Ludobójstwo

Ludobójstwo
	KK z 1997
Ciężar gatunkowy	zbrodnia
Przepis	art. 118 § 1 k.k.
Kara	pozbawienia wolności nie krótsza od lat 12 albo dożywotniego pozbawienia wolności
Strona podmiotowa	umyślna w zamiarze bezpośrednim kierunkowym
Odpowiedzialność od 15. roku życia	nie
Typ kwalifikowany	nie
Typ uprzywilejowany	karalne przygotowanie
	Zastrzeżenia dotyczące pojęć prawnych

Ludobójstwo – zbrodnia przeciwko ludzkości^[1], obejmująca celowe wyniszczanie całych lub części narodów, grup etnicznych, religijnych lub rasowych poprzez^[2]:

fizyczne zabójstwa członków grupy;
wstrzymanie urodzeń w obrębie grupy;
stworzenie warunków życia obliczonych na fizyczne wyniszczenie;
przymusowe odbieranie dzieci.

Definicja

Termin ludobójstwo (a dokładnie ang. genocide, który później został przetłumaczony na ludobójstwo)^[3] wprowadził polski prawnik Rafał Lemkin (1900–1959; po emigracji do USA używający imienia Raphaël) w swojej pracy „Axis Rule in Occupied Europe” („Rządy Osi w okupowanej Europie”) wydanej w 1944 w USA. Użyto go w akcie oskarżenia w procesie norymberskim przeciwko przywódcom nazistowskich Niemiec (choć Karta Międzynarodowego Trybunału Wojskowego w Norymberdze nie wymieniała expressis verbis ludobójstwa, lecz jedynie zbrodnie przeciwko ludzkości, których kwalifikowaną postacią jest właśnie ludobójstwo). Do języka prawnego termin ludobójstwo wszedł za sprawą Konwencji ONZ w sprawie Zapobiegania i Karania Zbrodni Ludobójstwa podpisanej 9 grudnia 1948, której wstępny projekt był współtworzony przez Rafała Lemkina.

Artykuł II Konwencji definiuje ludobójstwo jako czyn „dokonany w zamiarze zniszczenia w całości lub części grup narodowych, etnicznych, rasowych lub religijnych, jako takich:

a) zabójstwo członków grupy

b) spowodowanie poważnego uszkodzenia ciała lub rozstroju zdrowia psychicznego członków grupy

c) rozmyślne stworzenie dla członków grupy warunków życia, obliczonych na spowodowanie ich całkowitego lub częściowego zniszczenia fizycznego

d) stosowanie środków, które mają na celu wstrzymanie urodzin w obrębie grupy

e) przymusowe przekazywanie dzieci członków grupy do innej grupy”^[4].

W pierwotnej wersji Konwencji z 1946 definicja ta obejmowała również zbrodnie popełnione z przyczyn „politycznych”, lecz zostały one usunięte ze względu na naciski m.in. Związku Radzieckiego, prawdopodobnie z powodu obawy Stalina przed odpowiedzialnością^[5].

Konwencja ta wskazuje, że karane jest nie tylko ludobójstwo, ale także podżeganie do niego, współuczestnictwo, usiłowanie jego popełnienia oraz zmowa w celu jego popełnienia. W celu skutecznego ścigania zbrodni zapowiedziano karanie winnych bez względu na ewentualne sprawowanie przez nich funkcji państwowych. Karanie za zbrodnię ludobójstwa zostało powierzone sądownictwu wewnętrznemu państw-członków konwencji oraz sądownictwu międzynarodowemu, o ile dane państwo jest członkiem tego systemu.

Konwencja ONZ z 26 listopada 1968 zalicza ludobójstwo do zbrodni nieprzedawnialnych^[6].

Alain Besançon, francuski politolog, historyk socjologii i filozofii, tak zdefiniował to pojęcie: ludobójstwo w sensie właściwym, w odróżnieniu od zwykłej rzezi, żąda następującego kryterium: jest to rzeź zamierzona w ramach ideologii, stawiającej sobie za cel unicestwienie części ludzkości dla wprowadzenia własnej koncepcji dobra. Plan zniszczenia ma obejmować całość określonej grupy, nawet jeśli nie zostaje doprowadzony do końca w rezultacie niemożliwości materialnej czy zwrotu politycznego^[7].

Ludobójstwo w historii

Samo zjawisko jest o wiele starsze – za przykłady ludobójstwa uważa się^[kto?] wyniszczenie połowy populacji, około 60 milionów Chińczyków w trakcie mongolskich podbojów w XIII wieku^[8], czy Jaćwingów i Prusów przez Krzyżaków w XIII-XIV w.^[9]^[10], śmierć niemal jednej trzeciej populacji Irlandii w XVII wieku, w wyniku kampanii Cromwella w Irlandii^[11]. Niektórzy autorzy zaliczają do tego typu zbrodni także eksterminację katarów podczas krucjat prowadzonych przez Kościół katolicki^[12] i wyniszczenie Wandei przez rządowe „kolumny piekielne” w okresie rewolucji francuskiej^[13]. W XX wieku ludobójstwo dotknęło Ormian, Asyryjczyków i Greków Pontyjskich w Turcji, Polaków, wielu mniejszości narodowych w Związku Radzieckim (operacja polska NKWD lub sztucznie wywołany głód na Ukrainie), w Afryce i Azji, Niemcy dokonali eksterminacji ludności żydowskiej (Holocaust) i cygańskiej (Porajmos).

