Katedra św. Mikołaja w Bielsku-Białej
 nr rej. - A/836/2021 z 16 czerwca 2021 (woj. śląskie)[1] - 136/60 z 26 lutego 1960 (dawne woj. katowickie)[2] | |||||||||||||||||
| katedra | |||||||||||||||||
.jpg) Fasada kościoła | |||||||||||||||||
| Państwo | |||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Województwo | |||||||||||||||||
| Miejscowość | |||||||||||||||||
| Adres |
plac św. Mikołaja 16a | ||||||||||||||||
| Wyznanie | |||||||||||||||||
| Kościół | |||||||||||||||||
| Parafia |
katedralna św. Mikołaja w Bielsku-Białej | ||||||||||||||||
| Wezwanie |
św. Mikołaja | ||||||||||||||||
| |||||||||||||||||
| |||||||||||||||||
Położenie na mapie Bielska-Białej  | |||||||||||||||||
Położenie na mapie Polski  | |||||||||||||||||
Położenie na mapie województwa śląskiego  | |||||||||||||||||
 49°49′12,82″N 19°02′34,87″E/49,820228 19,043019
| |||||||||||||||||
| Strona internetowa | |||||||||||||||||
Katedra św. Mikołaja w Bielsku-Białej – katedra diecezji bielsko-żywieckiej, a także jeden z największych kościołów w Bielsku-Białej. Położona jest na Starym Mieście, przy pl. św. Mikołaja i leży na terenie Dekanatu Bielsko-Biała I – Centrum. Pełni również funkcję kościoła parafialnego (parafia św. Mikołaja). Katedra powstała w latach 1443–1447, jednak obecny kształt uzyskała dopiero w 1912 roku. Na skutek licznych przebudów posiada elementy większości stylów architektonicznych – od gotyku po modernizm.
Historia
[edytuj | edytuj kod]
Pierwszy kościół w tym miejscu został wzniesiony w latach 1443–1447 w stylu gotyckim przez księcia cieszyńskiego Wacława I na miejscu, przypuszczalnie stojącego tu od czasu założenia miasta, drewnianego kościółka otoczonego cmentarzem (filii parafii w Starym Bielsku).
Budowa murowanej świątyni wiąże się z przeniesieniem parafii z kościoła w Starym Bielsku do miasta Bielska. Wtedy też jej patron – św. Mikołaj – stał się patronem miasta.
W latach 1559–1630 kościół był zamieniony na kościół luterański, którego ostatnim pastorem był Jerzy Trzanowski – kaznodzieja i pisarz religijny. Potem przywrócono go siłą katolikom, ale spalił się doszczętnie w 1659 r. Po pożarze został przebudowany sumptem bielskiego barona Juliusza Gotlieba Sunnegha, który ufundował także nowe, barokowe wyposażenie. Kościół stał się miejscem pochówków tej luterańskiej węgierskiej rodziny.
W 1682 r. bielska świątynia została obrabowana przez powstańczy oddział węgierski pod wodzą Imre Thökölego, który zabił przed kościołem proboszcza Krzysztofa Buriana.
Zniszczony pożarem w 1750 r., kiedy to piorun stopił dzwon, zegar wieżowy i spalił dach, odbudowany został w latach 1751–1756. W 1783 r. zlikwidowano otaczający kościół cmentarz, a w 1808 r. kościół padł ofiarą kolejnego pożaru.
Od 1752 r. kolatorami kościoła byli książęta bielscy – Sułkowscy. Książę Jan Nepomucen ufundował w latach 1815–1822 nowe, barokowo-klasycystyczne wyposażenie, które przetrwało do lat 60. XX wieku.
W latach 1909–1912 dokonano, według projektu architekta wiedeńskiego Leopolda Bauera, gruntownej przebudowy przez rozszerzenie nawy i wzniesienie fasady w stylu art déco z elementami neoromańskimi z wysoką wieżą (61 m).
