Michał Federowski
 Michał Federowski w ostatnich latach życia (zob. też. koloryzowaną wersję) | |
| Państwo działania | |
|---|---|
| Data i miejsce urodzenia | |
| Data i miejsce śmierci | |
| Zawód, zajęcie |
etnograf, folklorysta, archeolog, ogrodnik, agronom, badacz polskiej i białoruskiej kultury ludowej |
| administrator majątków | |
| Specjalność: agronomia | |
| Alma Mater | |
| Praca zawodowa | |
| Instytut |
Instytut Nauk Antropologicznych Towarzystwa Naukowego Warszawskiego |
| Zakład |
Zakład Etnologii |
| Okres zatrudn. |
1921–1923 |
.jpg){kind=link}
Michał Ignacy[1] Federowski (rzadziej Fedorowski[2]; ur. 1 września 1853 w Warszawie, zm. 10 czerwca 1923 tamże[3]) – polski etnograf, folklorysta i archeolog amator, ogrodnik, agronom, badacz polskiej i białoruskiej kultury ludowej[3].
Życiorys
[edytuj | edytuj kod]Rodzina i młodość
[edytuj | edytuj kod]_(2).jpg)
Federowski pochodził z warszawskiej rodziny szlachecko-ziemiańskiej[3]. Jego rodzicami byli Adolf Federowski (zm. 1970 w bitwie pod Orleanem; z pochodzenia Kaszub[4]) i Eleonora (z domu Gąsiewicz[5])[1]. W dzieciństwie przechorował gruźlicę płucną co odbiło się na jego zdrowiu fizycznym i sytuacji finansowej[3]. Gdy chłopak miał 13 lat, ojciec wyemigrował do Francji. W trakcie jego nieobecności matka Fedorowskiego wyszła za mąż za emerytowanego oficera rosyjskiego Komissarzewskiego[1].
Edukacja i kariera
[edytuj | edytuj kod]Michał Federowski skończył 4 klasy progimnazjum w Warszawie[6] (ukończone w 1870 roku). Przez kolejne trzy lata kształcił się w dziedzinach agrotechniki podczas praktyk i kursów magnackich gospodarstw rolnych i ogrodniczych (1971–1973[4])[6]. W tym samym okresie (1870–1872) studiował filozofię i literaturę pod kierunkiem Franciszka Krupińskiego[1].
W roku 1873 zaczął studiować jako wolny słuchacz na wydziale agronomicznym Akademii Pietrowsko-Razumowskiej pod Moskwą. Zdobywał wówczas tytuł administratora majątków[6], jednak po pięciu miesiącach z powodów zdrowotnych i materialnych musiał je zaniechać[1].
Podczas praktyki w majątku ziemskim w powiecie olkuskiem zetknął się z Oskarem Kolbergiem Zygmuntem Glogerem oraz Franciszkiem Krupińskim; Rezygnując z wyjazdu do egzotycznych koloni holenderskich na Jawę i Sumatrę zdecydował się poświęcić życie badając kulturę ludową Polski i Białorusi. Skłoniła go do tego lektura Jana Karłowicza Podręcznik dla zbierających rzeczy ludowe (Warszawa, 1871)[6].
W latach 1875–1877 przeprowadził pod kierunkiem Zygmunta Glogera badania w województwie kieleckim, owocem których była dwutomowa monografia pod tytułem Lud okolic Żarek, Siewierza i Pilicy[6][7]. Pracował w tym okresie jako administrator majątku Michała Poleskiego[4].
W 1877 został wezwany do armii rosyjskiej, jednak po pół roku został zwolniony z woli cara pod pretekstem bycia jedynakiem[1].
.jpg)
Od 1877 przebywał na ziemiach białoruskich, mieszkając u przyjaciół swojej matki w Prużanie (posiadłość marszałka Walentego Szykowskiego[5]), gdzie prowadził intensywne badania folklorystyczne. Tego efektem jest seria wydawnicza Lud białoruski[6]; miała ona zawierać 20 tomów[8], jednak opublikowano ich jedynie 8, z czego tomy 5-8 pośmiertnie. Tomy 9-20 nie przetrwały do dzisiejszych czasów[5]. Zebrane tam materiały do dziś są uznawane za podstawowe dla etnografii i folklorystyki białoruskiej.
Seria była wydawana po 1879, gdy Federowicz zapoznał się z Akademią Umiejętności i zaczął przekazywać jej pierwsze rękopisy[1].
