Michał Federowski

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Michał Ignacy Federowski
Ilustracja
Michał Federowski w ostatnich latach życia
(zob. też. koloryzowaną wersję)
Państwo działania

 Polska

Data i miejsce urodzenia

1 września 1853
Warszawa

Data i miejsce śmierci

10 czerwca 1923
Warszawa

Zawód, zajęcie

etnograf, folklorysta, archeolog, ogrodnik, agronom, badacz polskiej i białoruskiej kultury ludowej

administrator majątków
Specjalność: agronomia
Alma Mater

Akademia Pietrowsko-Razumowska pod Moskwą

Praca zawodowa
Instytut

Instytut Nauk Antropologicznych Towarzystwa Naukowego Warszawskiego

Zakład

Zakład Etnologii

Okres zatrudn.

1921–1923

Multimedia w Wikimedia Commons
Teksty w Wikiźródłach

Michał Ignacy[1] Federowski (rzadziej Fedorowski[2]; ur. 1 września 1853 w Warszawie, zm. 10 czerwca 1923 tamże[3]) – polski etnograf, folklorysta i archeolog amator, ogrodnik, agronom, badacz polskiej i białoruskiej kultury ludowej[3].

Życiorys[edytuj | edytuj kod]

Rodzina i młodość[edytuj | edytuj kod]

Michał Federowski za czasów młodości (1877)

Federowski pochodził z warszawskiej rodziny szlachecko-ziemiańskiej[3]. Jego rodzicami byli Adolf Federowski (zm. 1970 w bitwie pod Orleanem; z pochodzenia Kaszub[4]) i Eleonora (z domu Gąsiewicz[5])[1]. W dzieciństwie przechorował gruźlicę płucną co odbiło się na jego zdrowiu fizycznym i sytuacji finansowej[3]. Gdy chłopak miał 13 lat, ojciec wyemigrował do Francji. W trakcie jego nieobecności matka Fedorowskiego wyszła za mąż za emerytowanego oficera rosyjskiego Komissarzewskiego[1].

Edukacja i kariera[edytuj | edytuj kod]

Michał Federowski skończył 4 klasy progimnazjum w Warszawie[6] (ukończone w 1870 roku). Przez kolejne trzy lata kształcił się w dziedzinach agrotechniki podczas praktyk i kursów magnackich gospodarstw rolnych i ogrodniczych (1971–1973[4])[6]. W tym samym okresie (1870–1872) studiował filozofię i literaturę pod kierunkiem Franciszka Krupińskiego[1].

W roku 1873 zaczął studiować jako wolny słuchacz na wydziale agronomicznym Akademii Pietrowsko-Razumowskiej pod Moskwą. Zdobywał wówczas tytuł administratora majątków[6], jednak po pięciu miesiącach z powodów zdrowotnych i materialnych musiał je zaniechać[1].

Podczas praktyki w majątku ziemskim w powiecie olkuskiem zetknął się z Oskarem Kolbergiem Zygmuntem Glogerem oraz Franciszkiem Krupińskim; Rezygnując z wyjazdu do egzotycznych koloni holenderskich na Jawę i Sumatrę zdecydował się poświęcić życie badając kulturę ludową Polski i Białorusi. Skłoniła go do tego lektura Jana Karłowicza Podręcznik dla zbierających rzeczy ludowe (Warszawa, 1871)[6].

W latach 1875–1877 przeprowadził pod kierunkiem Zygmunta Glogera badania w województwie kieleckim, owocem których była dwutomowa monografia pod tytułem Lud okolic Żarek, Siewierza i Pilicy[6][7]. Pracował w tym okresie jako administrator majątku Michała Poleskiego[8].

W 1877 został wezwany do armii rosyjskiej, jednak po pół roku został zwolniony z woli cara pod pretekstem bycia jedynakiem[1].

Michał Federowski (XIX wiek)

Od 1877 przebywał na ziemiach białoruskich, mieszkając u przyjaciół swojej matki w Prużanie (posiadłość marszałka Walentego Szykowskiego[5]), gdzie prowadził intensywne badania folklorystyczne. Tego efektem jest seria wydawnicza Lud białoruski[6]; miała ona zawierać 20 tomów[9], jednak opublikowano ich jedynie 8, z czego tomy 5-8 pośmiertnie. Tomy 9-20 nie przetrwały do dzisiejszych czasów[5]. Zebrane tam materiały do dziś są uznawane za podstawowe dla etnografii i folklorystyki białoruskiej.