W 1992 r. została utworzona diecezja bielsko-żywiecka, a dotychczasowy kościół parafialny pw. św. Mikołaja podniesiono do rangi katedry. W 1998 roku zrealizowano projekt architekta Stanisława Niemczyka, który dostosował prezbiterium do wymogów kościoła katedralnego[3].
27 listopada 2011 roku po raz pierwszy w historii bielskiej katedry w jej murach odbyły się święcenia biskupie. Wyświęcony został bp Piotr Greger, biskup pomocniczy diecezji bielsko-żywieckiej. Konsekracji dokonali: kardynał Stanisław Dziwisz, abp Celestino Migliore, nuncjusz apostolski w Polsce i bp Tadeusz Rakoczy, ordynariusz diecezji bielsko-żywieckiej.
Architektura
[edytuj | edytuj kod]
Współczesny wygląd katedra uzyskała dzięki przebudowie, której dokonano w latach 1909–1910 według projektu Leopolda Bauera.
Wtedy wzniesiono 61-metrową wieżę, przedłużono nawę główną i dobudowano nawy boczne. Wieża przypomina włoską kampanilę, wzorem dla niej była najprawdopodobniej dzwonnica św. Marka w Wenecji.
Ozdobiono ją stylizowanymi gałęziami winnej latorośli, symbolizującymi bożą miłość i Kościół. Na wieży, którą w 1998 r. nakryto miedzianą blachą, znajduje się zegar z 1918 roku.
Portal świątyni zdobi figura Chrystusa otoczona medalionami z wizerunkiem dwunastu apostołów, nad którym umieszczono posągi św. Mikołaja, Jadwigi Śląskiej i św. Jana Nepomucena. Rzeźby wykonał współpracownik Otto Wagnera – Othmar Schimkowitz.
Na ścianie północnej znajduje się tablica pamiątkowa z nazwiskami parafian poległych w I wojnie światowej.
Wnętrze
[edytuj | edytuj kod]
Nawa główna
[edytuj | edytuj kod]Obecny wygląd katedry to wynik kontrowersyjnych posoborowych zmian z lat 1965–1966. Wtedy świątynię ogołocono prawie ze wszystkiego – zachowano jedynie konfesjonały z 1910 r. Zamalowano też zdobiące ściany polichromie, które powróciły dopiero w 1998 r. (w tym roku zrekonstruowano również freski w prezbiterium pochodzące z 1936 r.).
W wyższej części nawy znajdują się kolorowe, secesyjne witraże wiedeńczyka Rudolfa Harflingera z 1912 roku.
Odmienne stylistycznie są witraże w niższej części nawy – nie ma w nich cienia monumentalizmu. Wykonano je w 1894 r. w Pradze w pracowni C.L. Turckego. Przedstawiają Najświętsze Serce Pana Jezusa i Niepokalane Serce Matki Bożej. W 2009 wykonano nowy witraż w miejsce pustego okna, przedstawiający Jana Pawła II, stylizowany na wcześniejsze XIX-wieczne witraże. W 2012 zamontowano kolejny witraż z wizerunkiem Kardynała Stefana Wyszyńskiego. Tym samym okna w południowej ścianie kościoła są już wszystkie uzupełnione witrażami. W północnej ścianie wykonano witraż z wizerunkiem bł. Jerzego Popiełuszki fundacji NSZZ Solidarność, który uroczyście poświęcił ks. prał. Zbigniew Powada 14.12 2012 r., a także witraż ks. Stanisława Stojałowskiego z inicjatywy Domu Polskiego umieszczony w 2013r. Witraże wykonała pracownia witraży Wuttke.
W nawie głównej i nawach bocznych znajdują się stacje Drogi Krzyżowej z 1860 roku.
Nad bocznym wejściem do nawy głównej od północnej strony wisi obraz Jana Pawła II wykonany przez Piotra Kłoska.
Organy zostały wykonane przez firmę Rieger z Karniowa w 1920 r. W 1952 r. zostały one rozbudowane przez firmę Wacława Biernackiego z Krakowa. Posiadają 51 głosów.