W latach od 1884 do 1894 roku dzierżawił Kosin od rodu Jelskich[4]. Również w tym okresie, mieszkając w Studerowszczyznie (zob. Słonim), rozpoczął zbieranie roślin leczniczych i użytkowych. Pod wpływem apelu prof. Józefa Rostafińskiego roku pt. Odezwa do nie-botaników o zbieranie ludowych nazw roślin (1883), postanowił sporządzić Zielnik litewski zawierający okazy flory białoruskiej wraz z ich ludowymi nazwami[6]. Od 1877 do 1892 zebrał około 11 tysięcy archeologicznych i 1 tysiąc etnograficznych materiałów, które wysyłał następnie Zygmuntowi Glogerowi do Jeżewa (obecnie Jeżewa Starego)[4]. Wraz z nim prowadził także wykopaliska archeologiczne osad i cmentarzysk (w tym kurhanów) z epoki średniowiecza w powiecie wołkowyskim[4].
W 1892 nawiązał znajomości z Muzeum Rosyjskiego Towarzystwa Geograficznego w Troickosawsku (ob. Suche Bator). Został również członkiem Lwowskiego Towarzystwa Ludoznawczego, Muzeum Przemysłu i Rolnictwa w Warszawie, a rok później Towarzystwa Numizmatyczno-Archeologicznego[1].
W trakcie przebywania na terenach Białorusi zebrał około trzytysięczny księgozbiór. W 1904 roku znalazł się w „ruinie majątkowej”[1], przez co część oddał do instytucji państwowych takich jak Muzeum Dzieduszyckich we Lwowie, Muzeum Przemysłu i Rolnictwa w Warszawie, Polskiemu Towarzystwu Krajoznawczemu, resztę zatrzymał (ok. 1500) bądź sprzedał[1]. Zaginęły jednak jego liczne fotografie, które wykonywał najczęściej ludziom podstarzałym podczas pobytu w Kosinie[4]. Z tego powodu rok później przeniósł się do Warszawy. Pracował w różnych miejscach i na różnych stanowiskach, aby zarobić na utrzymanie rodziny. Angażował się również publicznie i politycznie[6]. W czasie I wojny światowej wstąpił w szeregi ugrupowań nacjonalistycznych: Koła Wielkiego Księstwa Litewskiego, Komitetu Białoruskiego oraz Ligi Ziem Zachodnich[1]. Od 1920 pracował w Wydziale Propagandy Wojska Polskiego. Pisał dla niego liczne odezwy wiersze, marsze i piosenki dla czasopism, śpiewników i jednodniówek. Jego dzieła z tego okresu pozostały anonimowe[1].
W 1921 został zatrudniony w Zakładzie Etnologii w Instytucie Nauk Antropologicznych Towarzystwa Naukowego Warszawskiego i pracował aż do śmierci w 1923 roku[6]. Przed śmiercią zbiory przekazał[1]:
- Rękopisy, wycinki i zbiory graficzne Bibliotece Zakładu Etnologii Instytutu Nauk Antropologicznych i Etnologicznych Towarzystwa Naukowego Warszawskiego, ocalały fragment dzieł został przekazany do Biblioteki Uniwersytetu Warszawskiego, Archiwum Naukowego Polskiego Towarzystwa Ludoznawczego oraz Archiwum Polskiej Akademii Nauk w Warszawie;
- Zbiory autobiograficzne i bibliograficzne Stefanowi Dembemu, zbiory zaginęły;
- Rękopisy Józefa Tokarzewicza Marianowi Abramowiczowi;
- Mapy, broszury i medaliony Janowi Homolickiemu, zbiory zaginęły.
Jego zgon wzmiankowały liczne pisma, m.in. „Kurier Warszawski”, „Robotnik” oraz „Gazeta Poranna”. Pochowany został na cmentarzu Powązkowskim (kwatera Y-6-7/8)[9].
Materiały archiwalne Michała Federowskiego znajdują się w PAN Archiwum w Warszawie pod sygnaturą III-8[10].
Życie prywatne
[edytuj | edytuj kod]W 1892 roku ożenił się ze Stefanią Bitner (córka ziemianina z woj. kieleckiego, siostra doktora Bitnera ze Świsłoczy[4])[1].