Seria była wydawana po 1879, gdy Federowicz zapoznał się z Akademią Umiejętności i zaczął przekazywać jej pierwsze rękopisy[1][1].

Michał Federowski

W latach od 1884 do 1894 roku dzierżawił Kosin od rodu Jelskich[4]. Również w tym okresie, mieszkając w Studerowszczyznie (zob. Słonim), rozpoczął zbieranie roślin leczniczych i użytkowych. Pod wpływem apelu prof. Józefa Rostafińskiego roku pt. Odezwa do nie-botaników o zbieranie ludowych nazw roślin (1883), postanowił sporządzić Zielnik litewski zawierający okazy flory białoruskiej wraz z ich ludowymi nazwami[6]. Od 1877 do 1892 zebrał około 11 tysięcy archeologicznych i 1 tysiąc etnograficznych materiałów, które wysyłał następnie Zygmuntowi Glogerowi do Jeżewa (obecnie Jeżewa Starego)[4]. Wraz z nim prowadził także wykopaliska archeologiczne osad i cmentarzysk (w tym kurhanów) z epoki średniowiecza w powiecie Wołkowyskim[4].

W 1892 nawiązał znajomości z Muzeum Rosyjskiego Towarzystwa Geograficznego w Troickosawsku (ob. Suche Bator). Został również członkiem Lwowskiego Towarzystwa Ludoznawczego, Muzeum Przemysłu i Rolnictwa w Warszawie, a rok później Towarzystwa Numizmatyczno-Archeologicznego[1].

W trakcie przebywania na terenach Białorusi zebrał około trzytysięczny księgozbiór. W 1904 roku znalazł się w „ruinie majątkowej”[1][1], przez co część oddał do instytucji państwowych takich jak Muzeum Dzieduszyckich we Lwowie, Muzeum Przemysłu i Rolnictwa w Warszawie, Polskiemu Towarzystwu Krajoznawczemu, resztę zatrzymał (ok. 1500) bądź sprzedał[1]. Zaginęły jednak jego liczne fotografie, które wykonywał najczęściej ludziom podstarzałym podczas pobytu w Kosinie[4]. Z tego powodu rok później przeniósł się do Warszawy. Pracował w różnych miejscach i na różnych stanowiskach, aby zarobić na utrzymanie rodziny. Angażował się również publicznie i politycznie[6]. W czasie I wojny światowej wstąpił w szeregi ugrupowań nacjonalistycznych: Koła Wielkiego Księstwa Litewskiego, Komitetu Białoruskiego oraz Ligi Ziem Zachodnich[1]. Od 1920 pracował w Wydziale Propagandy Wojska Polskiego. Pisał dla niego liczne odezwy wiersze, marsze i piosenki dla czasopism, śpiewników i jednodniówek. Jego dzieła z tego okresu pozostały anonimowe[1].

Ekslibris księgozbioru Michała Federowskiego.

W 1921 został zatrudniony w Zakładzie Etnologii w Instytucie Nauk Antropologicznych Towarzystwa Naukowego Warszawskiego i pracował aż do śmierci w 1923 roku[6]. Przed śmiercią zbiory przekazał[1]:

  1. Rękopisy, wycinki i zbiory graficzne Bibliotece Zakładu Etnologii Instytutu Nauk Antropologicznych i Etnologicznych Towarzystwa Naukowego Warszawskiego, ocalały fragment dzieł został przekazany do Biblioteki Uniwersytetu Warszawskiego, Archiwum Naukowego Polskiego Towarzystwa Ludoznawczego oraz Archiwum Polskiej Akademii Nauk w Warszawie;
  2. Zbiory autobiograficzne i bibliograficzne Stefanowi Dembemu, zbiory zaginęły;
  3. Rękopisy Józefa Tokarzewicza Marianowi Abramowiczowi;
  4. Mapy, broszury i medaliony Janowi Homolickiemu, zbiory zaginęły.