Eksterminacja ludności miała też miejsce w czasie kolonizacji obu Ameryk, gdzie najpierw na Antylach Hiszpanie doprowadzili do wytępienia rodzimej ludności poprzez zmuszanie ich do niewolniczej pracy, a później amerykańscy pionierzy w Ameryce Północnej. W obu przypadkach eksterminacja nie była celem samym w sobie, lecz wynikiem ekspansji terytorialnej Europejczyków na ziemiach nowego lądu. Podobnie wyglądała sytuacja w przypadku wyniszczania rdzennej ludności w Ameryce Południowej czy w Australii, gdzie masowo ginęli Aborygeni.

Często jednak wymieranie tych grup etnicznych było spowodowane nie tylko zmuszaniem ich do ciężkiej pracy czy zabijaniem, lecz także niemożliwością przystosowania się do nowych warunków kulturowych wprowadzanych przez Europejczyków. Jednoznacznie nie można określić, jak bardzo procesy te były celowe i planowe, oraz w jakim stopniu wynikały z nieświadomości odpowiednich instytucji.

Przykłady ludobójstw

XVIII wiek

„Eksterminacja Wandei” – eksterminacja ludności wiernej królowi i Kościołowi departamentu Wandei przez wojska republikańskie podczas rewolucji francuskiej.

XIX wiek

„Czarna wojna” – eksterminacja Aborygenów tasmańskich.
Eksterminacja ludności w Kongu belgijskim
Ludobójstwo Czerkiesów

XX wiek

Ludobójstwo Herero i Namaqua
zbrodnie ludobójstwa Imperium Osmańskiego:

zbrodnie ludobójstwa nazistowskich Niemiec i ich sojuszników:
zbrodnie ludobójstwa ZSRR:

- Sowieckie obozy jenieckie
- Egzekucje w Kuropatach
- Egzekucje w Bykowni
- Obława augustowska
zbrodnie ludobójstwa po II wojnie światowej:
- Ludobójstwo w Bangladeszu
- Ludobójstwo w Burundi
- Pola śmierci w Kambodży
- Masakra w Sabrze i Szatili
- Ludobójstwo Kurdów: atak gazowy w Halabdży i operacja Al-Anfal
- Masakra szyitów w Dudżail
- Ludobójstwo w Rwandzie
- Masakra w Srebrenicy
- Masakra w Ahmići

XXI wiek

Uwagi

↑ W 2009 r. prokuratorzy Instytutu Pamięci Narodowej opublikowali ustalenia zgodnie z którymi Zbrodnia katyńska kwalifikuje się jako zbrodnia ludobójstwa na tle narodowym. Jednak w opinii Naczelnej Prokuratury Wojskowej Federacji Rosyjskiej z 2005 r. mord katyński nie był ludobójstwem

Zobacz też

Zobacz w Wikiźródłach:

• Konwencja ONZ w sprawie zapobiegania i karania zbrodni ludobójstwa 1948
• Konwencja haska IV z 18 października 1907 dotyczącej praw i zwyczajów wojny lądowej
• Porozumienie z 8 sierpnia 1945 w przedmiocie ścigania i karania głównych przestępców wojennych Osi i Karty Międzynarodowego Trybunału Wojskowego

Zobacz hasło ludobójstwo w Wikisłowniku

Przypisy

↑ J. Białocerkiewicz, Prawo międzynarodowe publiczne. Zarys wykładu, Toruń 2007, s. 462.
↑ ludobójstwo, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2023-12-04] .
↑ Wyraz powstały z dwóch członów: gr. γένος genos (ród, rodzaj, szczep) i końcówki -cide (od łac. caedes mordowanie, zabijanie) na wzór homicide, łac. homicidium 'zabójstwo' (Zbrodnie przeszłości. Opracowania i materiały prokuratorów IPN, t. 2: Ludobójstwo s.14 i 21).
↑ Definicję tę powtarza Artykuł 6 Statutu Międzynarodowego Trybunału Karnego z 17 lipca 1998 (Dz.U. 2003 nr 78 poz. 708)
↑ Robert Gellately, Ben Kiernan: The Specter of Genocide: Mass Murder in Historical Perspective. Cambridge University Press, 2003, s. 267. ISBN 0-521-52750-3.
↑ Konwencja o niestosowaniu przedawnienia wobec zbrodni wojennych i zbrodni przeciw ludzkości przyjęta przez Zgromadzenie Ogólne Organizacji Narodów Zjednoczonych 26 listopada 1968 roku. DzU z 1970 r., nr 26, poz. 208, załącznik
↑ A. Besançon, Przekleństwo wieku. O komunizmie, narodowym socjalizmie i jedyności Zagłady, Warszawa 2000, s. 83.
↑ Wojciech Tomaszewski: Mongolski podbój – największa tragedia Chin. Histmag.org, 2012-05-22. [dostęp 2012-05-23].
↑ Henryk Łowmiański: Prusy-Litwa-Krzyżacy. Warszawa: PIW, 1989, s. 192. ISBN 83-06-01711-0. Autor stwierdza tam, że o eksterminacyjnej działalności zakonu krzyżackiego względem Prusów i Jaćwingów świadczą źródła pochodzące od księdza krzyżackiego Piotra z Dusburga.
↑ Henryk Łowmiański: Polityka ludnościowa Zakonu Niemieckiego w Prusach i na Pomorzu. Gdańsk: 1947, s. 21.
↑ Samuel Totten, Paul Robert Bartrop. Dictionary of Genocide: Volume One: A-L, s. 91.
↑ Jones, Adam Genocide: A Comprehensive Introduction p. 5 (Routledge/Taylor & Francis Publishers Forthcoming 2006).
↑ Jones, Adam Genocide: A Comprehensive Introduction p.7 (Routledge/Taylor & Francis Publishers Forthcoming 2006).
↑ Prokuratorzy IPN: zbrodnia katyńska kwalifikuje się jako ludobójstwo [online], dzieje.pl [dostęp 2021-10-22] (pol.).