Publikacje
[edytuj | edytuj kod]Książki
[edytuj | edytuj kod]O tematyce folklorystycznej
[edytuj | edytuj kod]- 1870 Budowle dla inwentarza, rękopis, spis. w Drozdowie[11];
- 1882: Notatki archeologiczne z okolic Słonima, Kurchany pod Wiszowem, opubl. Zygmunt Gloger z notatek Federowskiego na łamach Pamiętnika Fizyograficznego, Warszawa[12];
- 1883: Juréj (święty Jerzy) przyczynek do etnografii krajowéj, opubl. Zygmunt Gloger z notatek Federowskiego na łamach Pamiętnika Fizyograficznego, Warszawa[12][13];
- 1888-1889: Lud okolic Żarek, Siewierza i Pilicy, Warszawa[7][14];
- 1877-1905: Lud białoruski na Rusi Litewskiej. Materiały do etnografii słowiańskiej zgromadzone w latach 1877–1905, Akademia Umiejętności / pośmiertnie Wydawnictwo Naukowe PWN[15]:
- T. 1, Wiara, wierzenia i przesądy z okolic Wołkowyska, Słonima, Lidy i Sokółki (1897);
- T. 2, Baśnie, przypowieści i podania ludu z okolic Wołkowyska, Słonima, Lidy i Sokółki (1902);
- T. 3, Baśnie, przypowieści i podania ludu z okolic Wołkowyska, Słonima, Lidy i Sokółki (1903);
- T. 4, Przysłowia, żarcik, wyrażenia stałe oraz zagadki ludu, mieszczan i zagrodowców z okolic Grodna, Sokółki, Białegostoku, Bielska, Wołkowyska, Słonima, Nowogródka, Słucka, Lidy, Wilejki, Święcian i Oszmiany (1935);
- T. 5, Pieśni (1958);
- T. 6, Pieśni; Pieśni frywolne i taneczne (1960);
- T. 7, Suplement do tomu V i VI (1969);
- T. 8, Inedita. Pieśni z archiwum zbieracza (1981);
- 1973: Diabelskie skrzypce. Baśnie białoruskie, red. Aleksander Barczewski, Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza, Warszawa[15][16];
- 1991: Naród białoruski. Ślub (białor. Люд беларускі. Вяселле), red. Sałamiewicz I. U., Mińsk (biał.)[17];
- 2013: Diabelskie wesele. Bajki z Polesia, red. Aleksander Barczewski, Zysk i S-ka, Poznań[18].
Wspomnienia i biografie
[edytuj | edytuj kod]- 1910: Wspomnienia o Świsłoczy Tyszkiewiczowskiej, Dereczynie i Różanie, oraz Leon Potocki, Wilno[19]
- 1911: Leon hr. Potocki: jego życie i prace literackie, Wilno, Kwartalnik Litewski[20]
- 1913: Zbiory graficzne Dominika Witke-Jeżewskiego, Warszawa[21];
- 1917: Wspomnienia moje o Michale Poleskim i o Włodowicach. Druk Synów St. Niemiry, Warszawa[15][22];
- 1920: 6 sierpnia 1914 r.: wspominki na czesć poległych bohaterów, Stowarzyszenie Włascicieli Zakładów Graficznych, Warszawa[23].
Zielniki
[edytuj | edytuj kod]- 1882-1890: Zioła lecznicze, zesz. 1 (1882[24]), 2 (1883[24]), 3 (1883-1890[6]);
- 1883: Zielnik roślin użytecznych, zesz. 1[25];
- 1883: Zielnik Litewski, zesz. 1[6].
Inne dzieła
[edytuj | edytuj kod]Oraz iczne anonimowe odezwy wiersze, marsze i piosenki dla czasopism, śpiewników i jednodniówek Wojska Polskiego; dzieła (rękopisy, mapy, rysunki) zagubione po śmierci Federowskiego[1].
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b c d e f g h i j k l m n o Ługowska 1988 ↓.
- ↑ Graniszewska i in. 2013 ↓.
- ↑ a b c d Dzieła Michała Fedorowskiego | Zielnik Wydziału Biologii Uniwersytetu Warszawskiego [online], www.zielnik.biol.uw.edu.pl [dostęp 2023-01-04].
- ↑ a b c d e f g h Karpyza 2008 ↓.
- ↑ a b c „Suche ogrody” Michała Federowskiego [online], BuwLOG [dostęp 2023-01-06] (pol.).
- ↑ a b c d e f g h i j k Dzieła Michała Fedorowskiego | Zielnik Wydziału Biologii Uniwersytetu Warszawskiego [online], www.zielnik.biol.uw.edu.pl [dostęp 2023-01-04].
- ↑ a b Lud okolic Żarek, Siewierza i Pilicy, jego zwyczaje, sposób życia, obrzędy, podania, gusła, zabobony, pieśni, zabawy, przysłowia, zagadki i właściwości mowy. T. 1 [online], zebr. i napisał Michał Fedorowski., polona.pl [dostęp 2020-07-24].
- ↑ Polona [online], polona.pl [dostęp 2023-01-04].
- ↑ Cmentarz Stare Powązki: MICHAŁ FEDEROWICZ, [w:] Warszawskie Zabytkowe Pomniki Nagrobne [dostęp 2019-11-02].