Jego zgon wzmiankowały liczne pisma, m.in. „Kurier Warszawski”, „Robotnik” oraz „Gazeta Poranna”. Pochowany został na cmentarzu Powązkowskim (kwatera Y-6-7/8)[10].

Materiały archiwalne Michała Federowskiego znajdują się w PAN Archiwum w Warszawie pod sygnaturą III-8[11].

Życie prywatne[edytuj | edytuj kod]

W 1892 roku ożenił się ze Stefanią Bitner (córka ziemianina z woj. kieleckiego, siostra doktora Bitnera ze Świsłoczy[4])[1].

Publikacje[edytuj | edytuj kod]

Książki[edytuj | edytuj kod]

O tematyce folklorystycznej[edytuj | edytuj kod]

  • 1870 Budowle dla inwentarza, rękopis, spis. w Drozdowie[12];
  • 1882: Notatki archeologiczne z okolic Słonima, Kurchany pod Wiszowem, opubl. Zygmunt Gloger z notatek Federowskiego na łamach Pamiętnika Fizyograficznego, Warszawa[13];
  • 1883: Juréj (święty Jerzy) przyczynek do etnografii krajowéj, opubl. Zygmunt Gloger z notatek Federowskiego na łamach Pamiętnika Fizyograficznego, Warszawa[13][14];
  • 1888-1889: Lud okolic Żarek, Siewierza i Pilicy, Warszawa[7][15];
  • 1877-1905: Lud białoruski na Rusi Litewskiej. Materiały do etnografii słowiańskiej zgromadzone w latach 1877–1905, Akademia Umiejętności / pośmiertnie Wydawnictwo Naukowe PWN[16]:
    • T. 1, Wiara, wierzenia i przesądy z okolic Wołkowyska, Słonima, Lidy i Sokółki (1897);
    • T. 2, Baśnie, przypowieści i podania ludu z okolic Wołkowyska, Słonima, Lidy i Sokółki (1902);
    • T. 3, Baśnie, przypowieści i podania ludu z okolic Wołkowyska, Słonima, Lidy i Sokółki (1903);
    • T. 4, Przysłowia, żarcik, wyrażenia stałe oraz zagadki ludu, mieszczan i zagrodowców z okolic Grodna, Sokółki, Białegostoku, Bielska, Wołkowyska, Słonima, Nowogródka, Słucka, Lidy, Wilejki, Święcian i Oszmiany (1935);
    • T. 5, Pieśni (1958);
    • T. 6, Pieśni; Pieśni frywolne i taneczne (1960);
    • T. 7, Suplement do tomu V i VI (1969);
    • T. 8, Inedita. Pieśni z archiwum zbieracza (1981);
  • 1973: Diabelskie skrzypce. Baśnie białoruskie, red. Aleksander Barczewski, Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza, Warszawa[16][17];
  • 1991: Naród białoruski. Ślub (białor. Люд беларускі. Вяселле), red. Sałamiewicz I. U., Mińsk (biał.)[18];
  • 2013: Diabelskie wesele. Bajki z Polesia, red. Aleksander Barczewski, Zysk i S-ka, Poznań[19].

Wspomnienia i biografie[edytuj | edytuj kod]

Zielniki[edytuj | edytuj kod]

  • 1882-1890: Zioła lecznicze, zesz. 1 (1882[25]), 2 (1883[25]), 3 (1883-1890[6]);
  • 1883: Zielnik roślin użytecznych, zesz. 1[26];
  • 1883: Zielnik Litewski, zesz. 1[6].

Inne dzieła[edytuj | edytuj kod]

Oraz iczne anonimowe odezwy wiersze, marsze i piosenki dla czasopism, śpiewników i jednodniówek Wojska Polskiego; dzieła (rękopisy, mapy, rysunki) zagubione po śmierci Federowskiego[1].

