Lusławice (województwo małopolskie)

Lusławice
	wieś
	; Dwór w Lusławicach, fasada (lata 50. XX w.)
Państwo	Polska
Województwo	małopolskie
Powiat	tarnowski
Gmina	Zakliczyn
Liczba ludności (2022)	1003
Strefa numeracyjna	14
Kod pocztowy	32-840
Tablice rejestracyjne	KTA
SIMC	0836833
	Położenie na mapie gminy Zakliczyn Lusławice
	Położenie na mapie Polski Lusławice
	Położenie na mapie województwa małopolskiego Lusławice
	Położenie na mapie powiatu tarnowskiego Lusławice
	49°51′42″N 20°49′23″E/49,861667 20,823056
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Strona internetowa

Lusławice – wieś w Polsce położona w województwie małopolskim, w powiecie tarnowskim, w gminie Zakliczyn.

Integralne części wsi Lusławice^[4]^[5]
SIMC	Nazwa	Rodzaj
0836840	Lusławice Małe	część wsi
0836856	Lwowska	część wsi
0836862	Magiel	część wsi
0836879	Roztoka	część wsi
0836885	Szczypkówka	część wsi
0836891	Ukraina	część wsi

Historia[edytuj | edytuj kod]

Wieś założona w 1231 roku przez niemieckiego rycerza Ludpława, syna Gerarda, została sprzedana w 1243 kasztelanowi krakowskiemu Wydżdze.

W latach 1560–1664 na obszarze dzisiejszego dworu powstał jeden z najważniejszych ośrodków braci polskich (potocznie zwanych arianami), założony przez Achacego Taszyckiego. Od 1570 roku działała drukarnia, przeniesiona z Pińczowa oraz szkoła wyższa („Szkoła Lusławicka”)^[6]. Te instytucje przyczyniły się do rozwoju i popularyzacji literackiego języka polskiego. Odbywały się tu liczne zjazdy i synody braci polskich; mieszkali twórcy doktryny wspólnoty: Piotr Stoiński (młodszy) i Jonasz Szlichtyng. Działał tu i zmarł znany reformator religijny Faust Socyn; w parku dworskim nad jego grobem wzniesiono w latach 30. XX wieku mauzoleum^[6]. Achacy Taszycki po nawróceniu się na katolicyzm w 1655 roku spalił zbór braci polskich w Lusławicach i zaczął szczodrze finansować klasztor reformatów w Zakliczynie, przyczyniając się do rekatolicyzacji regionu.

6 września 1939 roku w Roztoce (część wsi) żołnierze Wehrmachtu rozstrzelali 4 rolników i spalili jedno gospodarstwo^[7].

W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa tarnowskiego.

Dwór[edytuj | edytuj kod]

W pierwszych latach XIX w. na terenie byłego ośrodka arian został wybudowany dwór, najprawdopodobniej przez hr. Teodora Lanckorońskiego z Brzezia herbu Zadora^[8]. Z początkiem XX w. przeszedł on na blisko 75 lat w posiadanie rodziny Vayhingerów, co zostało udokumentowane aktem kupna całej posiadłości przez polityka i notariusza tarnowskiego Adolfa Vayhingera w 1907 roku^[9]. Jego syn, Stanisław, utrzymywał kontakty towarzyskie z właścicielami majątku Meysnerów w pobliskich Charzewicach, gdzie od 1911 roku dziedziczką została córka Jacka Malczewskiego, Julia. Poprzez tę znajomość dwie siostry Jacka, Bronisława i niedawno owdowiała Helena Karczewska, wynajęły w 1919 roku kilka pokoi w lusławickim dworze, gdzie odwiedzał je czasem ich brat, Jacek Malczewski, a od roku 1923 do 1926 zamieszkał z nimi na stałe. Urządził tutaj swoją pracownię, a także zorganizował szkółkę malarską dla utalentowanych dzieci wiejskich. Po wojnie w wydzierżawionej części dworu znajdował się magazyn nawozów sztucznych^[10] (w rozdz. Dwór z obrazów Malczewskiego) do chwili, kiedy Wojewódzki Konserwator Zabytków w Krakowie w 1948 roku uznał budynek jako obiekt zabytkowy. W latach 1952–1955 była tutaj urządzona Izba Porodowa, którą prowadził zakliczyński lekarz, dr Stanisław Mroczkowski. W tym czasie właścicielem dworu był wnuk nabywcy – Adolfa Vayhingera, notariusza z Tarnowa, również Adolf. Od 1959 roku współwłaścicielami połowy dworu zostali dr Stanisław i Natalia Mroczkowscy. W latach 60. do początku lat 70. mieściła się tutaj również ochronka. W otaczającym dwór parku znajduje się lamus z XVII w. oraz mauzoleum Fausta Socyna z 1933 roku. W 1975 roku dwór kupili w całości Krzysztof i Elżbieta Pendereccy.

W latach 1976–2020 w odrestaurowanym dworze mieszkał kompozytor Krzysztof Penderecki, który organizował tam festiwale muzyki kameralnej, a w 16-hektarowym parku dworskim założył arboretum z ponad 2000 gatunków drzew i krzewów z całego świata. Krzysztof Penderecki założył tam również Europejskie Centrum Muzyki, którego oficjalne otwarcie nastąpiło 21 maja 2013^[6]. Od wiosny 2020 roku w instytucji uruchomiona została stała ekspozycja multimedialna „KRZYSZTOF PENDERECKI – DZIEDZICTWO POLSKIEJ MUZYKI XX i XXI WIEKU”, w ramach której regularnie odbywa się zwiedzanie z przewodnikiem Arboretum Krzysztofa Pendereckiego^[11]. Od listopada 2021 roku zespół dworsko-parkowy stał się częścią instytucji. Muzyka ponownie zawitała do lusławickiego dworu w 2022 roku. W dniach 1–3 maja Europejskie Centrum Muzyki Krzysztofa Pendereckiego organizuje we wnętrzach Dworu Elżbiety i Krzysztofa Pendereckich wiosenny festiwal DE NATURA SONORIS.