- ↑ Spis inwentarzy, Polska Akademia Nauk Archiwum w Warszawie, [dostęp 2024-01-03].
- ↑ Szczegóły egzemplarza | Katalog Bibliotek UW [online], chamo.buw.uw.edu.pl [dostęp 2023-01-05].
- ↑ a b Zygmunt Gloger, PISMA ROZPROSZONE, tom II, 1877-1889 [w:] ksiaznicapodlaska.pl
- ↑ Szczegóły egzemplarza | Katalog Bibliotek UW [online], chamo.buw.uw.edu.pl [dostęp 2023-01-05].
- ↑ Lud okolic Żarek, Siewierza i Pilicy, jego zwyczaje, sposób życia, obrzędy, podania, gusła, zabobony, pieśni, zabawy, przysłowia, zagadki i właściwości mowy. T. 2 [online], zebr. i napisał Michał Federowski., polona.pl [dostęp 2020-07-24].
- ↑ a b c Spis publikacji M. Fedorowskiego | Zielnik Wydziału Biologii Uniwersytetu Warszawskiego [online], www.zielnik.biol.uw.edu.pl [dostęp 2023-01-04].
- ↑ Diabelskie skrzypce. Baśnie białoruskie | Michał Federowski [online], Lubimyczytać.pl [dostęp 2023-01-04] (pol.).
- ↑ Федароўскі Міхал, Люд беларускі – Białoruska Biblioteka Internetowa Kamunikat.org [online], Федароўскі Міхал, Люд беларускі - Białoruska Biblioteka Internetowa Kamunikat.org [dostęp 2023-01-05].
- ↑ Diabelskie wesele. Bajki z Polesia / il. Magda Rolka ; [zebr. Michał Federowski ; przekł. dokonał oraz wstępem opatrzył Aleksander Barszczewski]. [online], katalogi.bn.org.pl [dostęp 2023-01-05] (ang.).
- ↑ Polona [online], polona.pl [dostęp 2023-01-05].
- ↑ Polona [online], polona.pl [dostęp 2023-01-05].
- ↑ Zbiory graficzne Dominika Witke-Jeżewskiego [online], opisał Michał Federowski., polona.pl [dostęp 2020-07-24].
- ↑ Szczegóły egzemplarza | Katalog Bibliotek UW [online], chamo.buw.uw.edu.pl [dostęp 2023-01-05].
- ↑ Szczegóły egzemplarza | Katalog Bibliotek UW [online], chamo.buw.uw.edu.pl [dostęp 2023-01-05].
- ↑ a b Zioła lecznicze | Zielnik Wydziału Biologii Uniwersytetu Warszawskiego [online], www.zielnik.biol.uw.edu.pl [dostęp 2023-01-04].
- ↑ Zielnik roślin użytecznych | Zielnik Wydziału Biologii Uniwersytetu Warszawskiego [online], www.zielnik.biol.uw.edu.pl [dostęp 2023-01-04].
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Julian Krzyżanowski: Słownik folkloru polskiego. T. 2. Warszawa: 1965.
- Anna Ługowska: Z Badań nad Polskimi Księgozbiorami Historycznymi. Cz. 10: Świat książek Michała Federowskiego /1853-1923/. Warszawa: 1988.
- Maria Czurak: Etnografowie i ludoznawcy polscy. Sylwetki, szkice biograficzne. pod red. Ewy Fryś-Pietraszkowej i Anny Spiss. T. 2. Wrocław-Kraków: 2007.
- Maja Graniszewska, Hanna Leśniewska, Aleksandra Mankiewicz-Malinowska, Halina Galera: Rośliny użyteczne… Michała Fedorowskiego – dzieło odnalezione po 130 latach. Wyd. [w:] Etnobiologia Polska. AKA, 2013.
- Maja Graniszewska, Hanna Leśniewska, Halina Galera: Zielnik Zioła lecznicze... Michała Fedorowskiego jako dokumentacja badań etnograficznych. Wyd. [w:] Etnobiologia Polska. Wydział Biotechnologii Uniwersytetu Rzeszowskiego, 2016.
- Witold Karpyza: Ziemia Wołkowyska. Słupsk: Miejska Biblioteka Publiczna w Lęborku nakładem Przemysława Mikusińskiego, 2008. ISBN 978-83-60731-02-7. [dostęp 2023-01-09].
Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]- tomy 1-4, 6-7 (dostęp online)
- Ânka Salamevìč, Michał Federowski (dostęp online)
- Dzieła Michała Federowskiego w bibliotece Polona