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ a b c d e f g h i j k l m n Ługowska 1988 ↓.
  2. ↑ Graniszewska i in. 2013 ↓.
  3. ↑ a b c d Dzieła Michała Fedorowskiego | Zielnik Wydziału Biologii Uniwersytetu Warszawskiego [online], www.zielnik.biol.uw.edu.pl [dostęp 2023-01-04].
  4. ↑ a b c d e f g Karpyza 2008 ↓.
  5. ↑ a b c „Suche ogrody” Michała Federowskiego [online], BuwLOG [dostęp 2023-01-06] (pol.).
  6. ↑ a b c d e f g h i j k Dzieła Michała Fedorowskiego | Zielnik Wydziału Biologii Uniwersytetu Warszawskiego [online], www.zielnik.biol.uw.edu.pl [dostęp 2023-01-04].
  7. ↑ a b Lud okolic Żarek, Siewierza i Pilicy, jego zwyczaje, sposób życia, obrzędy, podania, gusła, zabobony, pieśni, zabawy, przysłowia, zagadki i właściwości mowy. T. 1 [online], zebr. i napisał Michał Fedorowski., polona.pl [dostęp 2020-07-24].
  8. ↑ Kapryza 2008 ↓.
  9. ↑ Polona [online], polona.pl [dostęp 2023-01-04].
  10. ↑ Cmentarz Stare Powązki: MICHAŁ FEDEROWICZ, [w:] Warszawskie Zabytkowe Pomniki Nagrobne [dostęp 2019-11-02].
  11. ↑ Spis inwentarzy, Polska Akademia Nauk Archiwum w Warszawie, [dostęp 2024-01-03].
  12. ↑ Szczegóły egzemplarza | Katalog Bibliotek UW [online], chamo.buw.uw.edu.pl [dostęp 2023-01-05].
  13. ↑ a b Zygmunt Gloger, PISMA ROZPROSZONE, tom II, 1877-1889 [w:] ksiaznicapodlaska.pl
  14. ↑ Szczegóły egzemplarza | Katalog Bibliotek UW [online], chamo.buw.uw.edu.pl [dostęp 2023-01-05].
  15. ↑ Lud okolic Żarek, Siewierza i Pilicy, jego zwyczaje, sposób życia, obrzędy, podania, gusła, zabobony, pieśni, zabawy, przysłowia, zagadki i właściwości mowy. T. 2 [online], zebr. i napisał Michał Federowski., polona.pl [dostęp 2020-07-24].
  16. ↑ a b c Spis publikacji M. Fedorowskiego | Zielnik Wydziału Biologii Uniwersytetu Warszawskiego [online], www.zielnik.biol.uw.edu.pl [dostęp 2023-01-04].
  17. ↑ Diabelskie skrzypce. Baśnie białoruskie | Michał Federowski [online], Lubimyczytać.pl [dostęp 2023-01-04] (pol.).
  18. ↑ Федароўскі Міхал, Люд беларускі – Białoruska Biblioteka Internetowa Kamunikat.org [online], Федароўскі Міхал, Люд беларускі - Białoruska Biblioteka Internetowa Kamunikat.org [dostęp 2023-01-05].
  19. ↑ Diabelskie wesele. Bajki z Polesia / il. Magda Rolka ; [zebr. Michał Federowski ; przekł. dokonał oraz wstępem opatrzył Aleksander Barszczewski]. [online], katalogi.bn.org.pl [dostęp 2023-01-05] (ang.).
  20. ↑ Polona [online], polona.pl [dostęp 2023-01-05].
  21. ↑ Polona [online], polona.pl [dostęp 2023-01-05].
  22. ↑ Zbiory graficzne Dominika Witke-Jeżewskiego [online], opisał Michał Federowski., polona.pl [dostęp 2020-07-24].
  23. ↑ Szczegóły egzemplarza | Katalog Bibliotek UW [online], chamo.buw.uw.edu.pl [dostęp 2023-01-05].
  24. ↑ Szczegóły egzemplarza | Katalog Bibliotek UW [online], chamo.buw.uw.edu.pl [dostęp 2023-01-05].
  25. ↑ a b Zioła lecznicze | Zielnik Wydziału Biologii Uniwersytetu Warszawskiego [online], www.zielnik.biol.uw.edu.pl [dostęp 2023-01-04].
  26. ↑ Zielnik roślin użytecznych | Zielnik Wydziału Biologii Uniwersytetu Warszawskiego [online], www.zielnik.biol.uw.edu.pl [dostęp 2023-01-04].

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Michał_Federowski&oldid=72392809”