy Wola m.st. Warszawy. [w:] Dziennik Urzędowy Województwa Mazowieckiego poz. 7879 [on-line]. edziennik.mazowieckie.pl, 21 listopada 2012. [dostęp 2014-04-30].

Bibliografia

Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych. [dostęp 2020-03-31].
Lista starszeństwa oficerów zawodowych. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1922.
Rocznik Oficerski 1923. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1923.
Andrzej Garlicki, Józef Piłsudski 1867–1935, Warszawa 1935, wyd. II, s. 112–113.
Henryk Dominiczak, Granica polsko-niemiecka 1919–1939. Z dziejów formacji granicznych, Warszawa 1975, wyd. I, s. 149.
Zbigniew Cieślikowski, Tajemnice śledztwa Ko-1042/27. Sprawa generała Zagórskiego, Warszawa 1983, wyd. III, s. 92 i 285.
Ludwik Głowacki, Obrona Warszawy i Modlina na tle kampanii wrześniowej 1939, Warszawa 1985, wyd. V, s. 360, 381.
Władysław Wierzbicki, Przyczynki do historii żandarmerii odrodzonego Wojska Polskiego, Londyn 1990.
Tadeusz Kryska-Karski, Stanisław Żurakowski, Generałowie Polski Niepodległej, Warszawa 1991, wyd. uzupełnione i poprawione, s. 106.
Henryk Mieczysław Kula, Polska Straż Graniczna w latach 1928–1939, Warszawa 1994, wyd. I, s. 58.
Zdzisław Nicman, Generał brygady Jan Gorzechowski (1874–1948), Polska Zbrojna 1994, nr 13, s. 5.
Piotr Stawecki, Słownik biograficzny generałów Wojska Polskiego 1919–1939, Warszawa 1994, wyd. I, s. 123–124.
Jan Suliński, Żandarmeria Wojskowa w latach 1918–1947. Szkic organizacyjno-historyczny, Warszawa 1995.
Jan Suliński, Historia szkół żandarmerii w latach 1918–1995. Rys historyczno-organizacyjny, Warszawa 1996.
Jan Suliński, Żandarmeria organ bezpieczeństwa armii 1918–1945, Warszawa 2003.
Grzegorz Ratajczyk, Żandarmeria Wojska Polskiego II Rzeczypospolitej, Dom Wydawniczy DUET, Toruń 2004, ISBN 83-89706-20-2, s. 32, 39–40.

[2] W ewidencji Wojska Polskiego figurował jako „Jan I Gorzechowski”, w celu odróżnienia od innego oficera noszącego to samo imię i nazwisko^[1].

[CITEREFRocznik_Oficerski19231055,_1063-1] Rocznik Oficerski 1923 ↓, s. 1055, 1063.

[3] Kronika powstań polskich 1794–1944, Marian BM.B. Michalik (red.), EugeniuszE. Duraczyński (oprac.), Warszawa: Wydawnictwo Kronika, 1994, s. 296, ISBN 83-86079-02-9, OCLC 834009097 .

[4] Wojciech Lada, Polscy terroryści, Znak Horyzont, Kraków 2014, s. 215.

[5] Śmierć uczestnika wykradzenia dziesięciu więźniów z Pawiaka. „Dziennik Rzeszowski”, s. 2, Nr 32 (253) z 3 lutego 1946.

[6] W rocznicę uwolnienia 10-ciu z Pawiaka. „Gazeta Lwowska”, s. 1, Nr 95 z 26 kwietnia 1936.

[7] Rozkaz oficerski z 2 sierpnia 1915 roku, CAW sygn. akt I.120.1.309 s. 4.

[8] Dziennik Rozkazów Wojskowych Nr 14 z 30 grudnia 1918 r., poz. 419.

[9] Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych Nr 4 z 20 lutego 1928 r., s. 36.

[CITEREFDz._Pers._MSWojsk.Nr_14_z_5_listopada_1928_roku,_s._371-10] Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 14 z 5 listopada 1928 roku, s. 371.

[11] Dziesięciu z Pawiaka. filmpolski.pl. [dostęp 2016-04-03].

[CITEREFLista_starszeństwa1922289-12] Lista starszeństwa 1922 ↓, s. 289.

[CITEREFDz._Pers._MSWojsk.Nr_131_z_17_grudnia_1924_roku,_s._731-13] Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 131 z 17 grudnia 1924 roku, s. 731.

[14] Dekret Wodza Naczelnego L. 3423 z 1921 r. (Dziennik Personalny z 1921 r. Nr 43, s. 1722)

[15] M.P. z 1931 r. nr 260, poz. 345 „za zasługi na polu organizacji Straży Granicznej”.

[16] M.P. z 1931 r. nr 18, poz. 31 „za pracę w dziele odzyskania niepodległości”.

[CITEREFDz._Pers._MSWojsk.Nr_2_z_19_marca_1931_roku,_s._63-17] Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 2 z 19 marca 1931 roku, s. 63.

[18] M.P. z 1928 r. nr 260, poz. 631 „za zasługi na polu pracy niepodległościowej”.

[:0-19] Stanisław Łoza (red.): Czy wiesz kto to jest?. Warszawa: Wydawnictwo Głównej Księgarni Wojskowej, 1938, s. 218. [dostęp 2020-08-01].

[20] 6 sierpień: 1914–1934, Warszawa: Zarząd Główny Związku Legjonistów Polskich, 1934, s. 18 .

[21] Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych Nr 19 z 12 grudnia 1929 r., s. 361.

[22] Dziennik Urzędowy Ministra Obrony Narodowej z 5 marca 2015 roku, poz. 63.

[23] Strona Bieszczadzkiego Oddziału Straży Granicznej..

[24] Uchwała nr XLVI/1262/2012 Rady Miasta Stołecznego Warszawy z dnia 8 listopada 2012 r. w sprawie nazw niektórych ulic i skwerów w Dzielnicy Wola m.st. Warszawy. [w:] Dziennik Urzędowy Województwa Mazowieckiego poz. 7879 [on-line]. edziennik.mazowieckie.pl, 21 listopada 2012. [dostęp 2014-04-30].

[a]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]

[20]

[21]

[22]

[23]

[1]