Nawa północna
[edytuj | edytuj kod]W północnej nawie znajduje się obraz „Chrystus w Ogrójcu”, a pod nim współczesny ołtarz z XIX-wiecznym krucyfiksem pochodzącym z poprzedniego wyposażenia. Po lewej stronie ołtarza stoi figura Najświętszego Serca Pana Jezusa pochodząca z dawnego bocznego ołtarza usuniętego w latach 60. XX w.
Nawa południowa
[edytuj | edytuj kod]W południowej nawie znajduje się krzyż upamiętniający nabożeństwo Drogi Krzyżowej odbywającej się corocznie ulicami miasta. Po prawej stronie krzyża stoi figura Matki Bożej z Dzieciątkiem pochodząca z dawnego bocznego ołtarza usuniętego w latach 60. XX w.
Ołtarze
[edytuj | edytuj kod]
W 1991 r. wykonano w miejsce zdemontowanego w latach 60. XX wieku nowy ołtarz główny. Wcześniej był on zastąpiony płaskorzeźbą Zygmunta Brachmańskiego, przedstawiającą Chrystusa na krzyżu (obecnie zdemontowana). W ołtarzu głównym znajduje się tabernakulum zachowane z XIX-wiecznego wyposażenia.
W ołtarzu zwraca uwagę obraz z 1845 r. przedstawiający św. Mikołaja ratującego rozbitków z tonącego okrętu. Po bokach umieszczono wizerunki św. Pawła i św. Brata Alberta. Ich autorem jest Piotr Kłosek.
Kaplica Matki Boskiej Częstochowskiej
[edytuj | edytuj kod]Kaplica ta jako jedyna przetrwała wszystkie pożary kościoła.
Od 1729 r. w kaplicy wisi łaskami słynący obraz przywieziony z Tokaju przez płk Teodora Sułkowskiego. W 2012 obraz został poddany gruntownej konserwacji w Pracowni Konserwatorskiej Muzeum Śląskiego w Katowicach. Znajdują się tu też relikwie: św. Mikołaja, św. Franciszka z Asyżu, Dzieci Fatimskich, św. Jana Pawła II oraz bł. Jerzego Popiełuszki.
Ponadto kaplica ta znana jest z nabożeństw polskich, jakie odprawiał w niej na początku XX wieku słynny działacz polski – ks. Stanisław Stojałowski. O tym fakcie wspomina tablica pamiątkowa.
Rzeźby św. Jana Nepomucena
[edytuj | edytuj kod]
Wewnątrz katedry znajdują się dwie rzeźby św. Jana Nepomucena (oprócz znajdującej się w portalu): w kruchcie południowej oraz w kruchcie głównej. Ta pierwsza została w latach 30. XX wieku przeniesiona z Rynku (obecnie znajduje się tam jej kopia).
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Wykaz wpisanych obiektów do rejestru zabytków województwa śląskiego w okresie od 1 stycznia 1999 r. do 2 lipca 2021 r. (pol.) wkz.katowice.pl [dostęp 2021-07-03]
- ↑ Rejestr zabytków nieruchomych – województwo śląskie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 września 2024.
- ↑ Historia parafii. katedra.bielsko.pl. [dostęp 2020-08-29]. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-08-05)].
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Helena Dobranowicz: Katedra św. Mikołaja, Kościół św. Stanisława Biskupa w Bielsku - Białej. Bielsko-Biała: Parafia Katedralna pw. św. Mikołaja w Bielsku - Białej, 1998. ISBN 978-83-910809-0-0.
- Jerzy Polak: Przewodnik po Bielsku-Białej. Bielsko-Biała: Towarzystwo Miłośników Ziemi Bielsko-Bialskiej, 2000. ISBN 83-902079-0-7.
- Stanisław Figiel, Marek Motak, Anna Niedźwiedź, Wojciech Nowicki, Wojciech Stańczyk, Agnieszka Warzecha: Beskidy i Gorce. Przewodnik Pascala. Pascal, Bielsko-Biała, 2006, s. 86, seria: Polska w jednym tomie. ISBN 83-7304-838-3.