Bibliografia

Bernard Bruneteau, Wiek ludobójstwa, Oficyna Wydawnicza „Mówią wieki”, Warszawa 2005
Paweł Machcewicz: Narodziny pojęcia „ludobójstwo”. Jak nazywać zbrodnie?, [w:] „Polityka”, 25 IV – 8 V 2012, nr 17/18, s. 68-71.

Zapoznaj się z zastrzeżeniami dotyczącymi pojęć prawnych w Wikipedii.

[a-14] W 2009 r. prokuratorzy Instytutu Pamięci Narodowej opublikowali ustalenia zgodnie z którymi Zbrodnia katyńska kwalifikuje się jako zbrodnia ludobójstwa na tle narodowym. Jednak w opinii Naczelnej Prokuratury Wojskowej Federacji Rosyjskiej z 2005 r. mord katyński nie był ludobójstwem

[J_Białocerkiewicz_Prawo_międzynarodowe-1] J. Białocerkiewicz, Prawo międzynarodowe publiczne. Zarys wykładu, Toruń 2007, s. 462.

[epwn-2] ludobójstwo, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2023-12-04] .

[3] Wyraz powstały z dwóch członów: gr. γένος genos (ród, rodzaj, szczep) i końcówki -cide (od łac. caedes mordowanie, zabijanie) na wzór homicide, łac. homicidium 'zabójstwo' (Zbrodnie przeszłości. Opracowania i materiały prokuratorów IPN, t. 2: Ludobójstwo s.14 i 21).

[4] Definicję tę powtarza Artykuł 6 Statutu Międzynarodowego Trybunału Karnego z 17 lipca 1998 (Dz.U. 2003 nr 78 poz. 708)

[Gellately2003-s267-5] Robert Gellately, Ben Kiernan: The Specter of Genocide: Mass Murder in Historical Perspective. Cambridge University Press, 2003, s. 267. ISBN 0-521-52750-3.

[6] Konwencja o niestosowaniu przedawnienia wobec zbrodni wojennych i zbrodni przeciw ludzkości przyjęta przez Zgromadzenie Ogólne Organizacji Narodów Zjednoczonych 26 listopada 1968 roku. DzU z 1970 r., nr 26, poz. 208, załącznik

[A_Besançon_Przekleństwo_wieku-7] A. Besançon, Przekleństwo wieku. O komunizmie, narodowym socjalizmie i jedyności Zagłady, Warszawa 2000, s. 83.

[Wojciech_Tomaszewski2012-8] Wojciech Tomaszewski: Mongolski podbój – największa tragedia Chin. Histmag.org, 2012-05-22. [dostęp 2012-05-23].

[9] Henryk Łowmiański: Prusy-Litwa-Krzyżacy. Warszawa: PIW, 1989, s. 192. ISBN 83-06-01711-0. Autor stwierdza tam, że o eksterminacyjnej działalności zakonu krzyżackiego względem Prusów i Jaćwingów świadczą źródła pochodzące od księdza krzyżackiego Piotra z Dusburga.

[10] Henryk Łowmiański: Polityka ludnościowa Zakonu Niemieckiego w Prusach i na Pomorzu. Gdańsk: 1947, s. 21.

[11] Samuel Totten, Paul Robert Bartrop. Dictionary of Genocide: Volume One: A-L, s. 91.

[12] Jones, Adam Genocide: A Comprehensive Introduction p. 5 (Routledge/Taylor & Francis Publishers Forthcoming 2006).

[13] Jones, Adam Genocide: A Comprehensive Introduction p.7 (Routledge/Taylor & Francis Publishers Forthcoming 2006).

[15] Prokuratorzy IPN: zbrodnia katyńska kwalifikuje się jako ludobójstwo [online], dzieje.pl [dostęp 2021-10-22] (pol.).

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[a]

[14]