Katedra Świętego Marcina w Spiskiej Kapitule

katedra Świętego Marcina
Katedrálny chrám sv. Martina
	; Katedra z lotu ptaka
Państwo	Słowacja
Miejscowość	Spiska Kapituła (część Spiskiego Podgrodzia)
Typ budynku	kościół katedralny
Styl architektoniczny	późnoromański i gotycki
Rozpoczęcie budowy	XIII wiek
Ważniejsze przebudowy	XVIII i XIX wiek
Pierwszy właściciel	Kościół katolicki
	Plan budynku;
	Położenie na mapie kraju preszowskiego katedra Świętego Marcina; Katedrálny chrám sv. Martina
	Położenie na mapie Słowacji katedra Świętego Marcina; Katedrálny chrám sv. Martina
	49°00′01,75″N 20°44′26,82″E/49,000486 20,740783
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Strona internetowa

Katedra Świętego Marcina^[1] (słow. Katedrálny chrám sv. Martina) – jeden z najcenniejszych i najstarszych obiektów kościelnych na Słowacji, położony w dawnym miasteczku kościelnym Spiska Kapituła w regionie Spisz. Powstał w miejscu starszego kościoła z XI wieku (zachowały się fragmenty romańskiej rotundy). W 1776 podniesiona do godności katedry. Wraz z otoczeniem została wpisana na listę światowego dziedzictwa UNESCO.

Konstrukcja katedry

Budowę rozpoczęto w 1198, ale właściwe prace trwały dopiero po najazdach tatarskich, w latach 1245–1273. Powstała w stylu późnoromańskim, ale większość elementów jest obecnie gotycka. Romański kształt zachowała fasada zachodnia, z dwiema wieżami górującymi nad okolicą, romańskim chórem i kruchtą. W lewej wieży znajdują się dwa poziomy biforiów, dwudzielnych okien romańskich z kolumienką pośrodku. Nad wejściem znajduje się romański półokrągły portal. Również drugi portal, północny, ukryty obecnie w kruchcie, zachował cechy romańskie. W kruchcie przetrwały także masywne sklepienia krzyżowo-żebrowe i filary wiązkowe.

Katedra jest trójnawowa – wielokrotnie ją przebudowywano. W II połowie XV wieku w stylu gotyckim – powiększono prezbiterium, a od strony południowej dobudowano kaplicę rodziny Zapolya (w miejscu dawniejszej gotyckiej kapliczki Bożego Ciała z 1382)^[2], bardzo podobną do kaplicy z kościoła w Spiskim Czwartku. W XVIII wieku, pod utworzeniu w 1776 starostwa spiskiego, obiekt poddano licznym późnobarokowym przeróbkom, które usunięto (czasami dość brutalnie) w latach 1873–1889. Nawa była w pewnym okresie podwyższana – mniej więcej o jedną trzecią swojej długości.

Kościół pokryty jest wspólnym dachem dwuspadowym. Jak większość świątyń z tego okresu jest zorientowany na osi wschód-zachód (główny ołtarz jest skierowany w kierunku wschodnim, ku Ziemi Świętej).

Wyposażenie

Wskutek licznych przebudów w środku nie zachowało się wiele przedmiotów z początków istnienia katedry, niemniej jednak wnętrza pełne są cennych obiektów z różnych epok.

Z 13 gotyckich ołtarzy zachował się główny św. Marcina (właściwie neogotycki z XIX wieku, z wkomponowanymi gotyckimi fragmentami z lat 1470–1478), położone w nawach bocznych ołtarze Trzech Króli, św. Michała Archanioła i Zaśnięcia Panny Marii, Koronowania Panny Marii w kaplicy Zapolyów oraz ołtarz Krzyża Świętego. Inne najpierw zbarokizowano, zachowując oryginalne figury, a w XIX wieku ustawiono w neogotyckich szafach (dokonując przy okazji przeróbek, jeśli do nich nie pasowały). Tak wygląda m.in. ołtarz Najświętszego Serca Pana Jezusa.

Jednym z najcenniejszych obiektów jest Leo Albus, biała późnoromańska rzeźba leżącego lwa z II połowy XIII wieku (najstarsza romańska rzeźba na Słowacji)^[3]. Figura Chrystusa Boleściwego w zachodnim portalu pochodzi z XV wieku, podobnie jak malowidło na desce nad wejściem do zakrystii, które przedstawia św. Stefana. Podczas prac konserwatorskich w latach 50. XX wieku odkryto fragmenty polichromii z 1317, obrazujące koronację króla Karola Roberta. W kaplicy Zapolyów stoją dwa epitafia rodowe z XV wieku – Imre i Istvána^[4] – panów na Zamku Spiskim). Wykonano je z czerwonego marmuru i ukazują zmarłych jako rycerzy, otoczonych aniołami i herbami, stojących na grzbietach lwów. W katedrze jest też kilka innych epitafiów i nagrobków, stawianych biskupom i świeckim dostojnikom ze Spiskiej Kapituły.

Z późniejszego okresu cenna jest monstrancja z 1740. Przed katedrą stoi rzeźba św. Jana Nepomucena z 1723.

Przypisy

↑ Polski egzonim uchwalony na 109. posiedzeniu KSNG.
↑ Spiskie Podgrodzie.
↑ Spiska Kapituła.
↑ Ojciec przyszłego króla Węgier Jana Zapolyi.

Linki zewnętrzne

Spiska Kapituła, katedra św. Marcina
Strona parafii w Spiskiej Kapitule
sekulada.com: Katedra w Spiskiej Kapitule (Spisz, Słowacja). [dostęp 2016-06-19]. (pol.).

[1] Polski egzonim uchwalony na 109. posiedzeniu KSNG.

[2] Spiskie Podgrodzie.

[3] Spiska Kapituła.

[4] Ojciec przyszłego króla Węgier Jana Zapolyi.

[5] Wspólnie ze Węgrami

[6] Wspólnie z Albanią, Austrią, Belgią, Bośnią i Hercegowiną, Bułgarią, Chorwacją, Czechami, Francją, Hiszpanią, Macedonią Północną, Niemcami, Polską, Rumunią, Słowenią, Szwajcarią, Ukrainą i Włochami

[1]

[2]

[3]

[4]

[A]

[B]

Kulturowe	Bańska Szczawnica – średniowieczne miasto górnicze Vlkolínec – skansen architektury ludowej Lewocza i Spisz wraz z zabytkami kultury Lewocza Zamek Spiski Spiska Kapituła z katedrą św. Marcina kościół we wsi Žehra Zespół miejski Bardejowa – średniowieczne miasto obronne Drewniane kościoły i cerkwie w słowackiej części regionu Karpat m.in. w Hronseku Bodružalu
Przyrodnicze	Kras Słowacki obejmuje Dobszyńską Jaskinię Lodową jaskinie krasowe Aggtelek^[A] Pradawne i pierwotne lasy bukowe Karpat i innych regionów Europy^[B]